واقعیت مجازی یا Virtual Reality، فناوری جدیدی‌ست که در آن، محیط مجازی پیش چشم کاربر قرار می‌گیرد و فرد طبق حرکت سر و بدن، با محیط تعامل و ارتباط برقرار می‌کند. در‌این‌فناوری، هدستی روی سر کاربر قرار می‌گیرد و با حرکات بدن کنترل می‌شود. آمارها نشان می‌دهد بیش از یک‌میلیون هدست VR در سه‌ماهه‌سوم سال ۲۰۱۷ روانه بازار شده و درحال‌حاضر این‌تعداد افزایش بسیاری پیدا کرده؛ زیرا شرکت‌های مختلفی این هدست‌ها را عرضه می‌کنند. این فناوری جدید اکنون جای خودش را بین مردم باز؛ و اکثر کودکان‌ونوجوانان را به‌خود علاقه‌مند کرده است؛ مانند هر فناوری که در کنار مزیت‌هایش، معایبی هم دارد؛ واقعیت مجازی نیز از این قاعده مستثنا نیست. اگر شما هم از جمله کسانی هستید که این عینک‌ها را در خانه دارید و فرزندانتان علاقه بسیاری به استفاده از آن دارند، در ادامه این گزارش با راهکارهایی برای کم‌کردن مضرات این فناوری جدید آشنا می‌شوید.
خالی‌کردن فضای بازی از وسایل بیهوده و اضافه
هشدار امنیتی تولیدکنندگان هدست‌ها به‌این‌نکته که بازی با VR بدون نظارت و در فضاهای شلوغ، خطرناک است، تأکید دارد. در یکی از صفحات اطلاعات ایمنی این هدست‌ها نوشته شده: «وقتی از این هدست‌ها استفاده می‌کنید، نسبت به دنیای واقعی و اطرافتان نابینا می‌شوید. برای محافظت از چشمانتان نباید فقط به سیستم شاپرون اتکا کرد». مارینتینا گوتسیس (محقق بخش رسانه در دانشگاه کالیفرنیا) دراین‌باره گفت: «هر اتفاق بدی را که کنار بگذاریم، کاربران VR که طولانی‌مدت از این فناوری استفاده می‌کنند، ممکن است بیش از دیگران زمین بخورند، ناگهانی سرشان را به جایی بکوبند، دست‌وپایشان بشکند و آسیب‌هایی جدی به خود وارد کنند. اگر کسی طولانی‌مدت از این هدست‌ها استفاده می‌کند، حتماً باید کسی مراقبش باشد». در اینجا منظور از پاک‌کردن و حذف لوازم اضافه از فضای بازی، دورکردن کودکان، حیوانات و دیگر مواردی‌ست که ممکن است مانع باشند؛ مانند پنکه سقفی!
نظارت دقیق روی فعالیت فرزندان
یکی از نگرانی‌های مشترک بین پزشکان و خانواده‌ها در استفاده مکرر از آن‌ها، سلامت چشم‌هاست. مارتین بنکس (استاد اپتومتری در دانشگاه کالیفرنیا) که روی ادراک بصری در محیط‌های مجازی تحقیق می‌کند؛ دراین‌خصوص گفت که مشکلات متنوعی دراین‌حوزه وجود دارد. استفاده از هدست VR روی رشد چشم‌ها تأثیر دارد و در طولانی‌مدت فرد به نزدیک‌بینی دچار می‌شود. نزدیک‌بینی مشکلی‌ست که در جهان روبه‌افزایش است. مطالعات نشان می‌دهد نزدیک‌بینی در دهه ۱۹۷۰، ۲۵درصد بوده و در سال ۲۰۰۰ این‌عدد به ۴۰درصد افزایش پیدا کرد. اکنون میلیون‌ها بزرگ‌سال در دسته افراد نزدیک‌بین شدید قرار دارند. بنکس درادامه گفت: «نگاه‌کردن به دستگاه‌های هوشمند مثل تبلت‌ها و تلفن‌های همراه در بروز بیشتر این مشکل مؤثر است و باعث افزایش ابتلا به نزدیک‌بینی می‌شود و این مشکل با استفاده از واقعیت مجازی بدتر هم خواهد شد».
بروز بیماری‌های حرکتی
خستگی چشم، سردرد و گاهی حالت تهوع؛ از مشکلاتی‌ست که برای آن‌ها‌که از واقعیت مجازی استفاده می‌کنند، رخ می‌دهد. پزشکان می‌گویند این مشکلات به‌دلیل تأثیر VR بر ارتباط بین چشم و مغز به‌وجود می‌آید. در دنیای واقعی، چشم در حالت طبیعی همگراست و روی یک نقطه در فضا تمرکز می‌کند و مغز که به این‌کار عادت دارد، دو واکنش را باهم ترکیب می‌کند؛ اما هنگام استفاده از واقعیت مجازی، چشم این دومورد را از هم تفکیک می‌کند و مغز گیج و سردرگم می‌شود. استفاده از واقعیت مجازی، ارتباط بین چشم و مغز را مختل می‌کند. والتر گرینلیف (عصب‌شناس رفتاری) که بیش از ۳۰ سال است درباره VR مطالعه می‌کند، دراین‌باره گفت: «در محیط مجازی، نوع نگاه و ارتباط‌برقرارکردن تغییر پیدا می‌کند؛ چیزی‌که در هدست‌ها به‌نظر می‌رسد از ما دور باشد، فقط چند سانتی‌متر از چشم فاصله دارد. این‌موضوع در علم، مغایرت تطابق دید دوچشمی نام دارد و هنوز میزان جدیت آن مشخص نیست». وی درادامه گفت؛ وقتی به موبایل نگاه می‌کنیم، گهگاه نیز به محیط اطراف نگاه می‌اندازیم که همین، تأثیر مخرب این وسایل روی چشم را کاهش می‌دهد؛ اما هدست‌ها فرد را در دنیای مجازی غرق می‌کند.
