فرید عزیزی؛ دانش‌آموخته مقطع کارشناسی رشته پژوهش هنر، نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر است. آنچه موجب شد تا گفت‌وگویی با وی ترتیب دهیم، شنیدن خبر پیش‌تولید اثر جدیدی باعنوان «لوطی‌خان» بود که قرار است در ابتدای سال آینده در تهران به‌روی صحنه برود.
طرد‌شدن از خانواده به‌خاطر فعالیت هنری
این کارگردان تئاتر بااشاره‌به‌اینکه تمام اعضای خانواده‌اش، با تحصیلاتی متفاوت از او در رشته‌های دیگر دانشگاهی به تحصیل پرداخته‌اند، گفت: «به‌خاطر تغییری که در رویه متداول خانواده ایجاد کردم، ازسوی خانواده بسیار تحت‌فشار بوده‌ام و به‌گونه‌ای می‌توان گفت که از خانواده طرد شده‌ام». عزیزی که تحصیلاتش را در مقطع کارشناسی ارشد در رشته پژوهش هنر، در دانشگاه هنر و معماری به‌پایان رسانده است، بااشاره‌به‌اینکه به‌خاطر انجام فعالیت‌های هنری، ازسوی خانواده با او مخالفت صورت می‌گرفت، گفت: «دراین‌مسیر تلاش کردم تا روی پای خودم بایستم و به آرمان‌های زندگی شخصی‌ام نزدیک‌تر شوم تا بتوانم به آن‌ها دست پیدا کنم». وی بااشاره‌به‌اینکه شاید پاسخ به برخی از سؤالات در زندگی او کلیشه باشد؛ اما زندگی برای او تابه‌امروز هیچ‌چیز جز کلیشه نبوده، گفت: «چون روی بسیاری از زحمات شبانه‌روزی خویش پا گذاشتم و خیلی از تلاش‌هایی را که درجهت رسیدن به هدف زندگی‌ام که رسیدن به مهندسی دانشگاه صنعتی شریف بود، انجام دادم، پایمال کردم و این موجب شد بسیاری‌ازافراد از من قطع امید کنند». وی که نمایش «لابیرنت» اثر «فرناندو آرابال» را در سال 98 در تماشاخانه «سپند» به‌روی صحنه برد، باتأکیدبراینکه امروز، به آینده خود امیدوار؛ و معتقد است که همه‌چیز در آینده رقم خواهد خورد، گفت: «آنچه باعث شد به تئاتر علاقه‌مند شوم و قید آن آینده‌های درخشانی که امروز بسیاری از جوانان برای خود متصورند، بزنم، از یک تئاتر شروع شد؛ و اولین تئاتری که در زندگی‌ام دیدم، نمایشی به‌نام ملاقات بانوی سالخورده اثر استاد حمید سمندریان بود که مسیر زندگی مرا تغییر داد».
توانِ پیش‌برنده و شگرف اندیشه هنری انسان
این کارگردان تئاتر که تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی در رشته مهندسی متالوژی در دانشگاه صنعتی شریف به‌پایان رسانده؛ بااشاره‌به‌اینکه این اثر نمایشی، بازی‌ها و کارگردانی فوق‌العاده زیبا و درخشانی داشت که دیدگاه او را نسبت به زندگی عوض کرد، گفت: «بعدها که توانستم و توفیق داشتم در خدمت این استاد عزیز باشم، در کلاس‌های ایشان شرکت و در محضر ایشان تلمذ کنم و ایشان را به‌عنوان یک استاد ببینم، متوجه شدم که دیدگاه هنری و اندیشه هنری، تاچه‌اندازه برای هر انسانی می‌تواند پیش‌برنده و شگرف باشد و هر شخصی که هدف و آرمانی در زندگی دارد، می‌تواند طبق این اندیشه هنری، راه خویش را دراین‌میان بگشاید». کارگردان نمایش «جایی در میان خوک‌ها»، باتأکیدبراینکه پس از این‌دوران، به تئاتر؛ به‌ویژه هنر علاقه‌مند شد و تلاش کرده تا رشته تحصیلی خود را به‌سمت پژوهش هنر ببرد، گفت: «دراین‌‌راه تلاش کردم هنرهای دیگر را تاجایی‌که در توانم هست، بشناسم؛ زیرا همواره معتقدم وادی هنر، دریایی نامتناهی‌ست و انتها ندارد و هرچه در آن شنا کنی، نمی‌توانی به انتهای این‌مسیر برسی؛ و برای کسی‌که کار هنری می‌کند و می‌خواهد یک اثر را خلق کند و به مخاطان و جامعه پیرامون خویش ارائه کند، پیمودن این‌مسیر لذت‌بخش است».
