آموزش مجازی؛ از تعارض نقش مادران تا باری مضاعف بر دوش آنها
سعیده امینی؛ عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: «در دوران کرونا، تعطیلی مدارس و تبدیلشدن آموزش حضوری به مجازی، ازیکسو بر نقشهای معمول مادران افزود و ازسویدیگر تعارض نقشی آنها را تشدید کرد». بهگزارش ایرنا؛ با جایگزینشدن آموزش مجازی بهجای آموزش حضوری در دوران کرونا، نهتنها وضعیت تحصیلی و تعلیمی دانشآموزان و دانشجویان دستخوش تغییرات شد؛ بلکه حتی وضعیت پرورشی آنها نیز به چالش کشیده شد؛ زیرا بهزعم متخصصان و کارشناسان، مدارس و دانشگاهها صرفاً فضای آموزش نیستند؛ بلکه نهادهای مهم جامعهپذیری نیز هستند. علاوهبراین، تعطیلی مدارس و بهدنبال آن برگزاری آموزش مجازی سبب شد، بسیاری از زنان علاوهبر نقشهای خانوادگی و شغلی به معلمان فرزندان خود نیز تبدیل شوند. امری که سبب شد فشار نقشی و تعارضات نقشی آنها تشدید و به یک مسئله در آن دوران تبدیل شود. اهمیت پرداختن به مسئله آموزش و ضرورت یافتن راهحل برای شرایط کنونی و آتی، سبب شد با سعیده امینی؛ عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی گفتوگویی صورت گیرد. مشروح این گفتوگو را در ذیل میخوانید:
بستهبودن مدارس، نقش مادران را مضاعف کرده است
امینی درخصوص نقش مادران در دوران تعطیلی مدارس گفت: «مدرسه بهعنوان یکی از مهمترین نهادهای جامعهپذیری نقش برجستهای در اجتماعیشدن دانشآموزان دارد. حضور دانشآموزان در مدارس علاوهبر کارکرد آشکار آموزش، دارای کارکرد پنهان یادگیری انضباط و تمرین تعامل اجتماعی است. در آموزش حضوری این دو بهطور توأمان محقق میشود، اما درصورت بسته بودن مدارس و آموزش غیرحضوری تعلیم تحقق پیدا میکند اما تربیت ناشی از تعامل با همسالان و معلمان بهتعویق میافتد و آموزشی خالی از روابط انسانی پایدار شکل میگیرد». این استاد دانشگاه درادامه گفت: «بسته بودن مدارس در سطحی دیگر، روابط والدین و فرزندان بهویژه مادران و فرزندان را تحتالشعاع قرار میدهد. مادر در منزل مظهر عطوفت، مآمن و پناهگاه اعضای خانواده است و تبدیلشدن رابطه مادر و فرزند به رابطه معلم و دانشآموز آسیبزاست. هرچند در زمان دایر بودن مدارس، مادران در بررسی تکالیف دانش آموزان نقش دارند اما با بسته شدن مدارس فشار مضاعفی به والدین بهویژه مادران تحمیلشده است و تعارض نقشی مادران را تشدید کرده است».
آموزش حضوری، امکان تعامل سازنده و پویا را فراهم میکند
امینی پیرامون فواید و ضرورت آموزش حضوری بیان داشت: «یادگیری حضوری سابقهای دیرین در عرصه آموزشوپرورش دارد و مبتنیبر تعامل و ارتباط چهره به چهره است. در ایننوع آموزش چنانچه به وجوه عاطفی و اجتماعی در روابط معلمان و دانش آموزان توجه شود و یادگیری اجتماعی- عاطفی در سرلوحه برنامهها و سیاستگذاریهای عرصه آموزش قرار بگیرد، مزیت قابلتوجهی نسبت به آموزش غیرحضوری خواهد داشت. آنچه یادگیری را به امری رضایتبخش و مطلوب تبدیل میکند و به فضای آموزشی طراوت میبخشد، تعامل سازنده و پایدار بین معلمان و دانشآموزان است که تحقق اینمهم در پرتو برنامههای یادگیری عاطفی- اجتماعی است. یادگیری اجتماعی و عاطفی فرایندی است که به افراد کمک میکند تا تواناییهای اجتماعی و عاطفی موردنیاز خود را برای دستیابی به موفقیت در تحصیل و زندگی، رشد و ارتقا دهند. این نوع یادگیری شامل پنج مؤلفه است: آگاهی از خود، مدیریت خو د، آگاهی اجتماعی، مهارتهای