لاغری آسان! این فکر وسوسه‌انگیز باعث شده تا بعضی‌افراد به‌دنبال روش‌هایی باشند که با کمترین تلاش و در سریع‌ترین حالت ممکن، آن‌ها را به وزن ایدئالشان برساند. تبلیغات گسترده درزمینه عرضه محصولاتی که تنها یک‌بار مصرفِ دوره‌ای کوتاه‌مدتشان باعث کاهش 10 تا 15کیلوگرم وزن می‌شود، باعث شده تا خوراکی مناسب برای این‌افراد پیدا شود و بی‌هیچ کنکاش و پیگیری به‌سمت مصرف این داروها بروند؛ اما واقعاً اگر کاهش وزن به‌راحتی خوردن یک قرص باشد، پس چرا در جهان این‌همه متخصص لاغری وجود دارد؛ و چرا تحقیقات گسترده‌ای با صرف وقت، انرژی و هزینه بسیار درمورد کاهش وزن سال‌هاست ادامه دارد؟! باید دانست که قرص‌ها و مکمل‌های تأییدشده با سابقه مثبت چندده‌ساله که نتایج اثبات‌شده و امنی هم دارند، بدون داشتن رژیم غذایی مناسب و انجام ورزش روزانه و کافی، راه به جایی نمی‌برد و این داروها هم نقش کمک‌کننده دارند؛ نه‌اینکه بتوان با مصرف چند قرص و مکمل، وزن کم کرد؛ کمااینکه مصرف خودسرانه، بی‌رویه و البته بدون نظارت متخصص این‌محصولات نیز عوارض خطرناکی به‌دنبال خواهد داشت.
دسته‌بندی قرص‌های لاغری
قرص‌ها و داروهای لاغری موجود در جهان کلاً به سه دسته عمده تقسیم می‌شوند که هریک ویژگی اثرگذاری متفاوتی با هدف کاهش وزن دارند؛ این‌گروه‌ها عبارت‌اند از:
۱. گروهی که کاهنده اشتها هستند.
۲. گروهی که بر هضم و جذب مواد مغذی تأثیر می‌گذارند.
۳. گروهی که بر متابولیسم بدن تأثیر دارند.
مهم: درکناراین‌‌ها، دسته‌ای از مکمل‌های موسوم به فیبری-پروتئینی هستند که 50/60سال‌پیش از انگلستان که محل تولید اولیه‌شان بود، به سراسر جهان رفتند و عمومیت مصرفی پیدا کردند.
داروهای کاهنده اشتها
می‌توان گفت که بدترین نوع قرص‌های لاغری، گروه کاهنده اشتها هستند که اثرگذاری‌شان روی مغز است؛ مثلاً «تنوئید» که با ورود به بازار جهانی باعث کشته‌شدن افراد زیادی شد و به‌همین‌علت تولید و مصرف آن منسوخ شد. حتی در ایران هم تولید آن ممنوع شده؛ اما انواع خارجی‌اش عرضه می‌شود که خطرناک است. یکی‌دیگر از داروهای کاهنده اشتها با نام ژنریک «سیبوترامین» است که تولید آن نیز در آمریکا، اروپا، ترکیه، مالزی و حتی ایران ممنوع شده است. این قرص‌ها عوارض جدی؛ ازجمله خطر «ایست قلبی» را به‌دنبال دارند. به‌طورکلی طی 30/40سال‌اخیر هر داروی کاهنده اشتها که عوارض ثابت‌شده‌ای دارند، از گردونه تولید خارج شده‌اند.
داروهای مؤثر بر هضم و جذب
در میان داروهای تولیدشده درزمینه لاغری دسته‌ای به‌نام «آنتی‌لیپازها» هستند که داروهای امن و بی‌خطری به‌حساب می‌آیند. از این‌سری داروها می‌توان به «فت‌استاپ» و «ونوستات» اشاره کرد که در ایران هم تولید می‌شوند و خطری در‌پی ندارند. لیپازها نوعی آنزیم‌های هضم‌کننده چربی هستند که این داروها با آن‌ها در روده ترکیب شده و مانع از جذب 30درصد چربی‌های ورودی به بدن می‌شود. این داروها به‌علت ساختارشان، با مدفوع از بدن خارج شده و تنها یک درصدشان جذب بدن می‌شود.