لزوم وجود برنامه‌ای نظام‌مند و دقیق پشت اجرای یک اثر نمایشی
عزیزی باتأکیدبراینکه شاید ازنظر ظاهری، رشته‌های مهندسی و هنری با هم تضاد داشته باشند یا در تلاقی باشند؛ اما می‌توان نقاط مشترکی را نیز به‌شرط دقت بیشتر در نگاه، در آن‌ها یافت، تأکید کرد: «هنرهای نمایشی طبق نظم و قانون بنا شده‌اند و ممکن است در تک‌تک لحظات اجرای زنده‌ای که در سالن نمایش و روی سن در‌حال‌تماشاییم، وجوه اثری هنر ملاک باشد؛ اما برای ایجاد این اثر هنری و آفرینش و خلق آن، حتماً باید برنامه‌ای نظام‌مند، دقیق و تدوین‌شده پشت اثر باشد». وی بابیان‌اینکه هنرمند و کارگردان با ارائه یک شیوه مدون برای خلق این لحظات، به جنگ با نمایشنامه برود و تلاش کند تا اثر خویش را طبق یک نظام‌مندی و شیوه‌نامه دقیق و درست بنا کند، گفت: «از آن می‌توان به‌عنوان یکی از ویژگی‌های مشترکِ مهندسی و هنر نام برد و همین ویژگی، به من در انجام کارهای تئاتر و کارگردانی کمک کرد و توانستم از نظم، محاسبات دقیق و دیگر ویژگی‌های مهندسی استفاده کنم تا بتوانم کارهای تئاتر خویش را به‌درستی انجام بدهم». وی باتأکیدبراینکه پُرکردن سالن نمایش و موردِاقبال عموم بودن اثر نمایشی، امروز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بسیاری از کارگردانانی‌ست که مشغول‌به‌فعالیت‌اند، افزود: «باتوجه‌به مسائل و مشکلاتی که در کل جهان هستی؛ به‌ویژه کشور ما وجود دارد و هرروزه درگیر آن هستیم، مثل جنگ، فقر و بی‌عدالتی، نوع نگاه، رویکرد و ایدئولوژی من به‌عنوان یک کارگردان در خلق یک اثر هنری و یک نمایش، در درجه اول برگرفته از موضوعاتی‌ست که به‌عنوان یک منتقد اجتماعی و به‌عنوان کسی‌که سعی می‌کند جامعه خویش را بشناسد، بر این‌روند قرار گرفته تا به موضوعاتی نگاه کنم که کمتر دیده شده است».
نمایش خوب؛ نمایش موردپسند عام و خاص
وی که در آینده‌ای نزدیک بناست نمایشی جدید را در تهران به‌روی صحنه ببرد، بابیان‌اینکه در درجات بعدی تلاش می‌کند ازنظر فرم اجرای نمایش که به‌زعم او؛ هم باید موردِاقبال مخاطب خاص و هم موردِاقبال مخاطب عام باشد، نمایشش دارای زیبایی و یکسری المان‌های نمایشی باشد، گفت: «این اقبال و موردپسند‌بودن باید برای قشر مخاطب عام و خاص درکنارهم فراهم شود که البته متأسفانه در سر راه این تفکر یکسری از موانع وجود دارد که بسیاری‌ازآن‌ها، به گروه‌های نمایشی بازنمی‌گردد و از بیرون به گروه و کارگردان تحمیل می‌شود».
