شیوه استاد «مرتضی‌خان محجوبی» غیرقابل اجراست
مزدا انصاری؛ آهنگساز و نوازنده پیانو و خالق آلبوم «نواهای مرتضی‌خان»، ضمن تقدیر از حضور میهمانان دراین‌آئین بااشاره‌به‌اینکه هرگز نمی‌توان دراین‌فرصت کوتاه از همه کسانی‌که دراین‌آلبوم نقش داشته‌اند، تشکر کرد، گفت: «از حامی حقیقی به‌خاطر دقت و وسواسی که در کار دارند و از همه کسانی‌که دراین‌آلبوم با من همکاری کرده‌اند، تقدیر و تشکر می‌کنم». وی که آهنگسازی را نزد اساتیدی نظیرِ حسین دهلوی و فرهاد فخرالدینی آموخته است، بااشاره‌به‌اینکه این آلبوم پس‌ازسال‌ها حس بدهکاری به خویش شکل گرفته و حس کرده زمان آن فرارسیده تا آلبومی را در قطعات تک‌نوازی منتشر کند، افزود: «بی‌اغراق می‌گویم که اگر پیگیری‌های همسرم نبود، این‌کار انجام نمی‌شد». وی که در سال 1372 همکاری خود را با سازمان صداوسیما آغاز کرده و در سال 1374 به‌عضویت شورای موسیقی سازمان صداوسیما درآمده است، گفت: «سال‌ها شاگرد استاد معروفی بودم و شاید حق براین‌بودکه اگر می‌خواستم آلبومی منتشر کنم، در ابتدای راه باید دست به بازسازی آهنگ‌های ایشان می‌زدم؛ اما آنچه باعث شد سراغ استاد مرتضی‌خان بروم این‌بودکه دوستی موجب این‌امر شد و هیچ‌گاه در خاطر ندارم که از استاد معروفی، راجع به استاد محجوبی سؤال کرده باشم و ایشان با مهر و ارادت جواب مرا نداده باشد و این یعنی؛ ایشان آن‌قدر از این استاد بزرگوار آن‌چنان با مهر و ارادت یاد می‌کردند که قابل‌ستایش و قابل‌تقدیر بود». انصاری که در سال 1388 همکاری خود را برای همیشه با سازمان صداوسیما پایان داد؛ بابیان‌اینکه این دوستی در دو برنامه «گل‌های رنگارنگ» برای مخاطبان موسیقی ایرانی به‌اثبات رسیده، گفت: «در یکی از این دو برنامه، استاد معروفی به‌سبک استاد محجوبی پیانو نواختند و در برنامه‌ای دیگر، به‌عکس؛ استاد محجوبی به‌سبک استاد معروفی پیانو نواخته‌اند». وی بااشاره‌به‌اینکه وقتی از استاد «مرتضی محجوبی» پرسید که چرا به‌سبک استاد «جواد معروفی» پیانو زده‌اند؟ با این پاسخ مواجه شده که پدرش از او خواسته بود این‌کار را انجام دهد، گفت: «این دوستی و مهر، در اوج و تجلی به قطعه‌ای می‌رسد که در قله موسیقی ایرانی باافتخار نشسته و آن‌هم کاروان است؛ کاروانی که استاد رهی معیری شعر آن‌را گفته، استاد رهی معیری آهنگ آن‌را ساخته، استاد معروفی به‌آن‌زیبایی تنظیم کرده و استاد بنان نیز به‌آن‌زیبایی خوانده است؛ که اگر هر ضلع این مربع را بردارید، از زیبایی آن کاسته خواهد شد». انصاری درپایان تأکید کرد: «این دوستی‌ها و مهر موجب شد این قطعات به‌وجود بیاید و من برای‌اینکه ثابت کنم هیچ فرقی میان این اساتید نیست، ترجیح دادم نخستین اثر را از آثار استاد محجوبی اجرا کنم و باید بگویم این‌شیوه غیرقابل‌اجراست و هنوزهم که باید، من نتوانسته‌ام به‌شیوه ایشان اجرا کنم».
