نگاهی به المپیک از آتن 1896 تا توکیو 2020

المپیک تابستانی ۲۰۲۰ که به‌صورت رسمی با‌عنوان بازی‌های و با نشان تجاری توکیو ۲۰۲۰ شناخته می‌شود؛ یک رویداد چندورزشی بین‌المللی‌ست که از ۲۳ ژوئیه تا ۸ اوت ۲۰۲۱ در توکیو (ژاپن) با آغاز برخی رویدادهای مقدماتی؛ از ۲۱ ژوئیه، برگزار شد. توکیو طی ۱۲۵اُمین نشست کمیته بین‌المللی المپیک در بوئنوس آیرس، در ۷ سپتامبر ۲۰۱۳ به‌عنوان شهر میزبان انتخاب شد.در ابتدا قرار بود این بازی‌ها از ۲۴ ژوئیه تا ۹ اوت ۲۰۲۰ برگزار شود؛ اما در مارس ۲۰۲۰ به‌دلیل دنیاگیری کووید‌-۱۹ به‌تعویق افتاد و اکنون نیز بازی‌ها بدون تماشاچی برگزار می‌شوند. به‌رغم‌اینکه برگزاری این بازی‌ها برای سال ۲۰۲۱ برنامه‌ریزی مجدد شد؛ اما این رویداد نام «توکیو ۲۰۲۰» را برای اهداف بازاریابی و برند تجاری حفظ می‌کند. این اولین‌بار است که بازی‌های المپیک به‌جای لغو، به‌تعویق می‌افتد و برنامه‌ریزی مجدد می‌شود. بازی‌های پارالمپیک تابستانی ۲۰۲۰ نیز بین ۱۶ اوت و ۵ سپتامبر ۲۰۲۱؛ یعنی ۱۶‌روز پس از اتمام المپیک برگزار خواهد شد. بازی‌های ۲۰۲۰، چهارمین بازی‌های المپیک است که پس از توکیو ۱۹۶۴ (تابستان)، ساپورو ۱۹۷۲ (زمستان) و ناگانو ۱۹۹۸ (زمستان) در ژاپن برگزار می‌شود. توکیو قرار بود بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۴۴ را میزبانی کند؛ اما در سال ۱۹۳۸ به‌دلیل جنگ دوم چین و ژاپن، از مسابقات خارج شد. توکیو، اولین شهر آسیاست که بازی‌های تابستانی را دو‌بار برگزار می‌کند. بازی‌های ۲۰۲۰ پس از المپیک زمستانی ۲۰۱۸ در پیونگ‌چانگ (کره جنوبی) و قبل از بازی‌های المپیک زمستانی ۲۰۲۲ در پکن (چین)، دومین بازی از سه دوره المپیک متوالی‌ست که در شرق آسیا برگزار می‌شود.