نکته: بعضی داروسازها و دکترهای ناوارد می‌گویند که این قرص‌ها خطر دارند؛ چراکه چربی دور قلب و مغز را برمی‌دارند. اساساً اگر بتوان چربی مازاد دور قلب را برداشت که اصلاً اتفاق خوبی‌ست؛ اما این داروها اصلاً چنین‌کاری نمی‌کنند. درمورد مغز و چربی؛ آن‌هم چنین مسئله‌ای و ادعایی اصلاً منطقی و علمی نیست. به‌هرحال این داروها مانع جذب چربی‌اند؛ نه حذف‌کننده چربی ذخیره در بدن. امن‌بودن عمده این‌گروه داروها به‌حدی‌ست که مثلاً دارویی به‌نام اوراستاپ از سال 1998 که به بازار آمده است و تا سال 2010 حتی دوز 60میلی‌گرم آن، بدون نسخه نیز در بعضی داروخانه‌های جهان به‌فروش می‌رسید؛ این‌درحالی‌‌ست‌که در داروخانه‌های بین‌المللی حتی دارویی مانند «استامینوفن» هم بدون نسخه دردسترس مردم نیست. این‌مسئله نشان‌دهنده امن و بی‌خطربودن این داروست. گروه دیگری از داروهای این‌دسته به «کربوبلاکر» معروف‌اند که وظیفه‌شان ممانعت از جذب نشاسته در بدن است که مثلاً در بیماران دیابتی هم توصیه و تجویز می‌شوند. بگذارید مثال روشنی برایتان بزنم: اگر یک‌پرس برنج خالی بخورید، نهایتاً پس از دوساعت باز احساس گرسنگی خواهید کرد؛ چون اثر نشاسته‌ای آن مدت کوتاهی دارد؛ اما اگر همان برنج را با چند سیخ کباب بخورید، مدت طولانی‌تری سیر می‌مانید و به‌این‌زودی گرسنه‌تان نمی‌شود؛ چون پس از پایان‌یافتن خاصیت سیرکنندگی نشاسته، تأثیر موارد پروتئینی کباب شروع می‌شود. «کربوبلاکر» روند هضم نشاسته و کربوهیدرات‌ها را کند می‌کند؛ حتی 95درصد از ویژگی‌های انواع خارجی آن‌ها را در بلاکرهای تولید داخلی هم می‌توان شاهد بود.
داروهای مؤثر بر متابولیسم
این‌گروه قرص در روند آزادسازی چربی در بدن نقش و تأثیر دارند؛ مثلاً کافئین موجود در قهوه، قرص کافئین، مجموعه ویتامین‌های گروه B، کارنیتین و ... عواملی هستند که به آزادسازی تدریجی انرژی در بدن کمک کرده و باعث می‌شوند تا فرد مدت بیشتری را با مصرف کمتر غذاهای مختلف سیر و پرانرژی بماند و دچار پرخوری نشود. البته مصرف آن در افراد دچار پرفشاری خون، خطرساز است؛ اما معمولاً در افراد عادی عارضه‌ای ندارد. این داروها در آزادسازی چربی دخیل بوده و بیش از 70سال است سابقه تولید جهانی دارند. کارنیتین، ماده‌ای‌ست که در خود بدن سنتز می‌شود و حتی مقداری از آن در غذاهای مصرفی هم وجود دارد؛ اما اگر از آن، بیش‌ازحد و بدون توصیه متخصص مصرف کنید، می‌تواند خطرناک بوده و حتی درنهایت منجر به بروز سرطان شود؛ بنابراین، مصرف خودسرانه آن بدون داشتن رژیم غذایی کافی و مناسب و ورزش روتین، اصلاً توصیه نمی‌شود.
یک توضیح ویژه درباره مکمل‌های کمکی
دسته‌ای از داروهای لاغری مانند «اسلیم‌فست» که به مکمل فیبری-پروتئینی معروف‌اند نیز ویژگی مثبت و اثبات‌شده‌ای دارند. گروه فیبری آن‌هاکه عصاره سبوس و تفاله سیب است، جاذب آب بوده و گروه پروتئینی‌شان که عموماً از عصاره کشک و آب‌پنیر تهیه می‌شوند، در تجزیه قند خون اثر گذاشته و مانع افت قند و درنهایت، احساس گرسنگی کاذب می‌شوند. این مکمل‌ها افراد را با مصرف کمتر غذا، مدت بیشتری سیر نگه می‌دارند و با بیش از نیم‌قرن تجربه تولید بدون خطر و عوارض، جای نگرانی ندارند. هرچند در هر گروهی تنها باید زیرنظر متخصص عمل کرد و حتماً محصولاتی را تهیه و مصرف کرد که دارای مجوز سازمان بهداشت باشند.
نکته‌های مهم
۱. هرگز محصول بدون ثبت تجاری، مجوز وزارت بهداشت، تاریخ‌گذشته و بدون توصیه پزشک متخصص را خریداری نکنید.
۲. اگرچه داروهای امن تولیدشده درزمینه لاغری تأثیرگذار هستند؛ اما به‌آن‌معنانیست‌که مصرف هر میزان از آن، اثر بهتری داشته باشد. تنها به میزان توصیه و تجویزشده پزشک رفتار کنید.
۳. هیچ مصرف مکملی بدون همراهی رژیم سالم لاغری زیرنظر متخصص و انجام روزانه ورزش به‌شکل همیشگی، تأثیر معجزه‌آسا و خاصی نخواهد داشت.
۴. از مصرف داروهایی که تولیدشان در جهان ممنوع شده است؛ اما به‌شکل قاچاق یا غیرقانونی بدون نظارت عرضه می‌شوند؛ و تنها به‌صرف تبلیغات خوش‌آب‌و‌رنگ، خودداری کنید.
۵. قبل از شروع مصرف هرنوع دارویی، حتماً با پزشک متخصص تغذیه و پزشک معالجتان مشورت کنید تا با مشکل زمینه‌ای و بیماری احتمالی‌تان تداخل نداشته باشد و ایجاد مشکل نکند.
*متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی
دکتر سید علی کشاورز