آمارهای خودکشی چقدر به واقعیت نزدیک هستند؟

درمورد میزان، شیوع، علل و ... خودکشی، تحقیقات متعددی انجام؛ و گزارش‌های تحلیلی و داده‌های مختلفی نیز منتشر شده است که تفاوت‌هایی با هم دارند. درواقع، نمی‌توان تصویر مشخصی از نرخ وقوع آن در کشورهای مختلف داشت و آنچه به‌دست آمده، برمبنایِ شکل و دقت پیمایش‌هاست که البته وقتی از آن به‌عنوانِ یک «آسیب» با دلایل زمینه‌ای همچون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی یاد می‌شود، می‌تواند جایگاه جوامع را هم زیرسؤال ببرد؛ ازاین‌رو، سوگیری‌ها نیز در محتوای گزارش‌های ارائه‌شده دراین‌زمینه، نقش فعالی دارند و گاهی حتی آنچه از خروجیِ منابع، در دسترس رسانه‌ها و عموم جامعه قرار می‌گیرد، برپایه داده‌های قدیمی شکل گرفته که بی‌شک مانند هر شاخص دیگری می‌تواند به‌هرعلتی در هر دوره، شاهد تغییراتی باشد؛ مثلاً کافی‌ست به نمودارهایی با عناوینی مانند «رتبه‌بندی کشورها برپایه نرخ خودکشی» مراجعه کنید تا ببینید چگونه هریک‌از‌آن‌ها کشورهای اروپای شرقی، حوزه نوردیک، خاورمیانه، آفریقای سیاه و ... را در صدر قرار می‌دهند و شما نمی‌توانید به‌راحتی متوجه شوید که آمار صحیح، متعلق به کدام پایگاه تحلیلی‌ست. یک‌ منبع، از «کره جنوبی» به‌عنوان مقام اول این‌فهرست یاد می‌کند و منبع دیگر به «روسیه» اشاره دارد؛ درحالی‌که یک منبع نیز انگشت اشاره را به‌سویِ «لیتوانی» می‌گیرد. بااین‌حال، آنچه مسلم است اینکه نمی‌توان شیوع قابل‌توجه آن‌را در همه کشورها نادیده گرفت؛ تاجایی‌که کشوری بدون ثبت مواردی از آن، هیچ سالی را به پایان نمی‌برد.
به‌روزترین گزارش رسانه Our World in Data که توسط فیلسوف و اقتصاددانی به‌نامِ «ماکس روزر» که درباره مشکلات بزرگ جهانی مانند فقر، بیماری، گرسنگی، تغییر اقلیم، جنگ و نابرابری‌ها مطالعه می‌کند و مدیر تحقیق دپارتمان اقتصادِ دانشگاه «آکسفورد» است؛ اداره می‌شود، آورده که 1.4درصد از فوت‌های جهانی در سال 2017، ناشی از خودکشی بوده است که در برخی از کشورها، این سهم به 5درصد نیز می‌رسد. این منبع تأکید دارد که اگرچه میزان خودکشی معمولاً در افراد مسن بیشتر است؛ اما خودکشی درعین‌حال، یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ‌و‌میر بین جوانان جهان نیز بوده و اساساً میزان خودکشی در مردان، دو‌برابر زنان است (در بسیاری از کشورها این نسبت بیشتر است). شیوه‌های مختلفی برای اقدام به خودکشی وجود دارد که استفاده از «سلاح گرم» یکی‌از‌آن‌هاست؛ تنها در ایالات متحده 60درصد مرگ‌های ناشی از خودکشی، با استفاده از سلاح گرم صورت می‌گیرد. «مسمومیت انتخابی» با محصولات مرگبارِ مرتبط با دفع آفات نیز به‌ویژه در کشورهای با درآمد کم تا درآمد متوسط، یکی از این روش‌هاست.
تحقیق‌ انجام‌گرفته توسط کارشناسان نشریه Lancet نشان می‌دهد بیماری‌ها سالانه عامل بسیاری از مرگ‌ومیرها در جوامع مختلف هستند؛ به‌طوری‌که 10 متهم اول را بیماری‌های زمینه‌ای (بیماری‌های قلبی و عروقی در رده اول است) تشکیل می‌دهند؛ در جایگاه یازدهم این تحقیق که با مطالعه بر روی 282 علت مرگ در 195 کشور و مستعمره در سال 2018 انجام گرفت؛ «سوانح جاده‌ای» قرار دارد و در جایگاه پانزدهم به «خودکشی» می‌رسیم که بعد از «ایدز» بیشترین کشته‌های سالانه جهانی را باعث می‌شود. قابل‌تأمل اینکه بعدازآن، به‌‌ترتیب با «مالاریا»، «قتل»، «پارکینسون»، «غرق‌شدگی» و ... مواجه می‌شویم؛ این اتفاق، از آمار مرگ‌ومیر متأثر از «بلایای طبیعی» نیز که آخرین عامل فوت سالانه جهانیان عنوان شده، تقریباً 100برابر بیشتر است!
