چه کسی باید گام نخست را برای احیای برجام بردارد؟

با تعیین‌تکلیف و روشن‌شدن پست‌ها و سمت‌های حوزه دیپلماسی دولت بایدن، کم‌کم موضع دولت جدید آمریکا درباره مسائل مختلف بین‌المللی مطرح می‌شود. در همین روزهای اخیر شاهد برخی گفت‌وگوهای تلفنی بایدن با برخی از مقامات کشورها و اظهارنظرهایی ازسوی مقامات دولت آمریکا در قبال مسائل مختلف بوده‌ایم. به‌گزارش ایرنا؛ جو بایدن که در کارزار انتخاباتی علیه دونالد ترامپ، بر چندجانبه‌گرایی و پرهیز از یک‌جانبه‌گرایی و ارائه تصویری قانونمند و متعهد به تعهدات خود را نشان می‌داد، اکنون از مرحله شعار و تبلیغات انتخاباتی عبور کرده و وارد مرحله اجرایی‌کردن شعارهای خود شده. یکی از موضوعاتی که ترامپ به‌هر‌دلیل سعی در تخریب آن داشت، توافق هسته‌ای موسوم به برجام بود که در دوران حضور در کاخ سفید هرچقدر توانست علیه این توافق کار و تلاش کرد تا این توافق را به نابودی بکشاند؛ بااین‌حال، صبر راهبردی ایران ازسویی و عدم‌همراهی سایر شرکای برجام با ترامپ باعث شد این توافق؛ ولو به‌شکل تضعیف‌شده باقی بماند. با پیروزی جو بایدن انتظار می‌رود توافق برجام از حالت ضعیف‌شده بیرون آمده و احیا شود؛ بااین‌وجود، برخی از اظهارنظرها تردیدهایی درخصوص رویکرد دولت جدید آمریکا ایجاد کرده است. در روزهای اخیر، بعضی از مقامات دولت بایدن و برخی از مقامات شرکای اروپایی برجام ادعاها و موضوعاتی را مطرح می‌کنند که برای جمهوری اسلامی ایران قابل‌قبول نیست و به‌نظر می‌رسد دستیابی به یک توافق با دولت جدید آمریکا برای احیای توافق برجام به‌سمت پیچیدگی می‌رود. از‌یک‌منظر می‌توان این امر را نتیجه مداخله عواملی همچون رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی و بازیگران پنهانی ارزیابی کرد که تمایلی به رفع تحریم‌های جمهوری اسلامی ندارند. دولت جدید آمریکا همان‌طورکه بارها اعلام کرده؛ قصد بازگشت به برجام را دارد و بارها مقامات جدید این کشور، اقدام ترامپ در خروج از برجام را مورد نکوهش قرار داده‌اند؛ اما حالا بحث بر سر نحوه و شرایط بازگشت به برجام است. جیک سالیوان؛ مشاور امنیت ملی دولت جو بایدن روز جمعه ۱۰ بهمن‌ماه اعلام کرد که اولویت فوری و حیاتی دولت جدید آمریکا رسیدگی به بحران تنش‌آفرین برنامه هسته‌ای ایران است. سالیوان اظهار داشت که برنامه هسته‌ای ایران به‌صورت چشمگیری طی چندسال‌گذشته توسعه یافته و به‌ادعای او؛ ایران به ساخت بمب اتمی نزدیک شده است. چنین ادعایی درحالی برای چندمین‌بار مطرح می‌شود که مقامات ایران بارها تکرار کرده‌اند که برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز را دنبال می‌کنند. وی گفت که توانایی‌های موشکی ایران نیز رشد چشمگیری داشته و ادعا کرد که حمایت‌های ایران از گروه‌های نیابتی و تروریسم، حمله به اهدافی در کشورهای همسایه متفق آمریکا و خود نیروهای آمریکایی شدت گرفته است. مشاور امنیت ملی کاخ سفید درادامه گفت که اگر ما با ایران بر سر چهارچوبی از برجام توافق کنیم، این‌اقدام بستری برای مهار برنامه موشکی ایجاد خواهد کرد. این‌درحالی‌ست‌که ایران به‌صراحت و آشکارا تأکید کرده که موشک‌های ایران برای اهداف دفاعی و وسیله‌ای مؤثر برای بازدارندگی در برابر تهدیدات روزافزون خارجی‌ست. ادعاها درباره برنامه‌های دفاعی ایران توسط کشورهای غربی درحالی مطرح شده که ایران در منطقه‌ای قرار دارد که با گسیل انواع تسلیحات تولیدشده غربی، تبدیل به زرادخانه تسلیحاتی شده است. ایران با‌توجه‌به تجربه هشت‌سال جنگ تحمیلی و حملات موشکی صدام به شهرهای ما، در سایه سکوت و همراهی کشورهای غربی ازسویی و سیاست‌های سه‌دهه‌اخیر طبیعی‌ست که موضعی مطالبه‌گر در قبال اظهارات و ادعاهای مقامات غربی دارد. موضوع دیگری که درباره ‌ برجام مطرح است اینکه کدام طرف باید گام اول را در اجرای تعهداتش بردارد؟ آنتونی بلینکن؛ وزیر خارجه آمریکا چهارشنبه ۸ بهمن‌ماه در نخستین کنفرانس خبری خود تصریح کرد که ایالات متحده می‌خواهد به توافق اتمی با جمهوری اسلامی بازگردد؛ اما ایران باید قدم اول را بردارد. او افزود که بعدازآنکه ایران به این توافق بازگشت و تعهداتش را انجام داد، ایالات متحده برای حصول یک توافق طولانی‌تر و محکم‌تر درباره مسائل عمیقاً مشکل‌ساز تلاش خواهد کرد. او اما تأکید کرد که ایران باید قدم اول را بردارد و هرنوع بازگشت آمریکا به توافق، مدتی طول خواهد کشید. این سخنان نیز درحالی مطرح می‌شود که اساساً ایران هنوز عضوی از برجام است و هرگز از آن خارج نشده و این، دولت آمریکا بود که سه‌سال‌پیش در ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ از برجام خارج شد و یک قرارداد جهانی را زیر پا گذاشت و پس‌ازآن، کشورهای اروپایی با وجود وعده‌های مکرر نتوانستند اقدامی جهت اجراشدن برجام بردارند. ایران به‌مدت یک‌سال بار برجام را به‌تنهایی به‌دوش کشید و پس‌ازآن، تعهدات خود را کاهش داد. اکنون نوبت آمریکاست که با بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها، بخشی از بی‌اعتمادی‌ها را از بین ببرد. محمدجواد ظریف؛ وزیر امور خارجه ایران روز ۱۰ بهمن‌ماه دراین‌‌باره تأکید کرد: «امیدهایی که اعضای دولت جدید آمریکا دارند و ادعا می‌کنند ایران به توافق هسته‌ای بازگردد، نه منطقی‌ست و نه هیچ‌گاه عملی می‌شود. منطق آن است کسی‌که از توافق خارج شده، به آن بازگردد و ما هم که در داخل برجام هستیم، اقدامات لازم را آن‌زمان انجام می‌دهیم». ازسویی‌دیگر، امانوئل مکرون؛ رئیس‌جمهوری فرانسه در گفت‌وگو با شبکه «العربیه» گفته است که هر مذاکره جدید با ایران پیرامون برجام بسیار سخت‌گیرانه خواهد بود و در این مذاکرات باید عربستان نیز دخیل باشد. رئیس‌جمهوری فرانسه گفته که باید از اشتباه برجام سال ۲۰۱۵ که کشورهای عربی را در این مذاکرات داخل نکرده بود، اجتناب کرد. مکرون روز جمعه ۱۰ بهمن‌ماه ادعا کرد که فرصت اندکی برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای باقی مانده است. عربستان، پیش‌ازاین چندین‌بار گفته بود که می‌خواهد در مذاکره با ایران حضور داشته باشد؛ اما سخنان رئیس‌جمهوری فرانسه از منطقی درست برخوردار نیست. مکرون می‌داند که عربستان منافع خود را درتضادبا توافق بین‌المللی برجام می‌داند. با وجود اعلام رسمی مقامات کشورمان با عربستان؛ اما این کشور حتی حاضر نیست در مذاکراتی دوسویه با ایران شرکت کند و ترجیح می‌دهد روابط خصمانه خود را با ایران ادامه دهد. چنین خواسته بی‌ربطی ازسوی مکرون درحالی مطرح می‌شود که خود نیز به‌خوبی می‌داند اساساً عربستان مخالف هرگونه توافق با ایران تحت‌عنوان برجام بوده و به‌خوبی کارشکنی‌های مقامات سعودی در جریان مذاکرات برجام را به‌خاطر دارد و همراهی‌های این کشور با ترامپ را هم از یاد نبرده است. طرح این‌موضوع ازسوی مکرون جز به‌معنای کارشکنی در مسیر احیای توافق برجام تلقی نمی‌شود؛ اقدامی که به‌احتمال‌قوی می‌توان درراستای تحبیب قلوب مقامات سعودی به‌ازای دریافت دلارهای نفتی ارزیابی کرد. ازسوی‌دیگر، این‌اقدام مکرون نشان‌دهنده این‌است‌که فرانسه که در سال‌های اخیر سکوت توأم با رضایتی در قبال اقدامات مخرب ترامپ داشته است، از احیای برجام نگران است. چنین مواضعی تنها باعث به‌تأخیر‌افتادن برجام خواهد شد؛ اقدامی که به‌نفع هیچ‌یک از طرفین نیست. کشور ایران بیش از دوسال با پایبندی به برجام در مقابل تلاش دولت ترامپ برای نابودکردن این توافق پایداری کرد و امروز نوبت آمریکا و اروپاست که به‌جای اتهام‌زنی، حسن‌نیت خود را نشان دهند.