ماجرای چهاردهه ایستادگی ایران در برابر قاچاق مخدر و اعتیاد

سوداگری در تریاک که درآن‌زمان مهم‌ترین موادمخدر شناخته می‌شد، سال‌ها پیش از پهلوی دوم و در دوران رضاشاه آغاز شد. در ۱۳۰۷ تصویب قانون «انحصار دولتی تریاک»، عملاً حاکمیت را به کاسب اصلی مخدر تبدیل کرد که نشان از سود سرشار تجارت این ماده مخدر داشت. تجارتی که باعث شد شهرهای کشور مملو از «شیره‌کش خانه» شوند تاجایی‌که در ۱۳۲۵، ۱۷۰ شیره‌کش خانه به‌صورت علنی در تهران و درمجموع کشور ۵۲۵ شیره‌کش خانه رسمی دایر و صدها شیره‌کش خانه مخفی نیز مشغول‌به‌فعالیت بوده‌اند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی موادمخدر به خط قرمز نظام سیاسی حاکم تبدیل شد تا جایی نه‌تنها بساط تمامی شیره‌کش خانه‌ها جمع گردید بلکه هرگونه، فروش، خرید، جابه‌جایی و حتی مصرف برخی موادمخدر نیز به جرمی قانونی بدل گشت. موضوعی که عزم و تعهد جمهوری اسلامی را نشان می‌داد؛ تعهدی که تابه‌امروز 4000 شهید را به لاله‌زار شهدای کشور تقدیم کرد. به‌واسطه کشت عمده موادمخدر به‌خصوص تریاک در کشور افغانستان، ایران به‌عنوان نخستین گذرگاه ترانزیت مخدر برای اروپا محسوب می‌شود که بیشترین مصرف و مشتری مخدرهای تولیدی را دارد؛ اما بااین‌حال طی چنددهه‌اخیر همراه با تحریم‌های اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی، بخش مقابله و حتی درمان مخدر نیز مورد تحریم کشورهای غربی قرار گرفت که اغلب به‌واسطه فشار آمریکا تن به این تحریم‌ها داده‌اند. تحریم تجهیزات مقابله‌ای مانند تجهیزات اسکن و تصویربرداری، سامانه‌های پردازش شناسایی مخدر و کیت‌های شناسایی مخدر تنها بخشی از تحریم‌هایی‌ست که ایران را از اقدام حداکثری برای مقابله با قاچاق مخدر بازداشته است. تحریم‌هایی که به‌گفته مسئولان رنگ بوی سیاسی داشته و هیچ توجیه فنی ندارد. بااین‌حال طبق گزارش‌های رسمی امروزه ۹۲‌درصد تریاک و مخدر تولیدی از غرب آسیا در ایران کشف می‌شود و این‌گونه سربازان وطن علاوه‌بر امنیت ایران، کشورهای اروپایی و غربی را نیز امن نگاه می‌دارند. به‌طوری‌که اخیراً آیت‌الله رئیسی رئیس‌جمهوری در نشست ستاد مبارزه با موادمخدر تأکید کرد که «اگر مبارزه بی‌امان ایران نبود موادمخدر کل اروپا را فرامی‌گرفت». رئیس‌جمهوری باتأکیدبر پیشتازی جمهوری اسلامی درمبارزه‌با قاچاق و ترانزیت مخدر، از عمل‌نکردن جوامع دیگر به مسئولیت‌های خود دراین‌رابطه انتقاد کرد و لازم دانست ضمن مسئول‌سازی این‌کشورها، این‌موضوع برای آن‌ها تبیین شود که درصورت دست‌کشیدن ایران از مبارزه، موادمخدر کل اروپا را فرامی‌گیرد. به‌طورحتم تحریم‌های ظالمانه طی چنددهه‌اخیر هزینه بسیاری به‌خصوص ازلحاظ انسانی برای جمهوری اسلامی داشته اما هیچ‌گاه نظام از مقابله با قاچاق و ترانزیت مخدر عقب‌نشینی نکرده. همین‌مسئله باعث شد به‌سمت بومی‌سازی بسیاری از تجهیزات در حوزه مقابله حرکت کنیم و امروز می‌توان ادعا کرد که به خودکفایی رسیدیم. محمدرضا کاظمی قائم‌مقام ستاد مبارزه با موادمخدر اخیراً درمصاحبه‌با ایرنا اعلام کرد که جمهوری اسلامی در هر سه حوزه مقابله، پیشگیری و درمان اعتیاد به خودکفایی رسیدهوی دراین‌مصاحبه تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران کارنامه موفقی در حوزه مقابله با موادمخدر دارد و این کارنامه کاملاً روشن است اما غرب و به‌خصوص نهادهای بین‌المللی که دراختیار غربی‌ها است، کاملاً نگاهی سیاسی دارند؛ درحالی‌که ایران با کشف ۹۰درصدی موادمخدر کشورهای اروپایی، آسیایی و به‌طورکل غربی را امن نگاه می‌دارد. وی اضافه کرد: امروز در حوزه مقابله با قاچاقچیان هیچ وابستگی به خارج نداریم و حتی تجهیزاتی که در حوزه مقابله با موادمخدر در کشور و توسط مجموعه‌های دانش‌بنیان تولید می‌شود قابلیت صادرات و رقابت با نمونه‌های خارجی دارند. قائم‌مقام ستاد مبارزه با موادمخدر بابیان‌اینکه مسئولیت‌ناپذیری کشورهای اروپایی درحمایت‌از جمهوری اسلامی مانع اقدام حداکثری شده است، افزود: تحریم‌ها فرصتی شد تا امروز در زمینه‌های مختلف مبارزه با مخدر و پیشگیری