رویداد موسیقایی «پرسه در خسمه» با اجرای گروه موسیقی «تیام» به‌خوانندگی حسام‌الدین سراج روز یک‌شنبه ۲ آبان‌ماه به‌مناسبت میلاد باسعادت حضرت محمد مصطفی(ص) از فرهنگسرای نیاوران پخش شد. این‌رویداد موسیقایی به‌همت فرهنگسرای نیاوران و با حمایت بنیاد فرهنگی،هنری رودکی در بزرگداشت پدر داستان‌سرایی ادبیات فارسی؛ حکیم نظامی گنجوی و با اجرای اشعاری از نظامی، حافظ و مولانا به‌اجرا درآمد. در‌این‌کنسرت، گروه «تیام» به‌سرپرستی و آهنگسازی هادی منتظری و خوانندگی حسام‌الدین سراج به اجرای برنامه پرداختند. فیلم این کنسرت نیز درهمان‌روز از ساعت ۲۱ ازطریق آدرس‌های آپارات فرهنگسرای نیاوران، سایت بنیاد رودکی و صفحه اینستاگرام بنیاد رودکی به‌نمایش درآمد.
ورود به عرصه موسیقی؛ مستلزم تحمل ریاضت فراوان
حسام‌الدین سراج؛ استاد موسیقی سنتی ایرانی و پیش‌کسوت عرصه آواز دستگاهی و سنتی ایران درباره ورود برخی از خوانندگان پاپ به موسیقی سنتی ایرانی بااشاره‌به‌اینکه هنر موسیقی، فضایی مانند هنر خط نستعلیق دارد یا نوازندگی ساز ایرانی به هنر مینیاتور شبیه است، گفت: «ورد به عرصه هنر موسیقی، مستلزم تحمل ریاضت فراوان است و این‌بدان‌معنا‌نیست‌که فرد بتواند خواننده باشد، بر ردیف‌های آواز مسلط باشد و درنهایت با این پشتوانه بتواند برای شنونده خویش تحول ایجاد کند». وی بااشاره‌به‌اینکه امروز برخی خوانندگان پاپ به‌این‌نتیجه رسیده‌اند که حال‌که این‌نوع موسیقی در کشور ما وجود دارد، می‌توانیم از آن برای ارائه نوع موسیقی خویش استفاده کنیم، افزود: «شنیده‌ام یکی از خواننده‌های جوان سنتی با یکی از خوانندگان موسیقی پاپ، اجرای میکس ارائه کرده‌اند و باید گفت؛ آن صدایی که دراین‌اثر زیباتر به‌گوش می‌رسید، صدای خواننده موسیقی سنتی بود؛ یعنی موسیقی سنتی به این اثر زیبایی بخشیده بود و این میکس را باید استفاده از موسیقی سنتی
نام برد».
موسیقی سنتی ایرانی؛ موسیقی تفکر و معنویت
وی بااذعانبهاینکه خواننده پاپ فرمی کاملاً متفاوت با خواننده موسیقی سنتی دارد و برهمین‌اساس خواننده موسیقی ایرانی می‌تواند پاپ بخواند؛ اما خواننده پاپ به‌سادگی نمی‌تواند موسیقی سنتی بخواند، افزود: «امروز نمی‌توانیم بگوییم و هرگز نمی‌گوییم نوعی از موسیقی، نوعی دیگر از موسیقی را دراین‌کشور محصور یا مهجور کرده؛ زیرا هرنوع از موسیقی ایرانی جایگاه خاص خویش را دارد و یک‌نوع موسیقی، مناسب عروسی‌ست؛ نوعی دیگر از موسیقی مناسب زمان تفریح و تفنن است و نوعی‌دیگر از آن، موسیقی اندیشه و معنویت است». خواننده تصنیف خاطره‌انگیز «شمس‌الضحی» موسیقی سنتی ایرانی را از جنس معنویت و اندیشه دانسته و بااشاره‌به‌اینکه امکان دارد دراین‌میان، بگویند شنونده‌های موسیقی سنتی ایرانی کمتر است، افزود: «من چنین سخنی را هرگز قبول ندارم و معتقدم موسیقی سنتی ایرانی نیز شنونده‌های خاص این‌جنس از موسیقی را دارند؛ و هرنوع موسیقی، با عرضه خوب، خوب است و فقط همین؛ یعنی مثلاً من خوانندگانی مثل منوچهر سخایی و یا حسن گلنراقی را بسیار دوست دارم؛ اما اگر خواننده‌ای جدید بیاید که مطلبی برای گفتن نداشته باشد و بخواهند این صدا را با پروپاگاندا به من غالب کنند، هرگز نخواهند توانست؛ و نمی‌توانم بپذیرم و این‌موضوع یک امر طبیعی‌ست». سراج بااشاره‌به‌اینکه هرگز نمی‌توان خط استاد امیرخانی را با یک خطاط نوپا مقایسه کرد و امروز در موسیقی نیز همین اتفاق می‌افتد، گفت: «متأسفانه امروز، فضایی وجود دارد که می‌توان از آن باعنوان یک‌نوع بیزینس یاد کرد و دراین‌میان این‌نوع از بیزینس به‌خاطر کرونا تعطیل شده و ممکن است مجدداً پس از پایان این‌دوران، دوباره رونق بگیرد».
