دیدگاه سه پروفسور فرانسوی درباره مهدی سحابی
شهلا اسلامی
سه پروفسور دانشگاه‌های پاریس ۸ و لیموژ فرانسه به‌صورت آنلاین در سومین نشست تخصصی نمایشگاه مروری بر آثار مهدی سحابی باعنوان «نشانه-معناشناسی» حضور یافته و به تحلیل بن‌مایه نقاشی‌های مهدی سحابی پرداختند. این‌نشست که به‌صورت ترجمه هم‌زمان پیش رفت؛ سه‌شنبه 9 آذرماه در کتابخانه موزه هنرهای معاصر تهران به‌صورت حضوری و آنلاین و با دبیری حمیدرضا شعیری (دکترای نشانه-معناشناسی و استاد‌تمام دانشگاه تربیت مدرس) برگزار شد.
بخش اول، باعنوان «ویژگی معماگونه آثار سلسله‌وار مهدی سحابی/ نشانه‌شناسی تأثیر هنر» با سخنرانی پروفسور ژک فونتن (نشانه‌شناس و استاد‌تمام بازنشسته دانشگاه لیموژ فرانسه) آغاز شد. وی گفت: «ازنقطه‌نظر نشانه-معناشناسی، هنر یکی از آثار تولید معناست. احساس و هیجانات هنری و ادراک آن واقعه‌ای زیبایی‌شناختی، احساسی و شناختی‌ست که در تمام آثار هنری وجود دارند. این تأثیر و تولید معنا در آثار هنری نتیجه روندی‌ست که اگر بازسازی‌اش کنیم، آن‌را می‌توان هنری‌شدگی نامید. برای این‌منظور می‌بایست از ابژه (اثر) گذر کرده تا به بیان روند هنری‌شدگی برسیم. یک اثر نقاشی منحصر و محدود به تصاویر نیست؛ بلکه یک ابژه نشانه‌شناختی متشکل از ابعاد گوناگون و چندلایه است: روند، حامل، ماده، انرژی و هرآنچه وجه وجودی اثر را در بطن فرهنگ و اجتماع می‌سنجد». او افزود: «آنچه گفتیم؛ دقیقاً درمورد آثار مهدی سحابی صدق می‌کند. یک اثر مهدی سحابی همواره یک سِری (اثر سلسله‌وار) است؛ یعنی همان شیوه‌ای که او یک اثر هنری را خلق می‌کند. دراین‌راستا ما سه خصوصیت مجموعه نقاشی‌های او را مشاهده می‌کنیم: یک؛ تنش‌های ویژه تصویرسازی جدید و نو و بیانِ بیناتصویری کاربردی. دو؛ توجه سحابی به مؤلفه همگنی و ناهمگنی نشانه‌های تصویری در آثار. سه؛ لایه‌های متعدد تصویری و کنش‌گرایانه آثار سحابی و پویایی این هنرمند در امر تخیل».
در بخش دوم، پروفسور دُنی برتران (نشانه‌شناس، استاد‌تمام بازنشسته دانشگاه پاریس) نیز باعنوان «چهره و چهره‌بودگی/ استعاره‌ای مداوم نزد مهدی سحابی» سخنرانی کرد. وی گفت: «چهره همه‌جا در آثار سحابی از گستره‌ای بسیار برخوردار است؛ گاهی به‌صورت مستقیم و از روبه‌رو دیده می‌شود. این‌گونه چهره را در مجموعه‌هایی مانند چهره‌نگاری‌ها، هخامنشی‌ها، فیگورها و عکاسی مستند می‌بینیم. گاه نیز چهره در آثار وی غیرمستقیم و از جهاتی به‌غیراز روبه‌رو نشان داده می‌شود. چنین چهره‌هایی در مجموعه‌هایی مانند دیوارنگاره‌ها، توتِم‌ها، ماشین‌های پازلی و ماشین‌های قراضه دیده می‌شود. در این چهار مجموعه، چهره‌پردازی به‌صورتی محو، مخدوش و صوری تغییریافته و خود را می‌نمایاند. چهره‌بودگی بین دو تصویرسازی فیگورالیته و فیگوراتیویته، موتیفی‌ست در عرضه آثار که دل‌مشغولی مرکزی و اساسی سحابی را تشکیل می‌دهد. هر‌یک از این نمودهای چهره‌ها در آثار سحابی، خاستگاه فرهنگی و اجتماعی دارد و با تحلیل این چهره‌ها؛ از محوشده‌ها تا مخدوش‌شده‌ها می‌توان به اندیشه او راه یافت».
در بخش پایانی نشست، پروفسور ایوان دارو هریس (نشانه‌شناس، روان‌کاو و استاد‌تمام بازنشسته دانشگاه لیموژ) درباره «خارج از گونه بودن» مفهوم سازنده عنصری ثابت در خوانش اثر نقاشی-تحلیل مجموعه «ماشین‌های قراضه» مهدی سحابی سخنرانی کرد. وی گفت: «در یک نقاشی، یافتن زوایای دید خارج از گونه بودن (اینکه اثر به هیچ ژانری تعلق ندارد)، روش‌های ترکیب‌بندی آن طبق بازنمایی روابط نشانه‌شناختی ازنظر روش‌شناسی، می‌تواند برپایه معیارهای کاملاً صوری، مبتنی‌بر استخراج روابط در بطن متن و ریخت‌شناسی آن باشد و نه لزوماً مفهومی. درواقع، مفاهیم صوری می‌توانند حامل معنا و با تفسیر معناساز شوند و بدین‌ترتیب اطمینان بدهند که تفسیر عمدتاً و به‌طور ساده ساخت ذهنی و سوبژکتیو مشاهده‌گر اثر هنری نیست. مجموعه ماشین‌های قراضه سحابی بی‌آنکه ازنظر گونه‌شناسی، فیگوراتیو محسوب شوند، درعین‌حال به مکتب نقاشی انتزاعی نیز تعلق کامل ندارند. این‌مجموعه شامل برخی اِلِمان‌های نقاشی فیگوراتیو است که به‌عنوان بخش‌‌های مختلف می‌توان وسیله نقلیه‌ای مانند اتومبیل تشخیص دهیم؛ پس در خوانش مجموعه، باتوجه‌به‌اینکه به هیچ ژانری تعلق ندارد، مفهوم خارج از گونه بودن، دیدن یک‌چیزی دیگر را نیز برای منتقد فراهم می‌کند و آن این‌است‌که با نشان‌دادن پیکربندی غیرمحتمل مکانی که مرکز معناهای وابسته به متن است و چشم درلحظه و فوراً آن‌را تشخیص می‌دهد، پیش‌ازآنکه حامل معناهای تفسیر گونه شود».
نمایشگاه مروری بر آثار مهدی سحابی با کیوریتوری مژده طباطبایی؛ به‌همت گالری «مژده» با همکاری بنیاد مهدی سحابی و موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شده است. دراین‌نمایشگاه، ۱۲۶ اثر از مهدی سحابی بر دیوارهای سه گالری موزه هنرهای معاصر تهران نشسته و بخش ادبی در رمپ ورودی به مخاطبان خوش‌آمد می‌گوید. دو کتاب مروری بر آثار مهدی سحابی شامل ۳۱۰ اثر و تکاپوی واژه، مجموعه مقالات درباره نگاه تصویری و ادبی مهدی سحابی نیز هم‌زمان با این نمایشگاه، منتشر شده است. این نمایشگاه تا ۲۸ آذرماه پذیرای هنردوستان است.