تهران؛ نهمین شهر آلوده جهان

«آلودگی هوا» به‌عنوان بزرگ‌ترین مخاطره زیست‌محیطی برای سلامت جوامع معرفی شده و در یک تخمین کلی، عامل سالانه بیش از هفت‌میلیون مرگ زودرس در جهان است و آن‌را به‌عنوان چهارمین علت مهم مرگ زودرس در دنیا می‌شناسند. طبق مقاله‌ای که سال 1397 «دانشگاه شریف» آن‌را به چاپ رساند؛ حدود ۹۰‌درصد مردم جهان درمعرض هوای آلوده‌اند و بیش از ‌درصد مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در جوامع ضعیف و متوسط اقتصادی رخ می‌دهد. شدت آلودگی هوا و تعداد روزهای آلوده در نقاط مختلف جهان متفاوت است؛ بااین‌وجود، بسیاری از مردم طی یک‌سال در روزهایی مشخص با آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کنند. ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵‌میکرون به‌عنوان مهم‌ترین آلاینده هوا شناخته می‌شوند که ۴.۱‌میلیون مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی، سکته، سرطان ریه، بیماری‌های ریوی و اختلالات تنفسی در سال ۲۰۱۶ به این آلاینده نسبت داده شد. سازمان بهداشت جهانی گزارش داده که برمبنای غلظت استاندارد اندازه‌گیری شده در ۳۰۰۰ شهری که در سطح دنیا تحت‌پوشش برنامه این سازمان هستند، غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵‌میکرون در ۶۴‌درصد شهرها فراتر از حد استاندارد گزارش شده است. همچنین غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵‌میکرون در ۱۰۰‌درصد شهرهای خاورمیانه و آفریقا، ۹۹‌درصد شهرهای جنوب آسیا، ۹۵‌درصد شهرهای جنوب‌شرق آسیا و ۸۹‌درصد شهرهای شرق آسیا بیش‌ازحد استاندارد گزارش شده. براین‌مبنا؛ تماس با ذرات معلق و به‌ویژه ذرات معلق با ابعاد کمتر از ۲.۵‌میکرون می‌تواند سبب آسیب‌رسیدن به دستگاه قلبی-عروقی بدن، حملات قلبی و سکته شود. این آثار همچنین باعث افزایش مراجعات به مرکز درمانی و افزایش تعداد بستری و دربرخی‌موارد مرگ زودرس می‌شود. تماس با ذرات معلق، بر دستگاه تنفسی اثرگذار بوده و باعث تشدید حملات آسم می‌شود. ذرات معلق علاوه‌بر گذاشتن آثار سوء بر سلامت انسان، آثار زیست‌محیطی نیز به‌دنبال دارند. این ذرات می‌توانند سبب کاهش شدید دید در مناطقی؛ ازجمله پارک‌های طبیعی و مناطق بیابانی شوند. ذرات معلق همچنین می‌توانند همراه باد تا فواصل طولانی حمل شوند و بر آب‌وخاک رسوب کنند. گفته می‌شود؛ رسوب ذرات معلق باعث اسیدی‌شدن دریاچه‌ها و جریان‌های سطحی شده، تعادل مواد مغذی در حوزه آب‌های ساحلی و رودهای بزرگ را به‌هم زده و منابع مغزی خاک را از بین می‌برد. تمام این‌ها آسیب‌دیدن جنگل‌ها و اراضی زراعی را به‌دنبال دارد که خود سبب تهدید تنوع زیستی‌ست. ذرات معلق همچنین باعث آسیب به سنگ‌ها می‌شود و می‌تواند در بلندمدت به ابنیه تاریخی صدمه وارد کند. علاوه‌براین‌ها؛ امروزه آلودگی هوا تهدیدی جدی برای سلامت افراد و به‌ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط است؛ کمااینکه این فرایند در سال ۲۰۱۳ منجر به‌ مرگ ۵.۵ میلیون‌نفر در جهان شد. طبق این گزارش؛ پیامدهای حاصل از آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵‌میکرون به‌اندازه‌ای‌ست‌که منجر به تحمیل زیان رفاهی جهانی به‌مبلغ ۵.۱۱‌تریلیون‌دلار در سال ۲۰۱۳ شد که این‌رقم تقریباً به‌ترتیب، معادل ۷.۵‌درصد و ۷.۴‌درصد تولید ناخالص داخلی آسیای شرقی، منطقه اقیانوسیه و جنوب آسیا بود. از جمله خسارات اقتصادی‌های آلودگی هوا می‌توان به خسارت‌های ناشی از یک طوفان گردوغبار اشاره کرد که به صدهامیلیون‌دلار می‌رسد. باید توجه کرد که آلودگی هوا نه‌تنها یک تهدید جدی برای سلامت بشر است؛ بلکه با ایجاد انواع بیماری‌ها و مرگ زودرس، منجر به تقلیل رفاه و کیفیت زندگی می‌شود. ازسویی، با کاهش نیروی کار مولد کشورها درآمد و رشد اقتصادی نیز کاهش می‌یابد. گفتنی‌ست؛ مهم‌ترین علت آلودگی هوا در ماه‌های سرد سال، افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵‌میکرون است. طبق آخرین سیاهه انتشار شهر تهران؛ سهم منابع متحرک مانند تاکسی‌ها، خودروهای شخصی، اتوبوس‌ها و ... در تولید این ذرات ۶۰‌درصد است و دراین‌بین، «خودروهای دیزلی» پررنگ‌ترین نقش را دارند. ذرات معلق، یکی از خطرناک‌ترین آلاینده‌های موجود در هوا هستند و می‌توانند بیماری‌های قلبی و ریوی را تشدید کنند و در مواجهه طولانی‌مدت سبب بروز حملات قلبی و ابتلا به آسم شوند. اینفوگرافیک انتشاریافته به‌تاریخِ 16 نوامبر 2021 در نشریه Forbes چاپ هندوستانو برمبانی گزارش جهانیِ شاخص کیفیت هوا (AQI) نشان می‌دهد «تهران» در سال جاری میلادی جزو 10 شهر آلوده جهان بوده و رتبه نهم را به‌خود اختصاص داده است. در جایگاه اول این گزارش نیز «دهلی» در هندوستان قرار دارد.

دهلی، هند                  292
لاهور، پاکستان          212
چنگ‌دو، چین                198
هانوی، ویتنام             194
بیشکک، قرقیزستان     180
چونگ‌کینگ، چین         176
مومبای، هند               163
داکا، بنگلادش             160
تهران، ایران                159

مصطفی رفعت