• شماره 2649 -
  • ۱۴۰۱ چهارشنبه ۲ آذر

گفت‌وگو با فرزاد رمضانی بونش؛ پژوهشگر ارشد مسائل منطقه

فرصت‌ها و اهداف روابط دوجانبه عربستان و هند

تهمینه غمخوار هند تلاش کرده در سیاست خارجی از خود چهره‌ای مستقل ارائه دهد به‌گونه‌ای‌که اگر به سیاست خارجی این‌کشور توجه کنیم خواهیم دید که دهلی‌نو با اغلب کشورهای دنیا رابطه خوب دارد و مدام تلاش می‌کند روابط خود را با دیگر جوامع متوازن نگه دارد و طبق منافعش، تغییراتی در سیاست‌هایش اعمال کند. یکی از کشورهایی که هند از دوسال‌گذشته برای داشتن روابطی خوب با آن تلاش کرده عربستان سعود‌ی‌ست؛ عربستانی که این‌روزها به‌دنبال بهبود روابط خود با ایران است؛ درحالی‌که ازطرفی علیرغم برخی محدودیت‌ها و چالش‌ها، در شرایط کنونی، دهلی‌نو و تهران دارای منافع همگرا در تجارت و ترانزیت هستند. از دوسال‌گذشته کاهش روابط عربستان با پاکستان و افزایش هم‌زمان روابط میان عربستان و هند و تبدیل‌شدن هند به شریک راهبردی عربستان مشهود بوده است. ازنظر بن سلمان، دو کشور فرصت‌ها و منافع و چالش‌های مشترکی دارند و برای رسیدن به آن منافع همه استراتژی‌ها و برنامه‌های لازم را اجرا خواهند کرد. چندی‌پیش نیز عربستان یادداشت تفاهمی با هند در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر با هدف تقویت شراکت اقتصادی و سرمایه‌گذاری امضا کرده و عربستان در اوت در جایگاه دوم صادرکنندگان نفت به هند قرار گرفته و با اختلاف کمی از روسیه پیشی گرفته است. درهمین‌راستا و باتوجه‌به اهمیت روابط هند و عربستان، گفت‌وگویی با «فرزاد رمضانی بونش» پژوهشگر ارشد مسائل منطقه ترتیب داده‌ایم که درادامه می‌خوانیم.

باتوجه‌به وعده‌هایی که در سال‌های اخیر عربستان درخصوص سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰۰‌میلیارددلاری در هند مطرح کرده، سطح روابط هند و عربستان در گذشته چگونه بوده است؟
روابط تمدنی هند و شبه‌جزیره عربستان از چندهزارسال‌پیش وجود داشته به‌طوری‌که بعد از استقلال هند در ۱۹۴۷، روابط دیپلماتیک میان طرفین برقرار شد. اگرچه روابط دوجانبه عربستان و هند تا اوایل دهه ۱۹۹۰ به‌عللی چون جنگ سرد، سیاست عدم‌تعهد هند، حضور دو بازیگر در ائتلاف‌های مقابل، نقش پاکستان و ... دوستانه نبود، اما پس از فروپاشی شوروی، تغییر استراتژیک سیاست خارجی هند، پایان جنگ سرد، افزایش جایگاه هند، تحولات نوین بین‌المللی و منطقه‌ای به‌همراه اقتصاد مکمل دو کشور، موجب تقویت انگیزه‌های دو طرف برای تقویت روابط شد. جدا از سفر مهم موهان سینگ در ۲۰۱۰ به عربستان، در سال‌های گذشته نیز شاهد دیدارهای مقامات ارشدی چون ولیعهد سعودی و نخست‌وزیر هند از کشورهای یکدیگر در فوریه ۲۰۱۹، آوریل ۲۰۱۶، اکتبر ۲۰۱۹ بوده‌ایم. علاوه‌برآن، تشکیل شورای مشارکت راهبردی دوجانبه در اکتبر ۲۰۱۹، بالاترین مکانیسم دوجانبه بین دو کشور و نشانه ارتقای روابط فی‌مابین به قله‌های جدید است. درهمین‌راستا، بر حجم روابط راهبردی دو بازیگر در سال‌های گذشته افزوده شده به‌طوری‌که هند به یکی از کشورهای شریک استراتژیک عربستان در چشم‌انداز ۲۰۳۰ تبدیل خواهد شد.

