کد خبر:
220581
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۰ سه شنبه ۵ مرداد -
07:56
ماجرای بحران آب در ایران از کجا آب میخورد؟
بحران آب در ایران از بُعد محیط زیستی خارج شده و ابعاد اقتصادی-اجتماعی بهخود گرفته؛ مردمیکه کسبوکارشان به آب وابسته است، حالا معیشت خود را درخطر دیده و بیکاری تهدیدشان میکند. دلیل قرارگرفتن دراینوضعیت و راهکار خروج از آن چیست؟ بهگزارش ایرنا؛ ساکنان فلات مرکزی ایران از همسایگی با دشت کویر و دشت لوت درطولزمان، درسهای زیادی درباره آب آموختند. قناتهایی که در خشکترین مناطق کشور ایران، آب را به مردم حاشیه کویر میرساند، یکی از شیوههای سنتی دسترسی به آب و منابع آبی هستند. حتی در مناطقی از کشورمان که با کویر فاصله دارند و بهعنوان مناطق پرآب و حاصلخیز شناخته میشوند نیز شیوههایی برای مدیریت آب بهکار گرفته میشد. «سازههای آبی شوشتر» در خوزستان، نمونهای از ابتکارعمل ایرانیان؛ آنهم پیش از انقلاب صنعتی در مدیریت منابع آب است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز بهثبت رسیده. اما اینروزها مناطق زیادی؛ بهویژه استان خوزستان با وجود منابع آبی قابلتوجه شامل رودها و تالابها و نیز مجاورت با خلیج فارس، با کمبود شدید آب روبهروست و اینموضوع نهتنها مصرفکنندگان خانگی؛ بلکه صدای اعتراض کشاورزان و دامداران را نیز که حیات کسبوکارشان به آب گره خورده، بلند کرده است. امروز مسئله آب، نهتنها چالش استان خوزستان؛ بلکه تهدیدی برای کل کشور است. آخرین تصاویر ما از جریان آب در زایندهرود یا سایر رودهای مناطق مرکزی کشور، به خاطرات سالهای گذشته بازمیگردد و اینموضوع، ابعاد مختلفی از زندگی ما را تحتتأثیر قرار میدهد: صنایع، کشاورزی، تولید برق، امنیت غذایی و بهداشت و سلامت؛ همگی به آب وابسته هستند. بحران آب، یکی از ریسکهاییست که طبق گزارشهای سالانه «مجمع جهانی اقتصاد» (WForum) از ریسکهای جهانی، بهدلیل کاهش قابلتوجه مقدار و نیز کیفیت آب شیرین دردسترس، به تهدیدی برای سلامت انسان و نیز فعالیتهای اقتصادی او تبدیل شده. «مؤسسه منابع جهان» (WRI) نیز اینموضوع را با انتشار اطلس ریسک آب، موردتائید قرار میدهد. برایناساس؛ ۱۷ کشور دنیا که بخش عمدهای از آنها در منطقه خاورمیانه و آفریقا قرار دارند، در شرایط تنش آبی بسیاربالا هستند. «تنش آبی»، نسبت کل آب برداشتشده به منابع آبی تجدیدپذیر را محاسبه میکند. برداشت آب، به مصارف خانگی، صنعتی، آبیاری، دامداری و سایر استفادههای غیرمصرفی تخصیص مییابد. منابع آب تجدیدپذیر شامل منابع آبی سطحی و زیرزمینی هستند. ایران، پنجمین کشور دارای نسبت تنش آبی بسیاربالاست؛ اما دلیل بروز بحران آب در کشور ما چیست؟ بخش عمده منابع آب مصرفی ایران ازطریق آبهای زیرزمینی تأمین میشود. آبهای زیرزمینی از منابع آبی تجدیدپذیرند؛ اما زمان زیادی برای تجدید این منابع نیاز است و برداشت از این منابع موجب شده میزان آبهای زیرزمینی کشور روبهکاهش باشد. بخش کشاورزی، بیشترین مصرف آب درمقایسهبا سایر بخشها را دارد و یکی از مصرفکنندگان اصلی آب در کشور است. وجود ریسک تحریمهای اقتصادی که میتواند تهدیدی برای امنیت غذایی مردم باشد، دولتهای مختلف را به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی استراتژیک هدایت کرده است. تولید بیشتر این محصولات کشاورزی و دستیابی به خودکفایی، با مصرف آب بیشتر همراه است و مصرف آب بیشتر نیز بهمعنای برداشت بیشتر از منابع محدود آب است. ازطرفدیگر، قرارگیری صنایعی آببر مانند «فولاد» در مناطق مرکزی کشور مانند استان اصفهان، برداشت از منابع آبی دراینمناطق را تشدید کرده است و موجب راهاندازی طرحهایی نظیرِ انتقال آب خلیجفارس به استانهای مرکزی شده است. درحقیقت، جانمایی نادرست صنایع و بیتوجهی به مسائل محیط زیستی در مکانیابی این صنایع نهتنها موجب کمبود آب دراینمناطق شده؛بلکه راهحلهای رفع آن، تغییرات اقلیمی در سایر مناطق را بههمراه خواهد داشت.