کشورهای صاحب قدرت؛ تعیین‌‌کننده درصد حضور ساز در رسانه‌ها
وی نقش مهم و سازنده فضای مجازی و دیگر رسانه‌ها بر روی مخاطبان موسیقی را یکی از مهم‌ترین ابزار برای جذب مخاطب به موسیقی برشمرده و با طرح این پرسش که اگر امروز ترادیشنال تمام ملل را با یکدیگر مقایسه کنیم، چنددرصد ساز «باغلاما» یا چنددرصد ساز «گیتار» می‌بینیم؟ تصریح کرد: «من با هیچ‌یک از این سازها مخالفتی ندارم؛ چراکه هردوی این‌ها ساز هستند و برای مخاطب خویش جالب؛ اما باید گفت این درصد را کشورهای صاحب قدرت تعیین می‌کنند». استاد پیش‌کسوت عرصه موسیقی که در اقدامی انسان‌دوستانه و خداپسندانه، اثری را باعنوان «فصل عاشقی» برای کادر درمان ایران عزیز تولید کرده است، با طرح این پرسش که شما تاکنون چندبار دیده‌اید یک نوازنده تار از تلویزیون خودمان پخش شود، تأکید کرد: «مسئولین فرهنگی و هنری در صدا‌و‌سیما مشغول سانسور ساز در تلویزیون هستند و در تلویزیون خارج‌ازکشور نیز دلیلی وجود ندارد ساز سنتی ایرانی را نشان بدهند و این‌امر موجب می‌شود فرزندان ما سازهایی مانند سینتی‌سایزر یا گیتار را می‌بیند؛ و آن‌گونه که مفهوم پاپ به‌معنای پاپیولار گفته شده، امروز بدین‌شکل نیست؛ زیرا پاپیولار به‌معنای مردمی‌ست و اگر امروز به خراسان برویم، موسیقی مردمیِ ما موسیقی مقامی؛ اگر در تهران بیاییم، موسیقی قدیم تهران؛ یا اگر به اصفهان برویم، موسیقی قدیم اصفهان است». سراج موسیقی پاپ امروز را غربی‌شده برشمرده و بااشاره‌به‌اینکه پاپ امروز و پاپ قدیم، تفاوت‌های چشم‌گیر بسیاری دارند، تأکید کرد: «موسیقی پاپ ایرانی در زمان قدیم، اصالتی خاص داشتند؛ اما در موسیقی پاپ امروز، نه‌اینکه نمی‌بینیم؛ بلکه درصد بسیارکمی از این‌جنس موسیقی دارای اصالت خاص خویش هستند». وی شعر را یکی از مهم‌ترین ارکان تأثیرگذار در موسیقی برشمرده و باتأکیدبراینکه ممکن است زمانی مخاطب شعر حافظ بخواند یا ازسویی، شعری بخواند که اصلاً مفهومی ندارد، یادآور شد: «گاه به اشعاری برمی‌خوریم که مفهومی ندارند و تنها این شعر را سرِهم کرده‌اند تا پایش را به فضای مجازی باز کنند و بتوانند اندکی‌بعد، از این اثر، کنسرتی برگزار کنند و تنها نگاه گیشه‌ای به آن دارند».