مدت مناسب برای استفاده از VR
تولیدکنندگان این فناوری‌ها می‌گویند که افرادی‌که از VR استفاده می‌کنند، باید ۱۰ تا ۱۵دقیقه پس از هر ۳۰دقیقه استفاده از VR استراحت کنند؛ اما گوتسیس می‌گوید که این پیشنهاد پایه علمی ندارد. تحقیقات کمی درباره دستگاه‌هایی که در بازار هستند انجام شده و همین باعث به‌وجودآمدن مشکل هنگام مواجهه افراد با این فناوری می‌شود. کیفیت بازی‌های واقعیت مجازی در شکل واکنش ما به آن نیز نقش دارد. در برخی دستگاه‌ها، محتوای بازی «باکیفیت» ساخته نشده؛ اشیای داخل بازی دوبینی ایجاد می‌کنند، خیلی‌سریع حرکت می‌کنند یا به کاربر خیلی نزدیک می‌شوند؛ همه این‌موارد باعث خستگی و فشار به چشم می‌شود. به‌یاد داشته باشید هرزمان‌که چشمتان درد گرفت، باید بازی را متوقف کنید. گوتسیس دراین‌باره هشدار داد که بیماری‌های چشمی، نتیجه خستگی و فشار روی چشم هستند که ناگهانی رخ می‌دهند و همه کسانی‌که طولانی‌مدت از هر فناوری خصوصاً VR استفاده می‌کنند، اگر احساس چشم‌درد داشتند، باید نگاه به این ابزار را متوقف کنند. کارشناسان می‌گویند؛ فقط چشم‌ها درمعرض‌آسیب نیستند و صدای بلند هم باعث ایجاد آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر برای گوش و شنوایی فرد شوند. سازندگان پلی‌استیشن می‌گویند: «باگذشت‌زمان صدای بلند برای گوش عادی می‌شود و همین‌موضوع، نشانه‌ای از آسیب شنوایی و گوش است». در افرادی‌که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، در بدنشان دستگاه‌هایی مانند باتری قلب و سمعک نصب شده یا مبتلا‌یان به صرع و افراد دارایِ سابقه تشنج و غش‌کردن، صدای بلند هدست‌ها می‌تواند باعث حمله عصبی شود. این‌موضوع در افرادی‌که کمتر از ۲۰سال سن دارند هم شایع است و این‌افراد حتی بدون بیماری زمینه‌ای نیز این مشکل را تجربه کرده و دچار حمله عصبی می‌شوند. ضمناً استفاده از یک هدست مشترک می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های مسری، عفونت‌ها و حتی تحریک پوست شود.
خطر بیشتر برای کودکان
گوتسیس می‌گوید؛ خانواده‌هایی که فرزندان خردسال دارند، باید در استفاده فرزندانشان از واقعیت مجازی محتاط باشند و آن‌ها را کنترل کنند. والدین باید با فرزندانشان صحبت کنند و به آن‌ها درباره مضرات این فناوری توضیح دهند. هرچه کودک سن کمتری داشته باشد، میزان استفاده از این فناوری نیز برای او باید کمتر باشد. کودکان ممکن است از مشکلات و ناراحتی‌هایی که استفاده طولانی‌مدت از VR برایشان ایجاد می‌کند، باخبر نباشند و به‌همین‌دلیل خانواده‌ها نباید اجازه بدهند کودکانشان زیاد درمعرض این بازی‌ها قرار بگیرند.
لزوم آگاهی والدین درباره VR
تولیدکنندگان اصلی این هدست‌ها اعلام کردند که استفاده از این‌دستگاه برای کودکان زیر۱۳سال مناسب نیست؛ پلی‌استیشن نیز ۱۲سال‌به‌بالا. البته HTC Vive سن خاصی را اعلام نکرده و فقط به نوشتن جمله این‌دستگاه باری کودکان ساخته نشده، بسنده کرده‌اند. درمورد Google Cardboard هیچ محدودیتی سنی نیست و سازندگان معتقدند که نباید کودکان بدون نظارت والدین از آن استفاده کنند. بزرگ‌سالان هم درمعرض‌آسیب و مشکلات ناشی‌ازاین فناوری هستند و این هشدارها فقط برای کودکان‌ونوجوانان صادر نشده. حتی محتوایی که در‌این‌محیطِ مجازی ارائه می‌شوند هم می‌توانند روی ذهن و رفتار کاربران تأثیرگذار باشند. اگر محتوا مناسب، باکیفیت، سرگرم‌کننده، آموزشی یا الهام‌بخش باشد، نکته‌ای مثبت هستند؛ اما باز در استفاده طولانی‌مدت از آن باید محتاط بود. کودکان نمی‌توانند بین محیط واقعی و محیط مجازی تفاوت‌های اساسی قائل شوند و همین‌موضوع هم باعث می‌شود که بیشترین تأثیر مخرب فناوری‌های جدید متوجه این‌گروه باشد. خانواده‌ها باید استفاده فرزندانشان از فناوری‌های نو را در هر سنی کنترل؛ و محتوا را مناسب با سن آن‌ها انتخاب کنند. نیز اجازه استفاده طولانی‌مدت از این‌دستگاه‌ها را به آن‌ها ندهند.
مائده‌زمان فشمی/ باشگاه خبرنگاران جوان