باید نگران موسیقی امروز باشیم
حمیدرضا نوربخش؛ موسیقیدان، خواننده، رئیس و عضو هیئت‌مدیره «خانه موسیقی» نیز ضمن تقدیر از اقدامات ارزشمند صورت‌گرفته توسط «مزدا انصاری» در بازآفرینی قطعات استاد «مرتضی محجوبی»، بابیان‌اینکه اهالی موسیقی، وظیفه دارند نسل حاضر و نسل‌های بعد را با مفاخر موسیقی ایرانی آشنا کنند، گفت: «واقعیت این‌است‌که آیا اگر ما در زمان حاضر به رخدادهای پیرامونی خویش در حوزه موسیقی و هنر نگاه کنیم، نباید نگران باشیم؟ به‌نظرم باید بسیارنگران باشیم». وی ضمن ابرازتأسف از رخدادهایی که امروز در ترانه‌سرایی و غزل افتاده است و هم‌اینک نیز درحال‌توسعه است، با طرح این پرسش که آیا واقعاً امروز می‌توانیم کسانی را نام ببریم که دنبالهروی نسل پیشین و ادامه آنان هستم یا می‌توانیم به چهره‌هایی برسیم که بگوییم می‌توانیم آن‌ها را در کنار رهی معیری گذاشت و یا دنبالهروی فریدون مشیری یا سیمین بهبهانی؛ افزود: «امروز در موسیقی نیز چنین نیست و ما در ادامه نسل‌های گذشته و در آواز، باید از خود بپرسیم که به کجا می‌رویم و نباید با کسی دراین‌زمینه تعارف داشته باشیم». وی باتأکیدبراینکه هر‌کس در هر جایگاهی که مسئولیتی نسبت به موسیقی دارد، باید نسبت به گوش جامعه و مردم نگران باشد، گفت: «هر‌یک‌از‌ما می‌توانیم رسانه‌ای باشیم؛ هرچند محدود و برای اطرافیان و پیرامون خودمان؛ و هر‌یک‌از‌ما باید این‌موضوع را بدون تعارف، هشدار جدی بدهیم که گوش مردم در حوزه موسیقی در‌حال‌خراب‌شدن است». نوربخش در بخشی‌دیگر از سخنان خود بابیان‌اینکه وقتی یک اثر ازهرنظر سخیف؛ چه در محتوا و چه در موسیقی و در کلام، بیش از ده‌ها یا صدها یا میلیون‌هابار شنیده می‌شود، اهالی موسیقی ایرانی باید نگران شوند، گفت: «باید از خودمان بپرسیم چگونه می‌شود یک طبع سلیم و یک گوش سالم، از این‌نوع موسیقی سخیف خوشش بیاید. جای این پرسش اینجاست که چه اتفاقی در حوزه موسیقی ما افتاده و چه فاجعه‌ای دراین‌زمینه رخ داده است؟» این موسیقیدان بابیان‌اینکه مردم پیش‌ازاین در حوزه موسیقی این‌گونه نبوده‌اند، مردم ایران را مردمی دانسته که همواره به پیشینه خویش افتخار می‌کنند و برهمین‌اساس، گفت: «امروز مردم می‌گویند بیش از 10هزارسال تاریخ داریم و باید از خود بپرسیم ما با این پیشینه، با این قدمت و با این تاریخ، نسبتی داریم یااینکه فقط باید بیاییم و شکل ظاهری یکسری از آئین‌ها را بگیریم، به آن‌ها بنازیم و بر برخی‌ازآن‌ها تأکید کنیم که مثلاً فلان شب، شب یلدا بوده است». وی باتأکیدبراینکه این مفاهیم، تنها ظرف هستند و روزگاری مظروفی نیز داشته‌اند، گفت: «باید بپذیریم که یلدا، شبی برای خواندن شاهنامه، دیوان حافظ، ادبیات، تاریخ و اسطوره بوده است؛ اما امروز باید از خود بپرسیم نسبت ما با یلدا چیست؟ آیا این نسبت باقی مانده است یا تنها هندوانه و انار و آجیل از یلدا برایمان مانده است؟»
