دانشگاه علومپزشکی مازندران درارتباطبا فصل زراعت و شالیکاری راهکارهای مهمی ارائه داد؛
رعایت الزامات بهداشتی؛ راه پیشگیری از ابتلا به تب شالیزار
عباسعلی کوشکی
ارتقای سلامت در خانواده و افزایش امید به زندگی ازطریق پیشگیری، آگاهسازی، حساس سازی و ارائه خدمات ازجمله محورهای برنامه ارتقا سلامت در سطح استان مازندران است. درهمینراستا روابطعمومی دانشگاه علومپزشکی مازندران اقدام به تهیه گزارشی آموزشی کرده است و از زوایای مختلف بهاینموضوع مهم پرداخته است تا برای ساکنان مازندران درارتباطبا سلامتشان روشنگری کند. پرداختن به سلامت در حوزههای مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسانها ضروریست. تب شالیزار با نام علمی (لپتوسپیروزیس) یکی از بیماریهای مشترک بین انسان و دام است که در مناطق گرمسیری، مناطق با بارندگی زیاد و مناطقی که سطح آبهای زیرزمینی بالاست، بومیست. این باکتری راههای متعددی برای ورود به بدن داشته و طیف وسیعی از علائم را بروز میدهد. علائم اولیه این بیماری مشابه آنفولانزاست؛ بههمیندلیل تشخیص اولیه آن مشکل بوده و در بسیاریازموارد عدمتشخیص درست و بهموقع سبب پیشرفت بیماری و دشوارشدن درمان آن میشود؛ درحالیکه با تشخیص بههنگام میتوان عوارض ناشی از بیماری را کاهش داد. بهنظرمیرسد آگاهیدهی در باره این بیماری بهویژه ازلحاظ نحوه بیماریزایی و راههای تشخیص آن، میتواند نقش مؤثری در ایجاد شناخت بهتر این بیماری داشته باشد. درهمینراستا روابطعمومی دانشگاه علومپزشکی مازندران با تهیه گزارشی تلاش کرده است تا در اتخاذ راهکارهای پیشگیری و ساکنان استان بهخصوص شالیکاران زحمتکش مازندران را راهنمایی و کمک کند.
علائم تب شالیزار
لپتوسپیروز یا تب شالیزار بیشتر در مناطق معتدل آب و هوایی مانند نواحی شمالی ایران شایع میشود. راه انتقال بیماری به انسان ازطریق تماس با آب یا خاکآلوده، خوردن غذا یا آب آلوده، تماس پوستی مخاطی خراشهای پوستی و تنفس آئووسلهاست. بیماری تب شالیزار فقط کشاورزان و شالیکاران را درگیر نمیکند؛ بلکه برخی صیادان، معدنچیان و کارگران کشتارگاهها و صیادان را که بدون رعایت مسائل بهداشتی با حیوانات در تماس هستند، نیز درمعرضخطر این بیماری قرار دارند. تب شالیزار بهطورکلی ازطریق تماس با آب، غذا و خاکی که با ادرار حیوانات وحشی و اهلی آلودهشده باشد، به افرادیکه با این عناصر در تماس هستند، منتقل میشود و در حالت عادی و درصورت محافظت و مراقبت این بیماری منتقل نمیشود؛ اما اگر پوست زخمی و جراحتدیده یا اعضای مخاطی بدن مانند چشم، بینی و دهان درمعرض و تماس با عناصر آلوده قرار گیرد، بیماری به فرد منتقل میشود. این بیماری طیف وسیعی از علائم را بروز میدهد. علائم اولیه آن مشابه آنفلوآنزا و یا کرونا است و بههمیندلیل هم تشخیص اولیه آن حتی توسط پزشک درصورت انجامنشدن آزمایشهای لازم مشکل است؛ درحالیکه در بسیاریازموارد، تشخیصندادن درست و بهموقع سبب پیشرفت بیماری و دشوارشدن درمان آن میشود. علائم این بیماری گاهی با «مننژیت» هم اشتباه گرفته میشود؛ بهخاطراینکه با تب، لرز و سردرد شدید همراه میشود. سرفه خشک، تب، سردرد، درد عضلانی، تهوع و استفراغ و لرز، درد شکم، درگیری ریه، درد استخوان، احتقان ملتحمه (التهاب و قرمزی چشم)، بزرگشدن غدد لنفاوی، بزرگشدن طحال و کبد، سفتی ماهیچهها و بثورات جلدی ازجمله علائمی است که اگر در این فصل سال به سراغ فردی آمد فوری باید به پزشک مراجعه کند و تحتدرمان قرار گیرد.