معنویت، اندیشه و خردورزی؛ موردپسندِ مخاطب موسیقی
مبدع برنامه تخصصی آموزشی «آیین آواز» که توسط علی شیرازی در فرهنگسرای ارسباران بنیان نهاده شد، بااذعانبهاینکه استاد محمدرضا شجریان همواره براین‌نکته تأکید داشت که موسیقی او، موسیقی اندیشه و معنو‌ی‌ست، گفت: «این‌نکته بسیار‌درست است. اگر امروز طرفداران و هواخواهان استاد شجریان بسیارزیادند، به‌این‌دلیل است که در برهه‌ای از زمان هستیم که مردم در درازمدت، همیشه معنویت، اندیشه و خردورزی را می‌پسندد». سراج باتأکیدبراینکه در عالم هستی، مسائلی وجود دارد که دستیابی به آن‌ها نیازمند نیل به رشد عقلی‌ست و در‌این‌موضوع «هم‌نشین خوب» نیز بی‌تأثیر نیست، افزود: «میانگین سنی مخاطبان من در شبکه‌ای اجتماعی مانند اینستاگرام، در بازه 25 تا 35سال است و باید به نوجوانان و جوانانی که امروز هیجانی‌اند، زمان داد تا موسیقی سنتی ما به‌درستی برای آنان تشریح شود تا به شناخت رسیده و مخاطب موسیقی سنتی نیز شوند».
علاقه نوجوانان امروز به هنر‌های هیجان‌انگیز
وی، نسل جوان امروز را مخاطب نوعی از هنر دانسته که بتواند برای آنان هیجان ایجاد کند و گفت: «امروز دیده می‌شود پس از گذشت این‌دوران در فرد، کسانی‌که به سن حدود 40سالگی می‌رسند، اکثراً آواز دوست دارند و اگر آواز و تصنیف را درکنارهم گوش می‌دهند، آواز را بیشتر دوست دارند؛ چون می‌دانند آوازخواندن کار هرکسی نیست یا جواب آواز، کار هرکسی نیست. باید باور داشته باشید و این‌نکته را تنها زمانی خواهید فهمید که وارد این‌حوزه شده باشید». سراج که تحصیلات خود را در رشته «پژوهش هنر» در مقطع دکترا به‌پایان رسانده است؛ هنرمندان بزرگی همچون اساتید منتظری و کامکار را گنج‌های بزرگ و ارزشمندی برشمرده و باتأکیدبراینکه گوش شنیدن موسیقی یا چشم تربیت می‌خواهند، گفت: «اگر شما نگارگری‌های مینیاتور و خط اساتید خوشنویسی نستعلیق ایرانی را نبینید یا معماری ایران را نبینید، چشم شما هرچیزی را می‌پسندد و چون تربیت نشده، هرچیزی را مقابل او قرار بدهند، میگوید خوب است؛ اما کسی‌که استاد امیرخانی و خط او را می‌شناسد، دیگر نمی‌تواند چیز دیگری را قبول کند یا کسی‌که تار استاد شهناز؛ و نیِ استاد کسایی را شنیده، دیگر نمی‌تواند جنس دیگری از موسیقی را قبول کند».
لزوم آشنایی نوجوان و جوانان با بزرگان ادبیات
وی که بیش از چهاردهه مستمر و متوالی در آواز ایران فعالیت‌های گوناگونی را در حوزه انتشار آلبوم و برگزاری رویدادهای بزرگ موسیقی در کارنامه هنری خویش به‌ثبت رسانده؛ باتأکیدبراینکه هنرمندان بزرگ موسیقی ایرانی طعم زیبایی را در خلوت و اجرای خویش حس کرده‌اند و آن‌را به مخاطب رسانده‌اند، گفت: «اگر بگوییم برخی از جوانان ایران حافظ را نمی‌شناسند، باید پرسید که آیا از حافظ چیزی کم می‌شود؛ خیر، حافظ، معنویت و اندیشه او سر جای خویش هستند». وی باتأکیدبراینکه امروز جوانانی که درحال‌رشد و بالندگی هستند، باید خود را به سطحی برسانند که حافظ، سعدی، مولانا، نظامی، سنایی و فردوسی را بفهمند، خاطرنشان کرد: «این‌نکته، موضوعی بسیارمهم است و ما زمانی‌که به‌این‌نقطه رسیدیم، می‌توانیم بگوییم با‌فرهنگ هستیم». سراج درپایان بااشاره‌به بیتی از حافظ که میگوید؛ «هنر بی‌عیب حرمان نیست لیکن، ز من محروم‌تر کی سائلی بود» گفت: «حضرت حافظ در‌این‌بیت میگوید چون هنر با حرمان توأم است، من از همه سائل‌تر و از همه هنرمندترم و این تعریف بسیار رندانه است».
امین کردبچه چنگی
عکس: مینا قانع