ارتباطی و تصمیمگیری مسئولانه». وی افزود: «این مدل یادگیری، ابزاری مؤثر برای احساس تعلقخاطر بیشتر به مدرسه، پیشرفت تحصیلی و کاهش رفتار منفی دانش آموزان است. یادگیری اجتماعی و عاطفی به توانایی نظارت بر احساسات خود و استفاده از این توانمندی برای مدیریت رفتار خود با دیگران اشاره دارد. دانشآموزان در پرتو تعامل با یکدیگر و با معلمان خود است که آگاهی بیشتری نسبت به روحیات و توانمندیهای خود پیدا میکنند و در جریان ارتباط با همسالان خود نحوه مدیریت احساسات خود، مهارتهای ارتباطی و تصمیمگیری مسئولانه را میآموزند. در آموزش غیرحضوری احتمال تحقق این مؤلفهها بسیار اندک است». امینی درادامه به کیفیت آموزش مجازی در مقاطع تحصیلی مختلف اشاره کرد و گفت: «مزایای آموزش حضوری برای دانشآموزان بیش از آموزش مجازی است، اما برای دانشجویان کمی متفاوت است. بسیاری از دانشجویان در شهرهایی تحصیل میکنند که در آنجا سکونت ندارند. آموزش مجازی برای اینگروه از دانشجویان ازنظر اقتصادی بهصرفهتر است، اما ازنظر اجتماعی پیامدهای آن کمی متفاوت است. اینگروه از دانشجویان هرچند همانند سایر دانشجویان مدرک تحصیلی را اخذ میکنند اما در فضای آکادمیک جامعهپذیر نمیشوند. به بیان بوردیویی، هبیتوس دانشجویی که در ساحت دانشگاه حضور یافته است، متفاوت از دانشجویی است که به شیوه مجازی تعلیمدیده است. دانشگاه علاوهبراینکه یک فضای آموزشی و یادگیری است فرصتی است برای تکوین حوزه عمومی در بین دانشجویان که آنها در این فضا دموکراسی را تمرین میکنند».
درصورت فراهمبودن زیرساختها؛ آموزش مجازی به عدالت آموزشی کمک خواهد کرد
امینی درباره نحوه تحقق عدالت آموزشی ازطریق آموزش مجازی توضیح داد: «در آموزش مجازی بهشرط آنکه زیرساختهای آموزش مجازی فراهم باشد و مسئله شکاف دیجیتالی مرتفع شود؛ این سبک از آموزش به عدالت آموزشی کمک خواهد کرد. رواج آموزش غیرحضوری برای افرادیکه امکان دسترسی به آموزش حضوری ندارند، فرصت یادگیری را فراهم میکند. بسیاری از دختران، بانوان و افراد شاغلی که آموزش حضوری برای آنها دشواریهایی را بههمراه دارد بااتکابه آموزش غیرحضوری فرصتهای یادگیری برای آنان محقق میشود. بهعنوانمثال بعضی از دختران جوان ممکن است بهخاطر دوری دانشگاه و اقامت در شهری دیگر برای تحصیل از جانب خانواده با ممانعت روبرو شوند یا بانوانی که صاحب فرزند خردسال هستند و در شهرهای دور از مراکز دانشگاهی سکونت دارند و یا برای افراد شاغلی که روزها مشغول کارند، آموزش مجازی با فراهمکردن فرصت یادگیری از راه دور به عدالت آموزشی کمک خواهد کرد».
راهکارهای آموزش مؤثر چیست؟
امینی درنهایت به راهکارهایی برای آموزش مؤثر دانش آموزان و دانشجویان اشاره کرد و گفت: «آموزش حضوری و غیرحضوری بهطور توأمان در عرصه آموزش کشور بسیارمؤثر خواهد بود؛ اما در برخی مقاطع تحصیلی بهویژه آموزش پایه که مدارس نقش مهمی در جامعهپذیری دانشآموزان دارند و تعامل مثبت معلمان و دانشآموزان نقشبرجسته ای در کیفیت یادگیری دارد، آموزش حضوری نسبت به آموزش غیرحضوری اولویت دارد؛ بنابراین در سیاستگذاری عرصه آموزش به اینامر مهم باید توجه شود؛ اما در سطح آموزش عالی برای برقراری عدالت آموزشی وجود آموزش مجازی ضروریست و این امکان را فراهم میکند تا دانشجویانی که امکان حضور در دانشگاههای برتر را ندارند بااتکابه این صورت از آموزش از کلاسهای دانشگاههای مذکور برخوردار شوند».