مؤسسه آیندهپژوه Geopolitical Futures قبلاً در گزارشی درباره بحران آب در ایران، ابعاد مختلف آنرا موردبررسی قرار داده است. سرمایهگذاری بیشازحد در سدهایی که بسیاریازآنها کیفیت لازم را ندارند، کنار زمینهایی که توان جذب سریع آب در زمان بارندگی را از دست دادهاند و کنارهمقرارگرفتن سیل و خشکسالی، چالشهایی هستند که بهاعتقاد این مؤسسه میتوانند به اعتراضهای مدنی ختم شوند. ازآنجاکه حدود ۹۰درصد آب کشور در حوزه کشاورزی مصرف میشود؛ پس کشاورزانی که دیگر به منابع آبی دسترسی ندارند، در جستوجوی شغل و درآمد، به مناطق شهری مهاجرت خواهد کرد؛ اما چون فرصتهای شغلی در شهرها برای جذب اینتعداد نیروی کار کافی نیست و نخواهد بود، اعتراضهای اجتماعیِ جمعیت آسیبدیده را بهدنبال خواهد داشت. دراینوضعیت، کمبود منابع مالی و فاصلهای که بهدلیل تحریم از فناوریهایی که میتوانند بهرهوری آب را ارتقا دهند، گرفتهایم؛ اجرای راهحلهای موجود برای خروج از بحران آب را دشوار میکند. بهگفته اسماعیل نجار (رئیس سازمان مدیریت بحران کشور)؛ امسال نسبت به سال گذشته حدود ۵۴درصد کاهش بارندگی داشتیم. این کاهش شدید بارندگی درحالیستکه در سال ۹۸، با آن بارشهای بیسابقه، ۲۵۰ سد پُر از آب شد و دریاچه ارومیه ۵۵سانتیمتر افزایش سطح آب داشت؛ اما کاهش شدید بارشها در پارسال (حتی در زمستانِ آن)، فضایی ایجاد که دراینروزهای گرم تابستان، بسیاری از چشمهها، رودخانهها و سدها یا خشک شده یا درحالخشکشدن هستند. باتوجهبه این مشکلات و بحران کمآبی، کارشناسان به راهحلهای مختلفی اشاره دارند؛ برخی تأکید دارند که افزایش واردات مواد غذایی بهجای پافشاری بر خودکفایی، راهحلیست که پس از بهبود روابط بینالمللی و رفع تحریمها میتواند قابلبررسی باشد.
پیشنهاد دیگر، انتقال آب به مناطق مرکزی و شیرینکردن آن برای بهرهبرداری جهت مصارف گوناگون است. بااینحال، نمکزدایی نیز چالشهای خود را دارد؛ زیرا شورابها باردیگر به منبع اصلی برداشت آب بازمیگردند و تنوع محیط زیستی و اقتصاد دریا را تحتتأثیر قرار میدهند. موضوع آب نهتنها یک مسئله محیط زیستی؛ بلکه موضوعیست که با برنامهریزی صنعتی و تولید کشاورزی ارتباط تنگاتنگ دارد و شاید بتوان سرمایهگذاریهای هنگفتی که در صف ساخت سد و بهرهبرداری از طرحهای انتقال آب هستند را به شیوههای نوین مبتنیبر فناوری تخصیص داد که بهرهوری در مصرف آب در بخشهای مختلف و بهویژه کشاورزی را ارتقا میدهند. علاوهبراین؛ توجه به الگوی کشت در بهبود بهرهوری آب در بخش کشاورزی نیز اهمیت دارد. نیز لازم است در طرحهای توسعه صنایع آببر که در مناطق مرکزی و خشک کشور فعالیت میکنند، تجدیدنظر شود.