و درمان اعتیاد به دستاوردهایی برسیم که ما را جزو کشورهای تاپ و پیشرو قرار داده است. اکنون تمام مبادی مرزی کشور به تجهیزات تشخصی مخدر مجهز هستند که همگی توسط نخبگان کشور تولید و حتی اکنون وارد بازار صادراتی شده است. فریبا دشتستانی؛ دارای دکتری تخصصی بیوفیزیک و مسئول فنی یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان درمصاحبه‌با خبرنگار ایرنا به دستاوردهای حوزه موادمخدر اشاره کرد و گفت: امروز توانستیم به تولید کیت‌های تشخیص مخدر برسیم که ما را وارد عرصه رقابت با کشورهای مطرح دنیا کرده است. وی ادامه داد: یکی از محصولات ما کیت تشخیص سوءمصرف دارو و مخدر است که می‌تواند هشت نوع ماده مخدر را تنها با یک‌بار آزمایش و آن‌هم به‌روش کروماتوگرافی لایه‌نازک و در کمتر از یک‌ساعت عملیات تشخیص را انجام می‌دهد. مخدرهای تشخیصی این کیت شامل مورفین، کدئین، آمفتامین، مت‌آمفتامین، اکستازی، متادون، ترامادول و بوپرنورفین است که تمامی آن فقط در یک آزمون و در یک مرحله مشخص شود. دشتستانی بااشاره‌به استانداردهای این کیت اظهار داشت: حساسیت آن به‌میزانی است که حتی درصورت مصرف موادی برای پنهان‌کاری مصرف یا به‌اصطلاح خنثی‌کننده، باز نوع مخدر مصرف‌شده فرد تشخیص داده می‌شود. این متخصص بیوفیزیک همچنین به تولید کیت «کاشف یار» اشاره کرد و افزود: این کیت فقط توسط کشور آمریکا تولید می‌شد که اکنون توانستیم آن‌را از انحصار خارج کرده و در داخل کشور تولید کنیم. این کیت که وظیفه تشخیص ماده مخدر را برعهده دارد با همکاری پلیس مبارزه با موادمخدر و براساس نیاز این نهاد تولید شده است. دشتستانی همکاری پلیس را برای دستیابی به این فناوری بسیارمؤثر عنوان کرد و اظهار داشت: این کیت می‌تواند ماده مخدر را در ایست بازرسی‌ها یا گمرک شناسایی کند. از ویژگی این کیت باید به شناسایی ماده مخدر حتی درصورت مخلوط شدن با مواد دیگر یا تغییر شکل اشاره کرد که حساسیت بسیاربالایی دارد و درصد خطا را به کمترین‌میزان ممکن رسانده است. به‌گفته او، کیت کاشف یار می‌تواند در «سه ثانیه» ماده مخدر را شناسایی کند که دربرخی‌مواقع توان شناسایی نوع ماده مخدر را هم دارد. این کیت‌ها تقریباً با ۱۵‌درصد قیمت مشابه خارجی آن که در انحصار برخی شرکت‌های آمریکایی قرار دارند، نه‌تنها ما را به لیگ تولیدکنندگان این‌حوزه تبدیل می‌کند، بلکه به‌طورکامل آمادگی داریم علاوه‌بر تأمین نیاز داخلی محصول را دراختیار دیگر کشورها قرار دهیم. دستاوردهای نخبگان داخلی در حوزه مخدر فقط به مقابله خلاصه نشده است و امروز وارد فاز جدید از درمان به‌واسطه داروهای جدید شدیم. شهرزاد بیهقی عضو شرکت نانودارو نیز درگفت‌وگوبا ایرنا به دستاوردهای جدید این شرکت دانش‌بنیان در حوزه اشاره کرد و گفت: نخستین داروی تولیدی مجموعه ما داروی اگزوپیو (نالترکسون پیوسته رهش) است که در درمان اعتیاد به موادمخدر اکلوییدی و الکل استفاده می‌شود. وی توضیح داد: این دارو به‌صورت عضلانی به بیمار تزریق‌ و در بدن به فرم ژل تبدیل می‌شود. سپس به‌صورت آهسته طی مدت‌زمان یک‌ماه باعث می‌شود بیمار حتی درصورت مصرف مواد، به‌حالت نشئگی و لذت را تجربه نکند؛ بنابراین با چنین روشی و با ازبین‌بردن مهم‌ترین نتیجه مخدر، بیمار را از مصرف مواد دور خواهیم کرد. بیهقی به تولید داروی بوپرنورفین دراین‌شرکت اشاره کرد و افزود: این دارو نیز کاملاً تولید و مراحل آزمون خود را پشت‌سر گذاشته و اکنون منتظر مجوز سازمان غذا و دارو برای توزیع هستیم. به‌گفته او؛ این دارو به‌صورت زیر جلدی تجویز می‌شود و طی دوره یک‌ماهه در بدن آزاد خواهد شد. این داروها پیش‌ازاین به‌صورت انحصاری بوده اما اکنون ایران به نخستین تولیدکننده آن در منطقه اوراسیا تبدیل شده است که از صفر تا ۱۰۰ در داخل کشور تولید شده است و هزینه آن نسبت به مشابه خارجی خود تقریباً نصف است. موارد گفته‌شده تنها بخشی از دستاوردهای نخبگان و پژوهشگران داخلی بوده که توانستند در زیر سایه سختی و محرومیت‌های ناشی از تحریم‌های بی‌منطق و ظالمانه در میدان مبارزه و مقابله با اعتیاد بایستند.