فعالیت سالن‌داران دولتی با محدوده ارتباطات خویش
عزیزی با ابرازتأسف از اینکه در برخی‌ازموارد، ممکن است عدم‌حمایت و همکاری مدیران نمایشی با گروه‌هایی که وقت و هزینه خود را در هنر صرف می‌کنند تا یک اثر نمایشی به‌روی صحنه برود، این‌امر را یکی از مهم‌ترین معضلات پیش‌روی متصدیان هنرهای نمایشی برشمرد و بااذعان‌به‌اینکه وجود یک قانون مدون، موجب می‌شود اجرای یک گروه، پس از گذراندن تمرین‌های طولانی و طاقت‌فرسا به‌خاطر برخوردِ سلیقه‌ای برخی از دوستان در مرکز هنرهای نمایشی و ممیزی‌هایی که به‌زعم من بی‌مورد است، از هم بپاشد، گفت: «دراین‌میان ممکن است این‌گروه، این امکان را نیابد در هیچ سالنی به‌روی صحنه برود و اثر خود را به‌نمایش بگذارد و ازطرفی باید گفت؛ سالن‌دارها و مدیران سالن‌های دولتی، صرفاً با محدوده ارتباطات خود کار می‌کنند و آثار سفارش‌شده را برای اجرا در سالن‌های خویش انتخاب می‌کنند». وی با ابرازتأسف از اینکه امروز تئاتر برای برخی از سالن‌داران سالن‌های خصوصی، بسان یک دورهمی شده و رابطه جای هرگونه ضابطه را دراین‌هنر در فضای اجرایی امروز گرفته است، گفت: «بارها به‌وضوح این‌امر را مشاهده کردم و تجربه‌هایی تلخ دراین‌زمینه دارم. باید بگویم؛ چندسال‌پیش، در یکی از معروف‌ترین سالن‌های دولتی تهران توانستم پس از کلی اصرار، بازبینی یکی از آثارم را بگیرم؛ اما برای بازبینی سالن دونفر بیشتر نیامدند و باید پرسید که کجای دنیا، هیئت ژوری تصمیم‌گیر تنها دونفر هستند؛ و با گوشی‌های تلفن‌همراه خود بازی می‌کنند و به کار پرسروصدا و پُر‌پروداکشنی که تهیه کرده بودم، هیچ اهمیتی نمی‌دادند و حتی نگاه هم نمی‌کردند».
سه‌نفر؛ حداقل تعداد افراد هیئت بازبینی نمایش
وی بااذعان‌به‌اینکه هیئت بازبینی نمایش باید حداقل سه‌نفر باشند؛ مگراینکه کار یا ندیده رد شود یا قبول شود؛ جز این نمی‌توان تصور دیگری داشت، گفت: «لوح فشرده کار خود را درمورد دیگر برای یک سالن‌دار دولتی بردم. او به من گفت سالن ما تا چندسال‌دیگر پر است؛ اما چندهفته‌بعد متوجه شدم که متن خود رئیس سالن در همان تماشاخانه درحال‌اجراست و گروهی درحال‌اجرای متن هستند». کارگردان نمایش «جایی در میان خوک‌ها» با ابرازتأسف از اینکه امروز بسیاری از سالن‌های دولتی خالی هستند؛ اما مدیران آن‌ها به‌هیچ‌قیمتی حاضر نیستند آن‌ها را دراختیار یک جوان مستعد، پرتلاش و آینده‌دار قرار دهند، گفت: «برخی از سالن‌داران حاضرند سالن‌هایشان خالی باشد؛ اما نام چند کارگردان جوان و مستعد برای آن‌ها دردسر نسازد و داخل سالنشان اجرا نروند و دراین‌میان هزاران‌مورد دیگر وجود دارد که اینجا فرصت پرداختن به آن‌ها نیست».
سفارشی‌سالاری؛ مبنای کار سالن‌های دولتی
وی سفارشی‌بودن آثار نمایشی را یکی از علل مهمی برشمرده که موجب شده کارهای ضعیف در سالن‌های دولتی در سال‌های اخیر بیشتر به‌روی صحنه بروند؛ و گفت: «شیوه کار سالن‌های دولتی درحال‌حاضر سفارشی‌سالاری‌ست؛ نه شایسته‌سالاری. دراین‌میان، هیچ‌چیز جز برگزاری یک محفل خصوصی از این دورهمی‌ها برداشت نمی‌شود».