این نشانه را دارید، به پزشک مراجعه کنید
مهمترین علامت این بیماری شروع حاد و ناگهانی، تب، دردهای عضلانی بهویژه درد کمر، سردرد، ساق پا و پشت چشم است؛ البته در ۹۰درصد موارد فرد بیمار بدون هیچگونه عارضهای بهبود پیدا میکند؛ ولی ۱۰درصد از بیماران به نوع شدید تب شالیزار مبتلا میشوند که دراینوضعیت عوارض بعدی مانند گرفتگی کبدی، زردی چشم، تنبلی و نارسایی کلیه، دفع نامناسب، بالارفتن سموم بدن، کاهش پلاکت خون، درگیری ریوی و خونریزی مغزی به سراغ بیمار میآید.
سابقه تب شالیزار در ایران
این بیماری از سال 1376 ابتدا در استان گیلان و سپس در استانهای مازندران و گلستان و مواردی نیز بهصورت انفرادی در استانهای فارس، تهران و سایر نقاط کشور شناسایی و گزارش شده است و از آن سال به بعد هم اطلاعرسانی بهصورت گسترده ازطریق شبکه بهداشتودرمان و مراکز بهداشت روستایی و رسانهها در دستورکار قرار گرفت تا کشاورزان و سایر افرادیکه درمعرض ابتلا قرار دارند، در دوره زمانی نگرانکننده بیشتر مراقبت کنند. تشخیص بیماری تب شالیزار درصورت مراجعه به پزشک و اظهار درست و بهموقع اطلاعات نیازمند آزمایش خون و آزمایش اختصاصی از فرد بیمار است. یکی از شیوههای بسیارمناسب برای تشخیص این بیماری آزمایش «MAT» است و درصورت مسجلشدن ابتلای فرد به تب شالیزار توسط پزشک، با تجویز دارو و رعایت دستورالعملهای بهداشتی، بیماری با علائم خفیف تا پنجروز با درمان بهبود مییابد. در موارد شدید ممکن است نیاز به درمان 10 تا 14روز باشد.
رعایت الزامات بهداشتی راه پیشگیری از ابتلا
برای بیماری تب شالیزار واکسنی وجود ندارد و بهترین راه پیشگیری، رعایت موارد بهداشتی توسط کشاورزان و افرادی داست که درمعرض این بیماری قرار میگیرند. دانستن اطلاعات درباره علائم بیماری کمک بزرگی به افراد درمعرضخطر است تا بهموقع به پزشک مراجعه کنند. در پنجم اردیبهشتماه امسال بود که دکتر علیپور معاون بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مازندران همزمان با آغاز زمان نشاء در شالیزارهای استان، ضمن هشدار به کشاورزان از آنان خواست در فعالیتهای خود برای درامانماندن از این بیماری نکات بهداشتی را رعایت کنند. بنا به اظهارات دکتر علیپور، تب شالیزار با اصطلاح علمی «لپتوسپیروز» که بهعنوان یک بیماری مسری، بومی و فصلی در مازندران و دیگر استانهای شمالی شناخته میشود هرساله از اردیبهشتماه و همزمان با گرمشدن تدریجی هوا و اوجگیری کشت برنج، شایع میشود و تا شهریورماه و پایان زمان برداشت محصول، نگرانیها در افزایش ابتلا به این بیماری در استان ادامه دارد.
تب شالیزار را جدی بگیرید
بهگفته معاون بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مازندران؛ علت اینکه از دوره زمانی اردیبهشت تا شهریورماه بهعنوان آغاز و پایان نگرانی شیوع تب شالیزار یاد میشود، آناستکه مشابهت بیماری تب شالیزار با آنفلوانزا، سرماخوردگی و کرونا باعث شده تا این بیماری توسط بیماران و خانوادههایشان جدی گرفته نشود.
