در ماه «محرم» چه کتاب‌هایی بخوانیم؟
«ماه محرم» اگر توفیق بزرگی برای اقامه عزای حسینی‌ست، فرصت بزرگ‌تری برای تأمل و اندیشه در اهداف قیام حسینی نیز با خود دارد؛ ازاین‌رو بهتر است با اغتنام فرصت، به مطالعه دلایل رویداد قیام امامحسین؟ع؟ و تحولات تاریخی آن پس از عصر پیامبر؟ص؟ بپردازیم و از عاشورا و سیره آن امام برای امروز خود درس بگیریم. به‌گزارش ایکنا؛ تاکنون هزاران‌جلد کتاب پیرامون حماسه حسینی به رشته تحریر درآمده که هریک از زاویه‌ای به تبیین و تفسیر این واقعه بزرگ پرداخته‌اند. اگرچه کتب متعدد و خوبی دراین‌زمینه وجود دارد، در فرصت این یادداشت به معرفی چند نمونه از این آثار می‌پردازیم.
واقعه عاشورا با ریشه، تفکر و فرهنگ ما گره خورده است و اهمیت فراوانی برای شیعیان دارد. تحلیل و برداشت از این حادثه کار آسانی نیست؛ چراکه در عین سادگی و صراحت، پیچیدگی‌های فراوانی دارد که ممکن است قضاوت انسان‌ها را به افراط‌وتفریط ختم کند. برای رسیدن به درک درست از این حادثه تاریخی و تأثیرگذار نیاز است تا بررسی‌های دقیق و جامعی دراختیار مردم قرار گیرد. مجموعه «حماسه حسینی» از مرتضی مطهری یکی از گران‌بهاترین آثاری‌ست که می‌تواند مخاطب را به درک و شناخت درستی از عاشورای حسینی برساند.
دو مقوله عرفان و حماسه درطول‌تاریخ از یکدیگر جدا نگاه داشته شده تا یک دست صدا نداشته باشد؛ زیرا معرفتی که با حماسه و خروش همراه نباشد و به‌جای‌آن خمودی و افسردگی جانشین صولت و نفوذ شده باشد هرگز راه به جایی نبرده و سالک مسلک عرفان در سرای انزوا یا در تار تنیده افکار خود می‌ماند. در کتاب «حماسه و عرفان» اثر آیت‌الله جوادی آملی اصول و بنیان‌هایی از این دو فضیلت انسانی شناسایی شده تا با تبیین جایگاه هریک، زنگارهای باطلی که موجب دورنگه‌داشتن یکی از دیگری‌ست زدوده شده و اتحاد و ائتلاف این و اینکه هر یک مکمل دیگری‌ست با بیان سیره علمی و عملی شاخصه‌های معصوم عالم اسلام یعنی امامان بزرگوار ترسیم شده است.
«آذرخش کربلا» به‌قلمِ آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی از آثار ارزشمند در حوزه عاشوراپژوهشی‌ست. کتاب‌های پرشماری دراین‌زمینه برای سیراب‌کردن تشنگان معارف حسینی و رهروان راه عاشورا نگاشته شده که بیشتر آن‌ها به اصل واقعه و ثواب عزاداری برای امامحسین؟ع؟ پرداخته‌اند؛ ولی درباره هدف قیام عاشورا و به‌ویژه نحوه استفاده کاربردی از این قیام، کار چندانی صورت نگرفته. این اثر، کوششی‌ست برای بیان هدف حماسه عاشورا و بررسی اسبابی که به این قیام انجامید.
کمتر حادثه تاریخی از رنگ تبلیغات سیاسی امویان و عباسیان یا تعصبات دینی مذاهب مختلف برکنار مانده و حقیقت آن دگرگون نشده لذا برای دریافت حقیقت تاریخی؛ هرچند طبق مظنه و احتمال هم باشد، خواندن متن تاریخ آن‌سال‌ها به‌تنهایی کافی نیست بلکه باید تاریخ را با دیگر شرایط ازجمله وضع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی سنجید، چنان‌که شیوه علمی تاریخ‌نویسان امروز همین است. «پس از پنجاه سال؛ پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین؟ع؟» اثر سید جعفر شهیدی نیز ازاین‌منظر به مطالعه تاریخ عاشورا پرداخته است.
«رحمت واسعه؛ بیان خصائص حضرت سیدالشهدا در اشارات آیت‌الله بهجت» از آثار خواندنی پیرامون حماسه عاشوراست. در معرفی این کتاب می‌خوانیم: «عظمت واقعه عاشورا و نمایش بی‌نظیر فضائل الهیِ اهل‌بیت؟ع؟ مقابل دشمنان خدا و رسول او، موجب شد که این‌رویداد عظیم از جهات گوناگون از دیگر رویدادهای بزرگ عالم متمایز شود؛ مصیبتی که پیش از وقوعش، ملائکه الهی و انبیا و اوصیا؟ع؟ در سوگ آن نشستند و پس از وقوع ائمه هدی؟ع؟ به یادآوری این مصیبت عظیم پرداختند و مجالس عزا برپا کردند».