فرصت‌ها و اهداف ژئوپلیتیک کنونی روابط فی‌مابین از دیدگاه شما چیست؟
یکی از دلایل مهم نزدیکی بیشتر و فزاینده بین دهلی‌نو و ریاض، گسترش دیدارهای سطح بالا توسط مقامات و رهبران هر دو کشور است. عواملی چون شکاف بین عربستان با غرب، کاهش اعتماد و روابط عربستان با امریکا و انتقادهای شدیدی غرب از عملکرد عربستان مضاف بر کاهش نیاز آمریکا به منابع انرژی منطقه، کم‌رنگ‌شدن حضور آمریکا و ... در توجه ریاض به هند نقش دارد. در سیاست خارجی عمل‌گرایانه دهلی‌نو تمایل هند به ایفای نقش منطقه‌ای، با کم‌رنگ‌شدن حضور منطقه‌ای آمریکا و پررنگ‌شدن نقش چین به‌عنوان رقیب هند نیز گره خورده. درواقع همگرایی راهبردی فزاینده منافع استراتژیک با پرکردن شکاف ایجاد شده توسط ایالات‌متحده در خاورمیانه ارتباط دارد. درحالی‌که چین موقعیت استراتژیک خود را در منطقه گسترده می‌کند، هند برای توسعه نقش خود در خاورمیانه به کمک عربستان نیز نیاز دارد. دراین‌راستا در استراتژی امنیت دریایی هند، مشارکت با عربستان در منطقه اقیانوس هند درمواجهه‌با موقعیت ژئواستراتژیک چین مهم است. هرچند هندی‌ها ناچار هستند در روابط خود با عربستان و ایران (یک شریک استراتژیک در مقابل یک قدرت بزرگ منطقه‌ای) توازن و بالانس برقرار کنند؛ اما حجم سفرها و تأکید اخیر «اس. جایشانکار» وزیر امور خارجه هند بر اهمیت روابط استراتژیک بین هند و عربستان برای رشد، رفاه، ثبات، امنیت و توسعه مشترک نشان می‌دهد به کفه ریاض توجه بیشتری کرده‌اند. هند به موضوعات مهمی مانند اصلاحات شورای امنیت سازمان ملل متحد، عضویت دائمی در شورای امنیت سازمان ملل تلاش می‌کند. دراین‌راستا دهلی‌نو امید زیادی به حمایت ریاض دراین‌حوزه دارد. علاوه‌برآن، اهمیت تقویت روابط شورای همکاری با هند برای تأمین منافع مشترک، یافتن زمینه‌ همکاری و راه‌های حمایت و تقویت آن به‌نفع ریاض و دهلی‌نوست. همچنین، درحالی‌که عربستان سعودی در برابر حملات مکرر آسیب‌پذیر است، هند می‌تواند موقعیت عربستان سعودی را تقویت کند. براین‌اساس؛ به‌نظر می‌رسد ریاض معتقد است که با گسترش روابط با هند، می‌توان تاحدی از دامنه روابط هند و ایران کاست یا از آن درجهت