مهم‌ترین کلان‌پروژه ملی عملیاتی شد
تحقق رونق کشاورزی با روش تأمین مالی زنجیره‌ای
«کشاورزی» یکی از مقوله‌های اقتصادی مهم و استراتژیک هر کشوری‌ست که به‌گفته بسیاری از متخصصان این‌حوزه؛ جوامع موفق و پیشرفته دنیا همواره به حمایت همه‌جانبه از کشاورزان می‌پردازند؛ زیرا امنیت غذایی به‌شدت به این‌بخش مرتبط است و نیازهای اساسی جامعه را تأمین می‌کند. در ایران متأسفانه در سال‌های اخیر، شاهد سرعت تغییر کاربری‌های بسیاری هستیم که وزیر کشاورزی آن‌را «اعجاب‌برانگیز» توصیف کرد و گفت: «کشاورزی یا باید اقتصادی شود یا نابود می‌شود» به‌گزارش ایبِنا؛ متأسفانه اکنون بسیاری از کشاورزان، با مشکل منابع مالی مواجه‌اند که این اتفاق، به مشکلات دیگر؛ اعم از نداشتن تجهیزات به‌روز و عدم‌استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، ناتوانی در برندسازی محصولات، بسته‌بندی درست و افزایش ظرفیت نگهداری و ... محصولات منجر می‌شود. ازسویی، نبود روش‌های نوین تأمین مالی برای کشاورزی از ابتدا تا انتهای زنجیره، باعث بالارفتن ضایعات کشاورزی در زنجیره تولید؛ به‌ویژه در مرحله پس از برداشت، فرسودگی کارخانه‌ها و ماشین‌آلات فرآوری بدون استفاده از فناوری روز دنیا می‌شود. این‌روند مانند یک زنجیره عمل می‌کند به‌نحوی‌که اگر کشاورز نگران هزینه‌ها و فروش محصول خود و مازاد تولیدات و هزارویک مشکل باشد، طبیعتاً در کیفیت و مرغوبیت محصولش اثرگذار خواهد بود که نهایتاً امنیت غذایی کشور و سرمایه‌ها را تهدید خواهد کرد. در شیوه کنونی تأمین مالی بخش کشاورزی، بانک‌های عامل به‌صورت جداگانه نسبت به تأمین مالی طرفین قرارداد اعم از کشاورزان و شرکت‌های تولیدی و فعالان در زنجیره صنایع تبدیلی بخش کشاورزی اقدام کرده و ضمن حضور بعضاً مخرب واسطه‌ها، تأمین مالی موازی و مکرر برای آماده‌سازی هر محصول صورت می‌گیرد و منابع به‌صورت غیرشفاف و غالباً ناکارآمد اختصاص می‌یابد که آثار جبران‌ناپذیری بر اقتصاد کلان دارد. درنتیجه تغییر شیوه فعلی و حرکت به‌سوی تأمین مالی زنجیره‌ای باتأکیدبر اجرای «کشاورزی قراردادی»، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بوده که بانک مرکزی با همکاری وزارت کشاورزی و شبکه بانکی کشور آن‌را عملیاتی کرد. طرح تأمین مالی زنجیره‌ای را می‌توان به‌چشم یک کلان‌پروژه ملی نگاه کرد چراکه باعث رونق‌بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از بخش‌های استراتژیک اقتصاد خواهد شد و چه‌بسا پیشرانی برای تحقق کشاورزی مدرن باشد تا کشاورزان بتوانند با کمک تأمین سرمایه‌درگردش خود، از روش‌های به‌روز استفاده کنند.
رونمایی از تأمین مالی زنجیره‌ای
برهمین‌‌مبنا؛ به‌تازگی نقشه‌راه تأمین مالی زنجیره‌ای در بخش کشاورزی باتأکیدبر کشاورزی قراردادی در بانک مرکزی رونمایی شد که کمک به امنیت غذایی کشور، توسعه اشتغال روستایی به‌دلیل وجود طرح‌های تضمین‌شده بااستفاده‌از روش‌های غیرتورمی و شکل‌گیری یکپارچه کشاورزی از مزیت‌های کلان این‌طرح است. ازهمه‌مهم‌تراینکه با اجرای این‌طرح شاهد تأمین‌اعتبار در مسیر درست و اصولی خواهیم بود نه پول‌پاشی به‌روش قدیمی و سنتی. این اتفاق تا حد بسیاری می‌تواند به توسعه بخش کشاورزی، توسعه اشتغال در مناطق روستایی و به تأمین نهاده‌های موردنیاز بخش‌های صنایع غذایی و صنایع پوشاک کمک کند. دراین‌روش کشاورزان با شرکت‌هایی تحت‌عنوان شرکت‌های مجری طرح کشاورزی قراردادی، قرارداد می‌بندند که دراین‌قرارداد یک تعهدات متقابل شکل می‌گیرد به‌نحوی‌که کشاورز می‌تواند یک پیش‌دریافتی را اخذ کند که پس‌ازآن هم آموزش یا بذر استاندارد یا آفت‌گشای استاندارد را از مجری طرح دریافت می‌کند و در مقابل هم مجری طرح که می‌تواند یک کارخانه تولید مواد غذایی یا امثال آن باشد، در مقابل این تضمین را دریافت می‌کند که بتواند در یک سررسیدی درزمانی‌که محصول آماده عرضه می‌شود، محصول را با استاندارد مدنظر خویش از کشاورز دریافت کند. نظام اعتباری به‌این‌شکل ورود می‌کند که قراردادهای بین کشاورز و آن شرکت‌های مجری به‌عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات پذیرفته می‌شود، یعنی بانک‌های ما مجاز خواهند بود بعد از ابلاغ این شیوه‌نامه، قراردادهای بین کشاورز و شرکت‌های مجری طرح کشاورزی قراردادی را به‌عنوان وثیقه دریافت کنند و پس از اعتبارسنجی و ارزیابی؛ تسهیلات را مبتنی‌بر این قرارداد دراختیار کشاورز به‌صورت مستقیم یا دراختیار شرکت مجری طرح به‌صورت غیرمستقیم قرار دهند تا صرف بازتوزیع بین قراردادهای کشاورزی شود. این‌روش می‌تواند کارایی تأمین مالی در بخش کشاورزی را تا حد بسیاری افزایش و میزان نیاز به اعتبارات بخش کشاورزی را باتوجه‌به افزایش راندمان، کاهش دهد. ضمن‌اینکه هم منافع کشاورز را تأمین می‌کند و هم منافع کارخانه‌ها و صنایع غذایی.