«المپیا» شهری کوچک در کشور یونان (در فاصله 400‌کیلومتری آتن)، محل بازی‌های المپیک باستان بود. این بازی‌ها به دو صورت «جشنی مذهبی» و «رقابت‌های ورزشی» مربوط می‌شد. کوبرتن به توانایی احیای آن‌ها پی برد. البته با‌این‌فکر‌که ارزش‌های تربیتی ورزش قرن نوزدهم را نیز به آن بیفزاید. المپیک باستان پیش از عصر طلایی یونان شکل گرفت و از 776‌سال ‌قبل‌از‌میلاد شروع و تا 393‌سال پس‌از‌میلاد (نزدیک به 1200‌سال) ادامه داشت. بازی‌های المپیک باستان از سال 776 پیش‌ازمیلاد، یک‌روز طول می‌کشید و فقط شامل مسابقه دو به‌مسافت طول استادیوم بود؛ اما بعدها در سال 600 قبل‌ازمیلاد، بازی‌ها پنج‌روز ‌طول می‌‌کشید و شامل رشته‌های «مشت‌زنی، ارابه‌رانی چهاراسبه، پنتاتلون یا پنج‌گانه (شامل دوی 200‌متر، پرش طول، پرتاب نیزه، پرتاب دیسک و کشتی)، دویدن با لباس رزم (سپر و کلاه‌خود و ...) و پانکراشن (ترکیبی از کشتی و مشت‌زنی)» بود. اکنون، بازی‌های المپیک طی 15‌روز برگزار می‌شود. در المپیک باستان برای برنده مسابقه جشن می‌گرفتند و تاجی از برگ زیتون به او اهدا می‌شد؛ اما در بازی‌های دوره نوین، برنده نشان دریافت می‌کرد. به‌مرورزمان در سومین‌دوره بازی‌های نوین، هر‌سه ورزشکار برتر مدال دریافت کردند (مانند بازی‌های المپیک کنونی). تفاوت مهم دیگر بین المپیک باستان و نوین، صلاحیت افراد شرکت‌کننده است. کوبرتن می‌خواست بازی‌های نوین «جشنواره بین‌المللی ورزشی» باشد؛ درحالی‌که در جشن باستانی از ابتدا براساس فرهنگ حاکم درآن‌زمان، فقط مردان و پسرانی که هم «آزاد» و هم «یونانی» بودند، می‌توانستند در آن شرکت کنند. درواقع در المپیک باستان، در المپیا، زنان به‌استثنای رشته سوارکاری که زن مالک اسب بود و می‌توانست برنده اعلام شود از ورود به رقابت‌ها منع می‌شدند؛ اما مطابق مستندات موجود در المپیا، زنان نقش بسیار اساسی در آماده‌کردن ورزشکاران مرد برای حضور در رقابت‌ها در پشت‌صحنه داشتند. در دومین‌دوره بازی‌های المپیک نوین در سال 1900، مسابقات زنان هم گنجانده شد. امروزه شاهد مشارکت و حضور روزافزون زنان در ورزش و رقابت‌های المپیک هستیم. 
جنبش المپیک اولین‌بار توسط معلم تعلیم‌وتربیت از فرانسه به‌نام «پیر دو فردی بارون دوکوبرتن» در سال 1892 با پیشنهاد احیای بازی‌های المپیک مطرح شد. وی در اول ژانویه سال 1863 در شهر پاریس به‌دنیا آمد. خیلی‌زود به ادبیات، تاریخ، جامعه‌شناسی و مسائل تربیتی علاقه‌مند شد و بر دیدگاه خود در تحول تربیتی و آرزوی احیای بازی‌های المپیک به‌صورت امروزی متمرکز شد. بازی‌های المپیک و بنیان‌گذاری جنبش المپیک مدیون تعهد کوبرتن است. درآن‌زمان با همکاری و همفکری تعدادی از دوستان نزدیک خود برای سازمان‌دهی و تداوم این جنبش، کمیته بین‌المللی المپیک را تأسیس کرد. از 1896 تا 1925 خودش ریاست آن‌را به‌عهده گرفت و وقتی از مسئولیت کنار رفت، عنوان ریاست افتخاری بازی‌های المپیک به او عطا شد. مکان کنونی کمیته بین‌المللی المپیک شهر لوزان در کشور سوئیس است. پیردو کوبرتن در دوم سپتامبر سال 1937 در ژنو (سوئیس) درگذشت؛ اما براساس وصیت وی؛ قلب او را در المپیا، شهری در کشور یونان مدفون کردند. وی معتقد بود المپیا که