آیا ورزش واقعاً باعث رشد قد میشود؟
مطالعات متعددی نشان دادهاند که ورزش میتواند موجب ترشح هورمون رشد شود. هورمون رشد درطول شبانهروز بهشکل ضربانی ترشح میشود و برخی محرکهای فیزیولوژیک میتوانند، ترشح هورمون رشد را تحریک کنند. دو تا از قویترین این محرکها، ورزش و خواب هستند و هورمون رشد نقشهای متفاوتی درطول زندگی دارد؛ از تأثیر روی رشد، بازیافت عضله، استخوان و کلاژن گرفته تا تنظیم جنبههای انتخابی عملکرد متابولیک شامل افزایش متابولیسم چربی و حفظ ترکیب بدنی سالمتر در آینده و ورزشهای قدرتی و هوازی میتوانند موجب افزایش قابلتوجه ترشح هورمون رشد شوند و با افزایش شدت ورزش، ترشح بیشتر میشود. اگر حجم ورزش بیش از توان فرد باشد، ابتدا دچار خستگی تمرینی میشود. متغیرهای تکرار، زمان و شدت، حجم ورزش را تعیین میکنند و چنانچه حجم زیاد درطولزمان ادامه یابد، فرد وارد مرحله بیشتمرینی و تغییرات هورمونی ناشیازآن و تأخیر رشد شود. بهگزارش لاله حاکمی (فدراسیون پزشکی ورزشی)؛ در برخی ورزشها بهویژه ورزشهای دارای دستهبندی وزنی یا ورزشهای استقامتی یا ورزشهایی که زیبایی حرکات و نظر داوران و شکل بدنی ممکن است در امتیازدهی مؤثر باشند، تمایل ورزشکاران به کاهش وزن و کاهش درصد چربی بدن بیشتر است. بدینترتیب، ورزشکاران ممکن است دچار کمبود نسبی انرژی شوند. اینوضعیت درابتدا در بانوان ورزشکار باعنوان سهگانه بانوان ورزشکار (اختلالات خوردوخوراک- آمنوره- پوکی استخوان) معرفی و در مشاهدات و مطالعات بعدی مشخص شد که تأثیرات کمبود انرژی، خیلی فراتر از این مثلث بوده و تغییرات هورمونی و عوارض آن در پسران هم قابلرؤیت است؛ پس نام آن به سندروم کمبود نسبی انرژی تغییر یافت و بدیهی است که در ورزشکارانی که دچار این مشکل میشوند، رشد و بلوغ دچار اختلال میشود. افرادیکه بیشازاندازه ورزش میکنند و بهاندازه ورزش مواد غذایی دریافت نمیکنند، غیر از بحث کمبود انرژی نسبی، دچار کمبود مواد مغذی میشوند و بدیهی است کمبود ریزمغذیها و درشتمغذیها میتوانند در رشد اختلال ایجاد کنند. در ورزشکاران درحالرشد که صفحات رشد باز و فعال هستند، واردآمدن ضربات مکرر یا ضربه ناگهانی شدید ممکن است به این صفحات آسیب رسانده و متعاقب آن رشد طولی استخوان دچار مشکل شود. برخی فعالیتها مثل پریدن از ارتفاع بالا روی سطوح سخت میتواند به صفحات رشد آسیب برساند و سطوح جاذب ضربه مثل تشکهای فرود، ضربه واردشده را به اندام برنمیگردانند اما فرود روی سطوح غیرجاذب موجب بازگشت نیرو به مفاصل و آسیب صفحات رشد میشود. در بلوغ جسمی، عمدتاً تمرکز بر هورمونهای جنسی و برای شروع عادت ماهیانه نیاز به سطح مشخصی از درصد چربی بدن است. چربیهای بدن، حاوی آروماتاز هورمونهای جنسی بوده و تبدیل آستروئیدهای مردانه را تسریع میکنند. ورزش، موجب کنترل وزن و درصد چربی بدن شده و از بلوغ زودرس جلوگیری میکند. باتوجهبهاینکه صفحات رشد بهدنبال بلوغ بسته میشوند، ممکن است در بلوغ زودرس ابتدا یک رشد جهشی نسبت به همسالان دیده شود اما درنهایت، قد اینافراد کوتاهتر خواهد ماند. این مشکلی است که در مصرف آستروئیدهای آنابولیک در سنین نوجوانی نیز اتفاق میافتد. همانطورکه میدانید، آستروئیدهای آنابولیک از دسته S۱ در لیست ممنوعه دوپینگ قرار دارند و علاوهبر تأثیرات گوناگون مخرب دیگر، این داروها موجب بلوغ زودرس و بستهشدن زودرس صفحات رشد در نوجوانان و کوتاه ماندن قد در بزرگسالی میشوند. بدیهی است که برای بلوغ اجتماعی و روانی، ارتباطاتی که در ورزش تشکیل میشود ازیکسو و احساس عزت و اعتمادبهنفسی که فعالیتهای ورزشی بهارمغان میآورد ازسویدیگر، بالندگی و بلوغ را تسهیل میکند و مراقبت سازمانی و خانوادگی، آموزش مهارت مهم «نه گفتن» و هدایت ورزشکاران نوجوان به محیطی عاری از دارو و دوپینگ از اصول پیشگیری از صدمات اجتماعی در دوران بلوغ است و محیطهای ورزشی از اینمهم مستثنا نیست.