کاهش تنش‌ها در منطقه بهره برد. در بعد دیگر، هرچند رویکرد هند با اعلام لغو اصل ۳۷۰ قانون اساسی سبب افزایش اختلاف با پاکستان شد و دیگر بازیگرانی چون چین و سازمان ملل متحد، به انتقاد پرداختند اما از نگاه هندی‌ها رویکرد نرم عربستان و تأثیر آن در بیانیه‌های محدود سازمان همکاری اسلامی، رویکردی مثبت است. دراین‌بین درحالی‌که دهلی‌نو در قبال رویکرد اردوغان در موضوع کشمیر؛ حمایت از قبرس، ارمنستان و یونان علیه ترکیه را گسترش داد، رویکرد ریاض درمورد کشمیر را تغییری درجهت منافع راهبردی خود و کاهش فشار کشورهای اسلامی ارزیابی می‌کند. حتی به‌نظر می‌رسد هند همچنین تلاش می‌کند از نقش عربستان در متقاعدکردن پاکستان در کاهش تنش با هند بهره گیرد. اگر در گذشته اختلافات هند و عربستان درمورد افغانستان، طالبان، جهادی‌ها و ... گسترده بوده، در سال‌های گذشته این‌روند کاهش یافته. درواقع، ازیک‌سو کمک عربستان به هند درمورد عدم‌مداخله در امور داخلی هند، تقویت امنیت داخلی، جلوگیری از پیوستن هندی‌ها به صفوف نظامی داعش، اخراج تروریست‌های سطح بالا و استرداد اعضای هندی داعش در خاورمیانه مهم است. درهمین‌راستا دهلی‌نو تلاش کرده تا مانع گسترش تنش‌هایی چون توهین علیه پیامبر‌؟ص؟ در داخل هند شود. با وجود تعریفی نسبتاً متفاوت دو کشور از تروریسم، همکاری‌ها در حوزه اهمیت مبارزه با تروریسم، اشتراک‌گذاری اطلاعات مربوط به تروریسم، پول‌شویی، مواد مخدر و قاچاق اسلحه و انسان و تشکیل گفت‌وگوی جامع امنیتی گسترش یافته است. علاوه‌براین، انگیزه‌های همکاری هند و عربستان، در حوزه نظامی و امنیتی نیز افزایش یافته است. درواقع، برگزاری رزمایش مشترک، سفرهای سطح عالی و منظم نظامی، تقویت همکاری درزمینه تولید دفاعی، تقویت همکاری امنیتی دریایی با هند در غرب اقیانوس هند، اشتراک‌گذاری اطلاعات، تمرین‌های نظامی و ... بخشی از تمایل دوجانبه در تقویت همکاری‌های امنیتی و نظامی در وضعیت کنونی‌ست. همچنین چشم‌انداز همکاری بیشتر برنامه‌های فضایی عربستان سعودی و هند با امضای تفاهم‌نامه، توسعه پتانسیل درزمینه فناوری فضایی و استفاده صلح‌آمیز از فضا می‌تواند به‌نفع هردوطرف باشد.