تب شالیزار؛ مهمان ناخوانده مازندرانیها
معاون بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مازندران از تب شالیزار بهعنوان شایعترین بیماری استان در فصل بهار و تابستان گفت: «تب شالیزار بیماری بومیست. شالیکاران برای درامانماندن از تب شالیزار باید نکات بهداشتی را باجدیت رعایت کنند و در زمان ورود به اراضی کشاورزی چکمه و دستکش استفاده کنند». دکتر عباس علیپور آبهای راکد سطحی در شالیزار را اصلیترین عامل ایجاد بیماری تب شالیزار دانست و تصریح کرد: «کشت برنج بهصورت طبیعی نیاز به آب دارد؛ بنابراین شرایط لازم برای رشد باکتری «لپتوسپیرا» در شالیزار فراهم میشود». معاون بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مازندران اضافه کرد: «شیوع این بیماری در حیوانات با علائم خفیف همراه است و حیوان آلوده ازطریق ادرار کردن در آب باکتری لپتوسپیرا را دفع و به انسان منتقل میکند؛ البته انتقال مستقیم بیماری از حیوان به انسان امکانپذیر نیست». وی بابیاناینکه تب شالیزار در هوای خنک و سرد شایع نیست، گفت: «تماس با آبهای سطحی موجب فراگیری این بیماری میشود و تنها کشاورزان درمعرضخطر نیستند و ماهیگیران و در برخی موارد شناگرانی که در آبندان و استخرهای مصنوعی و طبیعی پا به آب میزنند هم نیز باید مراقب باشند». علیپور به برخی شباهتهای تب شالیزار با آنفلوآنزا و کرونا اشاره کرد و افزود: «این بیماری دارای سه مرحله است و ابتدا فرد دچار تب و سردرد میشود و سپس بدندرد میگیرد؛ اما قرمزشدن چشمها از مهمترین علامتهای بیماریست و در برخی از مواقع درد شکمی و تهوع و استفراغ نیز وجود دارد». وی بابیاناینکه تب و بدندرد جزو علائم مشترک با کروناست، اضافه کرد: «باکتری عامل بیماری تب شالیزار در آب زندگی میکند و آب راکد و مزارع بهترین فضا برای رشد آن است لذا کشاورزان هنگام کار در شالیزار با پایبرهنه و پوست دست زخمی نباشند، زیرا باکتری به بدن آنان انتقال پیدا میکند».
مراجعه دیرهنگام به مراکز درمانی ممنوع
معاون بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مازندران یکی از نگرانیهای مراکز بهداشتی و درمانی استان درارتباطبا این بیماری را مراجعه دیرهنگام به مراکز درمانی برشمرد و توصیه کرد: «افراد درصورت داشتن یکی از علائم این بیماری که شامل تب، لرز، سردرد، استفراغ و درد عضلانیست به پزشک معالج خودشان مراجعه کنند». علیپور بابیاناینکه هماکنون تعدادی از افراد مبتلا به این بیماری در بیمارستانها بستری هستند، گفت: «خوشبختانه تمامی مبتلایان به این بیماری، حال عمومی مساعدی دارند و جانباختهای بهدلیل ابتلا این بیماری در سال جاری در استان گزارش نشده است».