گزارش 2021 مرکز تحلیل داده‌های World Data Lab نشان می‌دهد که تنوع نرخ خودکشی در جوامع مختلف آن‌قدر عجیب است که هرگز نمی‌توان به پاسخی واحد در «چراییِ» آن رسید؛ مثلاً اگر شاخص را میزان ارتکاب در هر 100هزارنفر قرار دهیم؛ در میان پنج کشور اول فهرست اخیر، «لیتوانی» از اروپای شرقی (31.9‌مورد) در جایگاه اول قرار می‌گیرد. رتبه دوم باز از همان جغرافیاست: «روسیه» (31 مورد)؛ اما در جایگاه سوم یک‌باره معادله عوض می‌شود و به یک کشور با سطح درآمدی متوسط به‌اسمِ «گویان» در آمریکای جنوبی می‌رسیم (29.2‌مورد). بعد به‌سمت آسیا تغییر مسیر می‌دهیم و سر از «کره جنوبی» (26.9مورد) درمی‌‌آوریم که مملکتی توسعه‌یافته با تولید ناخالص ملی بالاست. سه کشور «بلاروس» (26.2مورد)، «سورینام» و «قزاقستان» (هردو 22مورد) نیز در رتبه‌های بعدی، سنخیتی باهم ندارند.
گزارشی کمی قدیمی‌تر (2016) که البته مبنای بسیاری از تحلیل‌های مربوط به خودکشی در جهان بوده و توسط گروه تحقیقاتیِ WHO ارائه شده است؛ حاکی‌ست‌که درآن‌سال، متوسط نرخ خودکشی 10.6نفر در هر 100هزارنفر بود و برآن‌مبنا؛ قاره «اروپا» با 15.4نفر در هر 100هزارنفر، بالاترین نرخ شیوع مرگ خودخواسته را داراست. آن گزارش نیز عنوان می‌کرد که «لیتوانی» و «سوریه» با اختلافی اندک، در رده اول رده‌بندی قرار داشته؛ و «سوریه» (1.9نفر)، «جامائیکا» (2.2نفر) و «آذربایجان» (2.6نفر) در انتهای جدول بودند. طبق گزارش این سازمان؛ بین اقتصادهای اول جهان موسوم به «جی‌7»، بالاترین میزان خودکشی در کشور «ژاپن» با نرخ 18.5نفر در هر 100هزارنفر و کمترین‌میزان خودکشی در «ایتالیا» با نرخ 8.2نفر در هر 100هزارنفر دیده می‌شد. نرخ خودکشی در «آلمان» که 13.6نفر در هر 100هزارنفر تخمین زده شده بود نیز از متوسط این شاخص در کشورهای اروپایی کمتر بود. در جغرافیای «بریکس» که قدرت‌های اقتصادیِ نوظهور جهان هستند (مشتمل‌بر برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی)، این نرخ از 6.5نفر در «برزیل» تا 31نفر (در هر 100هزارنفر) در «روسیه» در نوسان است.
گزارش قابل‌تأملی در سایت  Healthy Belgiumدر سال 2020 نشان می‌دهد که «بلژیک» تنها کشور با بالاترین نرخ خودکشی در محدوده اروپای غربی‌ست: 20.7نفر در هر 100هزارنفر که احتمالاً این می‌تواند ناشی از نگاه فوق‌لیبرال دولت این کشور درمورد خودکشی باشد؛ زیرا قوانین آنجا اجازه می‌دهد افراد دست به خودکشی به‌کمک پزشک بزنند که خود این‌موضوع مایه شگفتی‌ست؛ چراکه انتظار نمی‌رود کشوری کوچک در قلب یکی از مهم‌ترین مناطق صنعتی جهان با جمعیتی کمتر از 12میلیون‌نفر که برنامه‌های جامعی برای سلامتی شهروندانش دارد و در سال 2021 شاهد رشد اقتصادیِ 576.77‌میلیارد‌دلاری بود، با چنین معضلی روبه‌رو باشد که تنها به‌خاطر قانون «ممنوع‌نبودن مداخلات پزشکی منجر‌به‌فوت در مراکز ویژه درصورت‌نیاز»، نرخ مرگ‌ومیر ناشی از خودکشی را تااین‌اندازه بالا ببیند. ازسویی، «بوتان» که در اندازه‌گیری شاخص سالانه GNH که عامل سنجش احساس خوشبختی و رفاه کلی‌‌ست؛ عمدتاً جزو رتبه‌های بالای جدول بوده، با نرخ شوک‌آور مرگ 11.4نفر در هر 100هزارنفر مواجه باشد. شاید جای تعجب باشد که بسیاری از ملل پرتنش در جهان، نرخ نسبتاً پائینی در میزان خودکشی دارند؛ مثلاً افغانستان در هر 100‌هزار‌نفر شاهد وقوع 4.7‌مورد خودکشی‌ست یا عراق 3 و سوریه فقط 1.9مورد در مقیاس مشابه دارند. مشخص نیست که آیا آمار خودکشی در‌این‌کشورها منعکس‌کننده یک تصمیم از سر استیصال به‌دلیل داشتن مشکلات بهداشت روان یا ابتلا به بیماری‌های لاعلاج است (عمده‌ترین دلایل خودکشی در جهان) یا رفتارهایی به‌عنوان بخشی از درگیری‌های جاری منشعب از جنگ و تبعات آن.
به‌هرحال، «خودکشی» همچنان عامل ازبین‌رفتن افراد بسیاری در جهان است و هرچقدر این آمارها را با هر نیتی به‌شکلی متفاوت منتشر کنیم؛ از شدت فاجعه‌‌بار بودن آن نمی‌کاهد.