درباره حرکت سیدالشهدا تحلیل‌های گوناگونی (عمدتاً سه رویکرد) ارائه شده که بین هریک‌از‌آن‌ها با کلیه اتفاقات و اظهارات حضرتش هم‌پوشانی کامل وجود ندارد؛ و هریک‌از تحلیل‌ها حاوی نقض‌ها و نقص‌های غیرقابل‌اغماض‌اند. شاید زمینه پیدایش و تقویت هریک‌از دیدگاه‌ها ملاحظه نقاط نقص و نقض رویکرد دیگر بوده. سید مجتبی حسینی در «با حسین؟ع؟ تا مهدی؟عج؟» تلاش کرده با ارائه دیدگاهی متفاوت، حرکت حضرت را درارتباط‌با حرکت سایر پیامبران و امامان ببیند و با بهره از نگرش عمق‌نگر، روایات معصومین و سیره آن بزرگواران را بررسی کند.
واقعه کربلا حماسه‌ای پرشکوه و عاشقانه است که با گذشت قرن‌ها از وقوع آن همچنان دل‌های عاشقان را با خود همراه می‌کند و گوشه‌ای از حقیقت انسان و عشق الهی را به آن‌ها می‌نمایاند. پژوهش‌های بسیار درباره این واقعه انجام شده، بسیاری تلاش کرده‌اند تا بخشی از مفاهیم عرفانی و عمیق آن‌را رمزگشایی کنند اما حق مطلب درباره آن گفته نشده. «فتح خون» اثر سید مرتضی آوینی از معدود کتاب‌هاست که توانسته دراین‌راه موفقیتی به‌دست آورد و بخشی از تجلی عشق در عاشورا را روایت کند.
«آفتاب در مصاف؛ درس‌های عاشورا» مجموعه رهکردهای ارزشمند رهبر انقلاب در موضوع درس‌های عاشوراست که به‌دوراز هرگونه دخل‌وتصرف در کلام معظم‌له و تنها با نمایه‌زنی و تیتربندی مطالب دراختیار خوانندگان قرار گرفته. این اثر مرجع مشتمل‌بر تمام بیانات رهبری از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۹۰ درمورد سرور و سالار شهیدان، امامحسین؟ع؟ است.
«فقاهت در عاشورا» به بررسی مسائل فقهی قیام حسینی پرداخته و ازاین‌جهت در موضوع نوآوری کرده است. در قسمتی از این اثر نوشته حجت‌الاسلام سروش محلاتی می‌خوانیم: «نقطه شروع قیام امام؟ع؟ درخواست بیعت ازطرف یزید بن معاویه است. تاریخ می‌گوید در سال 60 هجری در ماه رجب، معاویه به درک واصل شد. حالا برخی اول رجب و برخی وسط رجب گفته‌اند. به‌هرحال بلافاصله بعد از او یزید بن معاویه در شام قدرت را به‌دست گرفت و در اولین اقدامی که انجام داد، نامه‌ای برای فرماندار مدینه نوشت تا از حسین بن علی؟ع؟ و برخی‌دیگر بیعت بگیرد. این جرقه اول حرکت امام است. امروز دراین‌مورد صحبت کنیم ببینیم که اساساً امام مجاز به بیعت‌کردن با کسانی‌که حاکم جائر هستند و قدرت و خلافت را به‌دست گرفته‌اند، هست یا مجاز به بیعت نیست؟»
«تأملی در نهضت عاشورا» پژوهشی‌ست پیرامون قیام امامحسین؟ع؟ و نهضت عاشورا که به‌زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده. اثر با مقدمه نویسنده؛ یعنی حجت‌الاسلام رسول جعفریان آغاز و مطالب در 12 بخش تنظیم شده. وی به معرفی برخی منابع تاریخ عاشورا و ضمن بررسی زمینه‌های قیام کربلا، به موضوعاتی نظیر حکمت شهادت امامحسین؟ع؟، آثار نهضت ایشان و تحریفات عاشورا پرداخته است.
«روایت عاشورا»؛ نکته جالب درباره مؤلف اثر (حجت‌الاسلام محمدابراهیم آیتی) این‌است‌که وی در دانش‌های مختلف، صاحب‌رأی و نظر بود و بیان مرحوم شهید مطهری(ره) گواه این مطلب است: «دکتر آیتی، پژوهشگری برجسته و بی‌نظیر در شناخت تاریخ صدر اسلام است و به‌جرئت می‌توان گفت که سخنانش به‌سبب احاطه وصف‌ناشدنی در تاریخ، درباره هر گوشه‌ای از قضایای تاریخ اسلام، سندی‌ست بر اهل تحقیق». این اثر پژوهشی تاریخی درمورد «واقعه عاشورا» و چگونگی شکل‌گیری و وقوع آن است.
«مدرسه حسینی» نوشته مصطفی دلشاد تهرانی ازمنظر تربیتی به بررسی قیام عاشورا پرداخته و در معرفی‌اش می‌خوانیم: «مدرسه حسینی، عنوانی‌ست برای رویکردی تربیتی به بزرگ‌ترین حماسه انسانی، حماسه‌ای فراتاریخی و فراجغرافیای برای دمیدن روح حقیقت انسانی در همگان و راه‌‌نمودن مردمان به‌سوی تعالی. راهی که امامحسین؟ع؟ در تعریف زندگی نشان داد، راه حریت و عزت است و پرچمی که برافراشت، فراروی همه آزادی‌خواهان و عزت جویان تا قیام قیامت است».