افزایش قدرت بازارهای مالی در تعیین قیمت و کنترل بازار نفت

وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران با درخشان‌نامیدن تاریخ اوپک، بر ضرورت ادامه همکاری این سازمان تأکید کرد و گفت: «انسجام بیشتر اوپک، همیشه ثبات بیشتر بازار جهانی نفت را به‌دنبال داشته؛ بااین‌حال، چالش مهم اخیر اوپک، افزایش قدرت بازارهای مالی در تعیین قیمت نفت و کنترل بازار به‌وسیله فعالیت‌های سوداگرانه بوده است». به‌گزارش وزارت نفت؛ بیژن زنگنه در گفت‌وگو با بولتن ویژه ۶۰‌سالگی سازمان کشورهای صادرکننده نفت، به پرسش‌های دبیرخانه این سازمان پاسخ گفت؛ متن گفت‌وگوی وزیر نفت ایران را درادامه می‌خوانید:
ارتباط تاریخی ایران با اوپک چیست و چه تأثیری بر توسعه‌اش دارد؟
ملی‌شدن صنعت نفت در ایران ازسوی دولت دکتر مصدق، نقطه‌عطف مهم در تاریخ صنعت نفت این کشور است. این تحول مهم تاریخی تحت‌تأثیر کودتای ۱۹۵۳ میلادی قرار گرفت؛ اما ایده مقابله با سلطه شرکت‌های نفتی و تلاش‌های انجام‌شده برای دستیابی به استقلال صنعت نفت، زمینه همکاری میان پنج کشور بزرگ تولیدکننده نفت برای مقابله با سلطه هفت شرکت بین‌المللی نفتی (معروف به هفت‌خواهران) را فراهم کرد. این امر سرانجام سبب تأسیس اوپک شد. به‌دنبال تأسیس اوپک در سال ۱۹۶۰ و حضور ایران به‌عنوان یکی از اعضای بنیان‌گذار این سازمان، روند ملی‌شدن صنعت نفت احیا شد و کشورهای عضو اوپک از جنبش صنعت نفت ایران الهام گرفتند. این‌مسئله بر انعکاس و رویکرد ملی‌شدن صنایع نفت کشورهایشان تأثیر بیشتری گذاشت.
به‌نظر شما مهم‌ترین نقاط عطف اوپک کدام است؟
تشکیل و تأسیس اوپک با هدف تأمین منافع کشورهای عضو و صنعت نفت آن‌ها مهم‌ترین نقطه‌عطف تاریخ سازمان است. مطابق ماده ۲ اساسنامه اوپک، هدف اصلی آن؛ هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو و تعیین بهترین روش برای حفاظت از منافع آن‌ها به‌صورت فردی و جمعی‌ست. به‌طورکلی، فلسفه تأسیس اوپک، حمایت از اعضای آن و حفظ ثبات بازار است؛ بنابراین، مهم‌ترین نقطه‌عطف اوپک درک مشترک کشورهای عضو از تحولات بازار نفت و ضرورت اتخاذ تدابیر لازم برای تحقق اهداف مندرج در اساسنامه اوپک است. اهمیت این تفاهم مشترک به‌حدی‌ست که کشورهای عضو اوپک با وجود اختلاف شدید سیاسی در بعضی از مقاطع زمانی، همیشه برای دستیابی به هدف مشترک ثبات بازار و به‌حداکثر‌رساندن منافع خود دورهم جمع شده‌اند و سرانجام درباره هر موردی به اجماع رسیده‌اند.
تأثیر توافقنامه همکاری و منشور همکاری بر عملکرد اوپک در قامت یک سازمان بین‌المللی چه بوده؟
اعلامیه همکاری (DoC)، نتیجه نشست مشترک وزیران کشورهای اوپک و غیراوپک در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۶ بود و براساس اصول اساسی همکاری، ثبات و پایداری‌ست. این توافقنامه روابط نمونه‌ای بین اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک برای حمایت و حفظ ثبات پایدار در بازار جهانی نفت برقرار کرده. اوپک عامل اصلی این همکاری میان ۲۳ کشور تولیدکننده نفت برای تحقق اهداف مشترک آن‌هاست. کشورهای عضو اوپک ضمن تأکید بر ضرورت حفظ وحدت و استقلال سازمان، بنیان لازم را برای گسترش همکاری با تولیدکنندگان غیراوپک در چهارچوب توافقنامه همکاری فراهم کرده‌اند. با وجود تلاش‌های جمعی برای ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت، اوپک در مقاطع مختلف تاریخی با حملات و اتهام‌های بعضی از مصرف‌کنندگان عمده روبه‌رو شده است؛ مثلاً هرزمانی‌که با افزایش قیمت روبه‌رو شدیم، اوپک به کارتل‌بودن متهم شده و هرزمانی‌که قیمت‌ها کاهش یافته، اوپک به افزایش عرضه نفت برای تأثیرگذاری بر قیمت‌ها متهم شده است. دراین‌راستا، اصول حقوق بین‌الملل هیچ حمایت یا حفاظتی از اوپک یا اعضای آن نمی‌کند و بیشتر کشورهای عضو اوپک برای حفاظت از ثروت ملی خود و توسعه کشورهایشان راهی جز نفت ندارند.
اهمیت ادامه فعالیت اوپک چیست؟
مهم‌ترین اهمیت آن در آینده ارتقای بیشتر همکاری و هماهنگی در داخل اوپک خواهد بود. با نگاهی به‌تاریخ درخشان ۶۰‌ساله اوپک، می‌توان دریافت که انسجام بیشتر در اوپک همیشه سبب ثبات بیشتر بازار جهانی نفت شده است. هرگونه تلاش برای حل مسائل امنیتی کنونی در خاورمیانه به ثبات بیشتر بازار نفت کمک می‌کند و برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت مفید است.
لطفاً بینش‌های حاصل از تجربه‌های خود در اوپک را با ما در‌میان بگذارید؟
چالش مهم اخیر اوپک، افزایش قدرت بازارهای مالی در تعیین قیمت نفت و کنترل بازار نفت ازطریق فعالیت‌های سوداگرانه بوده است. افزون‌بر‌این؛ اوپک و کشورهای عضو آن باید؛ هم ازنظر تئوریک و هم ازنظر عملی با استفاده از نفت به‌عنوان ابزاری سیاسی برای فشار و تحریم کشورهای تولیدکننده نفت مخالفت و آن‌را محکوم کنند.