کشاورزی قراردادی چیست؟
کشاورزی قراردادی، روشی‌ست که ازطریق انعقاد یک قرارداد توافقی و کتبی، کشاورزان مستقیماً یا ازطریق تشکل‌های کشاورزی، مقدار و کیفیت معینی از محصول را با قیمتی ازپیش‌تعیین‌شده دراختیار یک شرکت مجری قرار می‌دهند و به‌ازای‌آن، اعتبارات، نهاده‌ها، کمک‌های فنی و خدمات آموزشی دریافت می‌کنند؛ که شرکت مجری می‌تواند شرکتی تولیدی، بازرگانی، دانش‌بنیان و مدیریت زنجیره تأمین باشد یا در قالب صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی فعالیت کند. باتوجه‌به اهمیت توسعه و تکمیل زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی و جهت بهبود روش‌های تأمین مالی سرمایه‌درگردش زنجیره‌های تأمین در‌این‌بخش، طراحی و تنظیم شیوه‌نامه اجرایی «تأمین مالی کشاورزی قراردادی» از اواسط سال ۱۴۰۰ آغاز شد. این شیوه‌نامه درراستای اجرای ماده ۲۳ «دستورالعمل ارائه خدمات تأمین مالی زنجیره تأمین توسط مؤسسات اعتباری»، با همکاری بانک مرکزی، وزارت جهاد کشاورزی و دستگاه‌های اجرائی ذی‌ربط تنظیم و درنهایت در تاریخ ۱۴۰۱.۰۴.۰۸ نهایی و ازسوی بانک مرکزی به بانک‌های عامل ابلاغ شد. درواقع، تأمین مالی کشاورزی قراردادی یکی از شیوه‌های تأمین مالی‌ست که بانک‌ها و مؤسسات اعتباری به‌عنوان تسهیلگر خدمات مالی در زنجیره تولید کشاورزی، ایفای نقش می‌کنند که این خدمات شامل تأمین مالی کشاورزان برای کشت و تهیه نهاده‌های تولید و تأمین مالی شرکت‌های مجری با هدف تکمیل زنجیره ارزش، تأمین نهاده‌ها و مواد اولیه، خرید ماشین‌آلات و ارائه خدمات آموزشی، کمک‌های فنی، توسعه‌ای، دانش‌بنیان و تحقیقاتی برای ایجاد ارزش‌افزوده در طرح می‌شود.
مزایای این‌طرح چیست؟
با اجرای این‌طرح مزایای نصیب کشاورزان می‌شود به‌نحوی‌که کمک‌های فنی و خدمات آموزشی و ترویجی ازسوی شرکت مجری دریافت می‌کنند، نهاده‌های موردنیاز به‌ازای تنظیم قرارداد تأمین شده؛ از بازاری مطمئن و باثبات برای محصولات کشت‌شده خود مطمئن و با آخرین فناوری‌های روز در فرآیند کشت محصول آشنا خواهند شد. ضمناً درآمد کشاورزان قراردادی و کاهش نوسان درآمد را شاهد هستند که البته هزینه‌های معاملاتی کشاورزان من‌جمله هزینه اطلاعات یافتن از قیمت‌ها و هزینه نیروی کار موردنیاز برای ارسال کالا به بازار دراین‌روش کاهش می‌یابد. همچنین افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش کشاورزی و ایجاد فرصتی برای کشاورزان کوچک برای ارتقا به کشاورزی تجاری از وضعیت عبور کشاورزی معیشتی از دیگر مزایای طرح برای کشاورزان است. علاوه‌بر کشاورز؛ این‌طرح برای مجری طرح نیز مزایایی اعم از امکان استفاده از قراردادهای کشاورزی به‌عنوان وثیقه تسهیلات، ضمانت قرارداد ازسوی یک نهاد تضمین، اطمینان از جریان ورودی پایدار مواد اولیه، کاهش هزینه تأمین مواد اولیه و امکان ورود به بازارهای صادراتی به‌دلیل تولیدات باکیفیت محصول دارد. بخش سومی که از این‌طرح مزیت‌هایی کسب می‌کند، بانک است که براین‌‌مبنا هم کارایی تخصیص منابع در بخش کشاورزی افزایش یافته و هم تأمین مالی را کارا و اثربخش بدون افزایش فشار به منابع بانک‌ها خواهد کرد. بااین‌روش، شاهد تغییر رویکرد تأمین مالی بخش کشاورزی از شیوه سنتی به‌شیوه تأمین مالی زنجیره‌ای؛ شفافیت تأمین مالی طرح‌ها و امکان ارزیابی و سنجش اثربخشی پروژه‌های متنوع بخش کشاورزی و اعتبارسنجی مشتریان نیز خواهیم بود.