ضرورت استفاده از دستکش و چکمه
درهمینراستا؛ دکتر فرهنگ بابا محمودی شایعترین راه ابتلای به بیماری تب شالیزار در کشاورزان را انتقال غیرمستقیم این بیماری ازطریق خراش پوستی در حین انجام کار عنوان کرد و گفت: «با ایجاد خراش در پوست این بیماری ازطریق سیستم گردش خون وارد بدن میشود و به تمام اعضای بدن سرایت میکند». مدیر گروه بیماریهای عفونی دانشگاه علومپزشکی مازندران از کشاورزان خواست تا با رعایت نکات بهداشتی و استفاده از دستکش برای پیشگیری و جلوگیری از ابتلا به این بیماری خطرناک و گاهی مهلک همکاری بکنند. بیماری تب شالیزار که به تب برنج، تب شالیکاران و با نام علمی لیتو سیپروز معروف است با تب و لرز و سردرد شروع میشود و در مراحل شدیدتر علائم دیگری مثل یرقان و نارسایی کلیه به آن افزوده میشود. باکتری عامل این بیماری ازطریق ادرار حیوانات آلوده مثل گاو و گوسفند و بعضی جوندگان مثل موش وارد آبها و محیط اطراف قابلانتقال است. بیماری لیتوسیپروز در استانهای شمالی کشور گیلان، مازندران و گلستان بیش از بقیه استانها شیوع پیدا کرده است. این بیماری مخصوص جوامعی است که غالب افراد آن به کشاورزی و ماهیگیری اشتغال دارند و اراضی شالیزاری و آبهای سطحی مهمترین عامل انتقال این بیماری محسوب میشوند که وجود خراش در بدن و ارتباط با خاکآلوده مهمترین عامل در انتقال این بیماری به انسانها باشد. اگر فردی با پایبرهنه، بهویژه زخمی وارد این آبها شود یا دست خود را در آبهای آلوده بشوید و یا در آن شنا کند عامل بیماری وارد بدن وی شده و پس از حدود یکهفته علائم بیماری ظاهر میشود. دست زدن به طناب آلوده حیوان و یا فضولات آن و همچنین تماس با علفهای آلوده میتواند موجب انتقال این بیماری شود».
بازه تب شالیزار
معاونت بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مازندران درباره شیوع بیماری تب شالیزار درایناستان هشدار داد و گفت: «باکتری عامل این بیماری میتواند ازطریق چشم، مخاط دهان، خراش پوست یا منافذ دیگر یا حتی مجاورت با محیط آلوده وارد بدن انسان شود». وی نخستین علامت ابتلا به تب شالیزار را تب بالا عنوان کرد و افزود: «احساس ضعف و خستگی، درد عضلانی و زردی و قرمزی چشمها، درگیر شدن ریه، قلب و کبد و در موارد حاد فوت بیمار را در پی دارد که البته در سالهای اخیر بهدلیلآنکه کشاورزان بهموقع برای درمان به پزشک مراجعه میکنند فوتی نداشتیم». سرپرست معاونت بهداشتی دانشگاه علومپزشکی گفت: «شباهتهای میان علائم کرونا و تب شالیزار وجود دارد و ممکن است افراد این دو بیماری را با یکدیگر اشتباه بگیرند؛ اما باید توضیح داد که طول دوره کمون تب شالیزار کوتاه است و بین ۳ تا ۷روز علائم خود را نشان میدهد». وی اضافه کرد: «تب شالیزار در شمال شایعتر بوده و افراد درصورت بروز علائم باید به مراکز درمانی مراجعه کنند. تب شالیزار معمولاً از اواخر اردیبهشتماه و در فصل نشاء افزایش پیدا میکند و در دوره برداشت برنج نیز بهدلیل شستن دست با آب حاشیه شالیزار ممکن است موجب ابتلای کشاورزان به این بیماری شود اینموضوع هشداردهنده است و میطلبد شالیکاران با رعایت دقیق موارد بهداشتی از مبتلا شدن به تب شالیزار جلوگیری کنند». او افزود: «شالیکاران تاجاییکه ممکن است از تجمع و کنار هم قرارگرفتن خودداری و فاصله ۱.۵متری را رعایت کنند». وی استفاده از ماسک و کارگرهای محلی را نیز به شالیکاران توصیه کرد و افزود: «کارگران و شالیکاران در موقع صرف غذا، بهصورت جداگانه غذا بخورند و درکناریکدیگر قرار نگیرند». وی بااشارهبهاینکه در هنگام نشا برنج بیماری تب شالیزار نیز بهسراغ کشاورزان میآید از آنان خواست در موقع کار، حتماً از دستکش و چکمه استفاده کنند، چون زخمیبودن دست یا پا میتواند زمینه ابتلا به تب شالیزار شود. کشاورزان از آب چاه یا آب زمین شالیزاری بههیچعنوان برای شرب، شستن دست و پا یا وضوگرفتن استفاده نکنند و حتماً از آب تصفیهشده استفاده شود.