بر‌اساس جدیدترین گزارش ارائه‌شده توسط «شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل» (ECOSOC)؛ مانع‌زدایی از مقوله «کارآفرینی اجتماعی جوانان»، به پیشرفت اهداف برنامه توسعه پایدار و مقابله با آثار اقتصادی و اجتماعیِ ناشی از شیوع گسترده کووید-19 که تقریباً دوسال است جهان را درگیر خود کرده، کمک خواهد کرد؛ اما «کارآفرینی اجتماعی» چیست؟ در یک تعریف ساده می‌توان گفت که این مفهوم، نوعی ابتکار‌عمل در کارآفرینی‌ست که هدف آن، رفع مشکل اجتماعی با ایجاد تغییر است؛ و فردی‌که این چالش را انتخاب می‌کند، کارآفرین اجتماعی نامیده می‌شود. درواقع، او از اصلِ کارآفرینی با هدف ایجاد سرمايه اجتماعی بهره می‌گیرد که اساساً «سود‌محور» نیست. هدف از آن ترویج انگیزه برای اهداف اجتماعی و زیست‌محیطی‌ست که «در زمان حاضر» یا «در زمان آینده» تأثیر می‌گذارد. البته می‌توان تعریف ملموس‌تری از آن نیز ارائه کرد؛ به‌این‌شکل: کارآفرین اجتماعی، فردی‌ست که یک مشکل اجتماعی را تشخیص داده و از مفاهیم کارآفرینی برای سازمان‌دهی، ایجاد و مدیریت سرمایه به‌جهتِ «ایجاد تغییر» استفاده می‌کند. کارآفرینان تجاری معمولاً به بررسی بازدهی و سود بازگشتی می‌پردازند؛ درحالی‌که کارآفرینان اجتماعی معمولاً گروه‌ها و سازمان‌های غیرانتفاعی ایجاد کرده و به حل مشکلی می‌پردازند که واقعاً مشکل جامعه است و برای حل آن، تقاضایی وجود دارد. مدت‌هاست در مباحث و مقالات بسیار درباره «کارآفرین» و «کارآفرینی» صحبت شده و تعاریفی متعدد نیز از آن‌ها وجود دارد؛ اما شاید که تعبیر موجز «ژان-بتیست سه» (1767-1832) از این مفهوم، درعینِ سادگی؛ گویاتر از سایر تعاریف موجود باشد؛ این اقتصاددان فرانسوی گفته است: «کارآفرین، منابع اقتصادی را از منطقه‌ای با بازده کمتر، به منطقه‌ای با بازده بیشتر منتقل می‌کند». اگر همین تعریف را از مفهوم «کلاسیک» و رایج کارآفرینی وام گرفته و در قالبی «سبک روز» از آن استفاده کنیم؛ راحت‌تر می‌توان شاخه اجتماعی‌اش را درک کرد؛ شاخه‌ای که سود مالی، بارزترین و تنها هدفش نیست؛ و «اصلاح ساختار جامعه» حرف نخست را در آن می‌زند. «وینوبا بهاو»، «رابرت اوون» و «فلورانس نایتینگل» مثال‌هایی معروف و ماندگار از کارآفرینان دراین‌حوزه هستند که به‌ترتیب، بنیان‌گذار جنبش استعداد، بنیان‌گذار جنبش تعاونی؛ و بنیان‌گذار شیوه پرستاری مدرن در کشور خود یا در سطح جهان به‌شمار می‌روند؛ اگرچه آن‌ها هیچ‌یک در زمان خویش چنین ادعایی نداشتند؛ اما با تعاریف امروزی، فعالیتشان را می‌توان دراین‌راستا قلمداد کرد. کارآفرینان اجتماعی، از منابع متنوعی استفاده می‌کنند تا جوامع را در رفاهی بهتر و بیشتر قرار دهند. بااین‌تفاسیر بهتر می‌توان موضوع «کارآفرینی اجتماعی جوانان» را درک کرد؛ به‌عبارتی، دراین‌روش با جریانی مواجهیم که قصد آن، رفع چالش‌ها و تأمین