کرونا و عیان‌شدن چهره واقعی تئاتر
وی باتأکیدبراینکه کرونا چهره واقعی تئاتر را فقط برای همه عیان کرده؛ وگرنه وضعیت تئاتر پیش‌ازکرونا نیز بسیار‌اسفناک بوده است، گفت: «کرونا، چهره واقعی تئاتر را فقط به جامعه شناساند و درواقع، ما می‌دانیم که تئاتری‌ها وضعیت آن‌چنانی ندارند و وضعیت زندگی آنان چگونه است و ازسویی، تئاتر هنر مهمی برای بسیاری از مسئولین و عموم اقشار جامعه به‌حساب نمی‌آید». این کارگردان بابیان‌اینکه دردمندی بسیاری از متصدیان حوزه تئاتر موجب شده است که بسیاری از آنان با سیلی صورت خود را سرخ نگاه دارند، افزود: «برخی‌از‌آن‌ها، دست به انجام کارهایی می‌زنند که هرگز در آن‌ها تخصصی ندارند و تنها برای اضطرار دست‌به‌کاری غیرتخصصی می‌زنند که امور زندگی خویش را بگذرانند».
سبد فرهنگی خانواده‌های ایرانی؛ خالی از تئاتر
وی با ابرازتأسف از اینکه بودجه‌های درنظرگرفته‌شده برای تولید آثار نمایشی تنها به یکسری افراد نورچشمی تعلق می‌گیرد که لیست آن کاملاً مشخص است و نیازی به اشاره‌کردن به آن‌ها نیست، گفت: «باید این‌نکته را مدنظر داشت که نمایش، در سبد فرهنگی خانواده‌های ایرانی هیچ جایگاهی ندارد؛ و به‌زعم خویش، باید اشاره کنم که مهم‌ترین کم‌کاری را دراین‌مورد، رسانه‌ها انجام داده‌اند که نتوانستند آن‌گونه که شایسته و بایسته است، تئاتر را به خانواده‌ها بشناساند و آن‌را در سبد فرهنگی خانواده‌ها بگنجانند و به خانواده‌های ایرانی این حس را منتقل کنند که باید به دیدن تئاتر بروند و تئاتر را به‌عنوان یک دغدغه فرهنگی بپذیرند».
اجرای «لوطی‌خان» در ابتدای سال 1401
عزیزی بااشاره‌به‌اینکه به‌تازگی، اثری باعنوان «یه شب مهتاب» به‌نویسندگی و کارگردانی مازیار فکری ارشاد را در جایگاه بازیگر به‌پایان رسانده است و در روزهای پیش‌رو، مشغول آماده‌سازی و پیش‌تولید نمایش «لوطی‌خان» نوشته استاد شهاب شاپرویزی‌ست، گفت: «امیدوارم بتوانم اثری شایسته را پیشکش چشممان مخاطبان ریزبین نمایش کنم و از این نمایش نیز بسان دیگر آثاری که پیش‌تر کار کرده‌ام، سربلند بیرون بیایم و لطف مخاطبان شامل حال بنده باشد». این کارگردان تئاتر در پایان این گفت‌وگو، با ابراز امیدواری دراین‌زمینه که قشر بااستعداد و پرتلاش هنر تئاتر ایران، موردتوجه مسئولین مربوطه قرار بگیرند، گفت: «امیدواریم مسئولین تئاتر در ایران تغییر رویه بدهند و به‌لطف الهی و کمک مسئولین، راهی برای هنرمندان جوان و مستعد باز؛ و تلاش‌های شبانه‌روزی آنان دیده شود و زحمات آنان مثمرثمر باشد. سالن‌داران نیز مسیری را باز کنند که استعدادهایی که سال‌ها تلاش کرده و درس خوانده‌اند، شکوفا شوند و نسل جوانی که برای این‌عرصه زحمت کشیده، موفقیتشان به‌چشم بیاید».
عکس: پردیس فریدونی
امین کردبچه چنگی