نخستین مکان برپایی المپیک باستان بود، مهد دوستی، صلح و آرامش است. این‌مکان اکنون مقر آکادمی جهانی المپیک نیز به‌شمار می‌رود. اندیشه‌های کوبرتن درباره تحول تربیتی و رؤیای او برای احیای بازی‌های المپیک از اوضاع زمان خویش متأثر بود؛ ازجمله اوضاع جهانی، رویدادهای اطرافش، جنگ و خشونت. یکی از عوامل مؤثر بر پیگیری کوبرتن برای تحول تربیتی از راه ورزش، نظرش درباره ضعیف‌بودن قوای جسمانی هم‌وطنانش بود. او احساس می‌کرد این ضعف در شکست تحقیرآمیز فرانسویان در جنگ فرانسه‌-آلمان در سال 1871 نقش پررنگی داشت و برای رفع آن باید اقداماتی انجام داد. کوبرتن برای مطالعه مستقیم نظام مدارس و دانشگاه به کشورهای مختلف سفر کرد. او مشاهده کرد که ورزش بخش اساسی از برنامه درسی‌ست و دانش‌آموزان در مهارت ورزشی به‌تدریج ترقی می‌کنند. در همایش 23 ژوئن سال 1894 و در دانشگاه سوربن پاریس، نمایندگان حاضر؛ ازجمله کوبرتن علاوه‌بر تصمیم مجدد برپایی بازی‌های المپیک به‌شکل نوین، موافقت خود برای ایجاد کمیته بین‌المللی المپیک که بعدها «کمیته بین‌المللی المپیک» نام گرفت را اعلام کردند. این کمیته، قلب نهضت المپیک را تشکیل می‌دهد. از این کمیته به‌عنوان دولت المپیک یاد می‌شود؛ زیرا کار حل‌وفصل مشکلات، تصمیم‌گیری‌های حیاتی مانند انتخاب میزبان مسابقات و برنامه‌ریزی برای المپیک برعهده این کمیته است. 
اولین‌دوره بازی‌های المپیک نوین دوسال پس از تشکیل کمیته بین‌المللی المپیک، در سال 1896 در شهر آتن کشور یونان برگزار شد. اولین حضور ایران پس از عضویت در کمیته بین‌المللی المپیک (در سال 1947)، به‌عنوان کمیته ملی المپیک ایران، در بازی‌های المپیک 1948 لندن بود. المپیک نوین به‌تدریج همراه جنبش المپیک رشد و توسعه یافت. اکنون المپیزم، اصول زیر‌بنایی «منشور المپیک»، کتاب قانون کمیته بین‌المللی المپیک محسوب می‌شود. در بخشی از این کتاب آمده: «المپیزم فلسفه زندگی‌ست»، «تعالی‌بخشیدن و ترکیب هماهنگ ویژگی‌های جسمانی، اراده و عقل است». المپیزم با آمیختن ورزش، فرهنگ و تعلیم‌وتربیت در‌پی خلق روشی از زندگی‌ست مبتنی‌بر لذت تلاش، ارزش‌های تربیتی، سرمشق‌های خوب، مسئولیت اجتماعی و احترام‌گذاشتن به اصول جهانی زیر‌بنایی اخلاق. هدف المپیزم «قراردادن ورزش در خدمت شکوفایی هماهنگ نوع بشر، در ارتقای جامعه ایمن و علاقه‌مند به حفظ مقام انسان است». جنبش المپیک پنج قاره را دربرمی‌گیرد و با گردهم‌آوردن ورزشکاران جهان در جشنواره بزرگ ورزش‌ها، بازی‌های المپیک به اوج خود می‌رسد. نماد آن «پنج حلقه در‌هم‌بافته» است. پرداختن به ورزش، حقی انسانی‌ست. هرگونه تبعیض نسبت به یک کشور یا یک شخص در زمین مسابقه که دلایل نژادی، مذهبی، سیاسی، جنسیتی و مانند آن باشد، با ارزش‌های و اصول جنبش المپیک مغایر است. همچنین احترام به محیط زیست، برابری شرایط ورزش زنان و مردان، همبستگی اجتماعی و اتحاد میان ورزش، تعلیم‌وتربیت و فرهنگ، از دیگر این اصول است. المپیزم طبق منشور المپیک شامل شکیبایی و تحمل، همبستگی، احترام به دیگران، بازی جوانمردانه، برابری، عدم‌تبعیض، شرکت در مسابقات، دوستی و رشد ویژگی‌های رفتاری‌ست.
امیررضا بال‌زاده 
موزه ملی المپیک و پارالمپیک ایران