چه اهداف اقتصادی در روابط هند و عربستان قابل‌مشاهده است؟
روابط تجاری دوجانبه از اواسط دهه ۲۰۰۰ به‌طورپیوسته افزایش یافته است. اکنون روابط اقتصادی دو کشور با گذر از کرونا، گسترش بسیاری به‌خود دیده است؛ درحالی‌که احتمالاً در چندسال‌آینده، هند به یک اقتصاد ۵ تریلیون‌دلاری تبدیل می‌شود. ریاض درراستای اصلاحات اقتصادی و تنوع اقتصاد نفتی، تنوع دارایی‌ها، چشم‌انداز ۲۰۳۰ و تبدیل آرامکو به بزرگ‌ترین صندوق ثروت مستقل جهان به هند نیاز دارد. متغیرهایی مانند رشد مناسب تولید ناخالص داخلی هند، پنجمین اقتصاد بزرگ جهانی، تمرکز بر پیشرفت‌های فناوری، زیرساخت بزرگ استارت‌آپی، دومین کشور پرجمعیت جهان، صادرکننده عمده نیروی کار و مکمل بودن اقتصادها سبب توجه بیشتر عربستان به هند شده است. ریاض درراستای اصلاحات اقتصادی و تنوع اقتصاد نفتی، تنوع دارایی‌ها، چشم‌انداز ۲۰۳۰ و تبدیل آرامکو به بزرگ‌ترین صندوق ثروت مستقل جهان به هند نیاز دارد. دراین‌راستا در چشم‌انداز ۲۰۳۰، همچنین هند را یکی از هشت کشور انتخاب‌شده برای مشارکت استراتژیک معرفی می‌کند. در بعد دیگر، عربستان، همچنان هند را یک بازار اساسی و کلیدی برای نفت، (سومین مصرف‌کننده بزرگ جهان) می‌داند. هند نیز برای افزایش گسترده ظرفیت پالایش خود به عربستان نیاز دارد. از دید دهلی نیز عربستان از بزرگ‌ترین منبع نفت خام و تأمین ۱۸‌درصد و ۳۰‌درصد نفت خام و ال‌پی‌جی موردنیاز هند، می‌تواند نقش مهمی در واردات، امنیت انرژی هند و برنامه ذخایر استراتژیک نفت ایفا کند؛ درحالی‌که هند قصد دارد بیش از ۱۰۰‌میلیارددلار زیرساخت نفت و گاز جذب کند. ازطرفی، برنامه‌هایی چون دوبرابرکردن صادرات سالانه محصولات فسفات و آمونیاک به بازار هند از سال ۲۰۲۳، بررسی انرژی هیدروژنی به‌عنوان منبع انرژی در آینده چشم‌انداز همکاری دو کشور را روشن‌تر کرده. در بعد دیگر، سرمایه‌گذاری هند در عربستان هرچند در برخی حوزه‌ها مانند انرژی، پالایش، پتروشیمی در هند متوقف شده و در روند اعلام‌شده قبلی ۱۰۰‌میلیارددلاری قرار ندارد، اما درحال‌پیشرفت است. درمقابل، شرکت‌های معتبر هندی حضور گسترده در بخش‌های گردشگری، مسکن، فناوری اطلاعات، خدمات مدیریت و مشاوره، پروژه‌های ساختمان، داروسازی و غیره حضور قوی در عربستان سعودی ایجاد کرده‌اند. علاوه‌براین، نیز عربستان چهارمین شریک تجاری بزرگ هند و دهلی نیز دومین شریک تجاری عربستان است. در سال مالی ۲۰۲۲-۲۰۲۱، ارزش تجارت دوجانبه ۴۲.۸‌میلیارددلار گزارش شده. افزایش همکاری دو کشور درزمینه امنیت غذایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، ساده‌کردن روند مهاجرت کارگران، کمک به دو،سه‌میلیون دیاسپورای هندی بخش دیگری از روابط اقتصادی فی‌مابین است.

چه چشم‌اندازی برای روابط دو کشور در آینده ترسیم می‌شود؟
آنچه مشخص است جایشانکار عربستان سعودی را بازیگر مهم در اقتصاد جهانی امروز خوانده است. از دید هند، تأثیر جهانی عربستان به این‌کشور کمک می‌کند تا به یک ابرقدرت اقتصادی تبدیل شود. همچنین درحالی‌که هندوستان از قدرت نرم و گذشته خوب خود در منطقه استفاده می‌کند، افزایش جایگاه ژئوپلیتیک، کاهش مخالفان، بهبود رابطه با عربستان و حتی حمایت امریکا از تقویت نقش هند در خاورمیانه سبب توجه بیشتر دهلی به عربستان خواهد شد. دراین‌بین، نقش و چالش‌هایی چون متغیر پاکستان عملاً نمی‌تواند از حجم روابط دوجانبه بکاهد. درواقع باید گفت هرچند انرژی و اقتصاد موتور محرکه روابط هند و عربستان بوده است؛ اما ژئوپلیتیک، امنیت و همکاری‌های برد-برد نظامی سبب گسترش روابط در آینده خواهد بود.

ارسال دیدگاه شما

روزنامه در یک نگاه
ویژه نامه
بالای صفحه