نیازهای جوانان در جوامع است. گزارش ECOSOC نیز براین‌اساس از دولت‌ها و تصمیم‌گیرندگان بالادستی می‌خواهد که موانع کارآفرینی اجتماعی برای جوانان را رفع و دسترسی آن‌ها به منابع، امکانات و بودجه‌هایی که توانایی این‌بخش از جوامع را در انجام فعالیت‌های سودآور محدود ساخته‌‌اند، فراهم کنند. بسیاری از منظومه‌‌های نظارتی اغلب (البته گاه ناخواسته) در دسترسی جوانان به حمایت‌های مادی و غیرمادی مورد‌نیاز برای راه‌اندازی یک شرکت یا توسعه یک ایده، اختلال و مانع ایجاد می‌کنند. «گزارش جوانان جهان/2020» با شعار «کارآفرینی اجتماعی جوانان و چشم‌انداز سال 2030»، این مفهوم را در ایجاد و توسعه مشاغلی تعریف می‌کند که در عین تأثیرات مطلوب اجتماعی؛ سودده هستند. میزان بیکاری در بین جمعیتِ 1.2میلیارد‌نفری جوانان جهان، بیشتر از میزان بیکاری در بین جمعیت بزرگ‌سالان است؛ پاندمیِ کنونی نیز که پایانی «مشخص» اقلاً فعلاً برای آن متصور نیستیم؛ افق شغلیِ آن‌ها را تیره‌تر و تأمین آینده آن‌ها را دشوارتر کرده است. برآوردهای مربوط به قبل از همه‌گیری نشان می‌دهد که برای رفع مشکل بیکاری جوانان در جهان به ایجاد چیزی بیش از 600میلیون شغل تا 15سالِ‌آینده نیاز است؛ درحالی‌که بروز کرونا؛ به‌ویژه این اواخر در سویه‌های جدیدِ این ویروس، بی‌شک این برآوردها را نیز دستخوش تغییراتی خواهد کرد؛ زیرا در همین چندماه نیز با اقتصاد آسیب‌دیده از تبعات کووید-19 وضعیت اشتغال در جهان، نامتعادل‌تر و شکننده‌تر از قبل شده است. «سازمان بین‌المللی کار» (ILO) گزارش داده که در سه‌ماهه‌اول سال 2020، حدود 5.4درصد از ساعت کار جهانی؛ معادل 155میلیون شغل تمام‌وقت، نسبت به سه‌ماهه‌چهارم سال 2019 از بین رفته؛ آماری نگران‌کننده که حتماً جامعه جوان جهانی را نیز دچار مشکلاتی کرده و خواهد کرد. ازاین‌رو، حمایت هدفمند از کارآفرینیِ اجتماعی جوانان می‌تواند بستر مناسبی را برای آن‌ها در موضوع امرا‌رمعاش فراهم؛ و در‌جهتِ پیشبرد اهداف توسعه پایدار، به رفع نیازهای جوامع نیز کمک کند. به‌طور‌خاص این گزارش نشان داده که کارآفرینیِ اجتماعی این ویژگی و قدرت را دارد تا مشارکت اجتماعی گروه‌های آسیب‌پذیر را افزایش دهد. «لیو ژنمین»؛ معاون دبیرکل سازمان ملل متحد در امور اقتصادی و اجتماعی، دراین‌باره گفته است: «ایجاد مسیرهایی برای کارآفرینی اجتماعی جوانان، نتایجی مثبت برای همه درپی خواهد داشت. پشتیبانی از کارآفرینی اجتماعی با حمایت از سیاست‌ها و برنامه‌های فعال، راهی عالی برای کسب درآمد از توان، ایده‌ها و پتانسیل جوانان است که بهبود دنیای اطراف آن‌ها را نیز با خود به‌همراه می‌‌آورد». یکی از اهداف چنین برنامه‌ای، ترغیب جوان به «نوع‌دوستی» بوده؛ به‌این‌صورت‌که حتماً یک جوان، دریافتی روشن‌تر از مشکلات و نیازهای افراد در گروه سنی خود دارد و به‌این‌ترتیب می‌تواند گام‌هایی مؤثرتر بردارد. طبق نظر کارشناسان؛ کارآفرینی اجتماعی می‌تواند به ایجاد «شغل پایدار و فراگیر» کمک کند. برآوردها نشان داده که در سال 2016، شرکت‌های اجتماعی 871میلیون‌نفر را در نُه کشور اروپایی و آسیای مرکزی منتفع ساختند؛ این شرکت‌ها خدمات و محصولاتی به‌ارزش شش‌میلیارد‌یورو ارائه؛ و حتی در حاشیه‌‌ای‌ترین گروه‌های اجتماعی، اشتغال ایجاد کردند. اگر بخواهیم از نمونه‌های سال‌های اخیر دراین‌‌امر نام ببریم که تلاش‌هایشان را به نتیجه رسانده‌اند؛ می‌توان به این اسامی اشاره کرد: Zaid Souqi؛ جوانی از اردن و خالق مجموعه The Orenda Tribe: Art for Hope در سال 2014 که از هنر و هنر‌درمانی برای توانمندسازی کودکان سوری و اردنیِ درگیر با شرایط آسیب‌پذیر بهره می‌برد؛ Ellen Chilemba؛ جوانی از مالاوی که از 18سالگی مجموعه Tiwale را در کشورش پایه‌گذاری کرد و تاکنون بیش از 150 زن را به‌عنوان کارآفرینانی که مبتنی‌بر نیازهای جامعه خود دست به خلق ایده‌های درآمدزا می‌زنند، آموزش داده و توانمند کرده؛ Toufic Al Rjula جوانی از کویت که با راه‌اندازی Tykn به افراد فاقد تابعیت و پناهندگان کمک‌رسانی می‌کند؛ Pezana Rexha جوانی از آلبانی که در شرکت معماری Pana Design: Storytelling Furniture از انواع چوب‌های بازیافتی برای ساخت اثاثیه و مبلمان استفاده؛ و البته کارمندانش را نیز از جامعه معلولان انتخاب می‌کند.
جوانان شاغل جهان در یک نگاه:
40درصد نیروی شاغل جوان جهان را زنان تشکیل می‌دهند
60درصد نیروی شاغل جوان جهان را مردان تشکیل می‌دهند
نرخ مشارکت نیروی کار جوان در بازار کار به‌‌نسبت جمعیت این‌گروهِ سنی در جهان:
42.9درصد؛ 511میلیون‌نفر از 1.19میلیارد جوان جهان
52.7درصد؛ 573میلیون‌نفر از 1.089میلیارد جوان جهان
بیکاری در بین جوانان جهان تا سال 2023 به رقم 34.6درصد خواهد رسید. در سال 2021 میزان حضور جوانان در بازار مشاغل غیررسمی در کشورهای درحال‌توسعه 69.8درصد بوده؛ درحالی‌که این‌رقم در کشورهای توسعه‌یافته 20درصد است.
طبق آمارها؛ جوانان 15 تا 24ساله در جهان 1.21میلیاردنفر هستند؛ به‌عبارتی، 15.5درصد از جمعیت کل کشورها
در گزارش 2020 «جوانان» سازمان ملل تأکید شده که «بیکاری»؛ به‌ویژه در میان جوانان، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهانی‌ست. کارآفرینیِ جوانانه این پتانسیل را دارد که تأثیرات چندوجهی خود را دراین‌باره به‌شکلی مثبت نشان دهد؛ طوری‌که کارآفرینان جوان، می‌توانند با استخدام همسالان خود، آن‌ها را از بازارهای غیررسمی اشتغال بیرون کشیده و از «فقر کاری» نجات دهند.
اقتصاد جهان نیازمندِ ایجاد 600میلیون شغل ظرف 15سال‌آینده برای رفع نیاز اشتغال جوانان
سهم جوانان از نیروی کار جهان از 21درصد در سال 2000 به‌میزان 7درصد کاهش یافت و این‌‌عدد در سال 2018 به 15درصد رسید
مصطفی رفعت