آثار «مزدا انصاری» به‌سبک و لهجه پیانوی زمان «مرتضی محجوبی» نزدیک است
حامی حقیقی؛ صدابردار و میکسر آلبوم «نواهای مرتضی‌خان» نیز بااشاره‌به‌اینکه همواره با «مزدا انصاری» و لطف بی‌پایان او کار کرده است، گفت: «او همواره سختی‌های کار با من را پذیرفته است و همواره با صبر، کار را انتخاب کرده است». وی بااشاره‌به‌اینکه این اثر با پیانوی گرند یا آکوستیک اجرا نشده؛ بلکه با پیانوی الکتریک اجرا شده است، افزود: «پیانوی الکتریک تا‌حد بسیاری مکانیسمی شبیه سازهای آکوستیک دارد؛ فقط در قسمتی که چکش می‌باید روی سیم بخورد، سنسوری وجود دارد که شدت ضربه را اندازه‌گیری و آن‌را به پالس الکترونیک مبدل می‌کند؛ و مثل کی‌بردی که بر روی کامپیوتر وجود دارد، نت‌ها را با اندازه‌گیری شدت و طول به کامپیوتر موجود در ساز می‌فرستد، اطلاعات دقیقاً سنجیده و توسط کامپیوتر، تبدیل به صدای پیانو می‌شود». وی بااشاره‌به‌اینکه این‌موضوع که چه پیانویی باید انتخاب شوند که صدا، به اثری که آهنگساز می‌خواهد نزدیک باشد و می‌تواند این پیانو گرند، دیواری، ژاپنی، اروپایی یا اروپای شرقی باشند، گفت: «هر‌یک از این پیانوها تمبر متفاوت دارند و نوازنده، اثر را اجرا می‌کند و نهایتاً صدایی روی کامپیوتر انتخاب می‌شود که با نظر آهنگساز همخوانی داشته باشد». صدابردار آلبوم «نواهای مرتضی‌خان» بااشاره‌به‌اینکه آقای انصاری، سمپلی را انتخاب کرده و طبق آن سمپل نواخته؛ و این‌نکته حائزاهمیت است، گفت: «شما می‌توانید با یک پیانوی الکترونیکی بنوازید و بعد آن‌را با یک سمپل اجرا کنید و بعد متوجه شوید که اصلاً این ساز با صدا همخوانی ندارد؛ اما مزدا انصاری سمپلی را انتخاب کرده که به‌لحاظ لحن و لهجه صوتی به پیانوی زمان استاد محجوبی که در رادیو، تلویزیون و استودیوها نواخته می‌شده است، نزدیک است». وی با طرح این پرسش که چرا در سازی مانند پیانو این امکان که این سمپل‌ها به ساز آکوستیک نزدیک شوند، وجود ندارد؟ گفت: «وقتی شما یک تک‌نت را در پیانو اجرا می‌کنید، آن صدا زائیده مکانیسم پیانو، کاسه رزونانس و بدنه پیانوست؛ اما وقتی شما پنج نت را اجرا می‌کنید، پنج کاسه رزونانس وجود ندارد؛ بلکه پنج نت وجود دارد و یک کاسه رزونانس؛ اما در سمپل‌ها، چون نت‌ها تک‌تک ریپورت شده‌اند، وقتی ما پنج نت را اجرا کنیم، این پنج نت، به پنج نت و پنج کاسه رزونانس مبدل می‌شود و این‌امر وقتی نوازنده با پیانوی الکترونیکی این‌کار را انجام می‌دهد، دچار مشکل می‌شود». وی درپایان، باتأکیدبراینکه نوازنده دراین‌شرایط باید رزونانس‌های ناکوک ساز پیانو الکتریک را درنظر بگیرد، تصریح کرد: «خود پیانو تاحدی این‌کار را انجام می‌دهد و کاسه رزونانس پیانو اندازه مشخصی دارد؛ اما وقتی این‌کار با کامپیوتر انجام شود، گویی کوزه‌ای وجود دارد که هرآنچه در آن آب بریزیم، بزرگ‌تر می‌شود».
پایبندی به آثار «مرتضی محجوبی» در «نواهای مرتضی‌خان» دیده می‌شود
بردیا صدرنوری ضمن تبریک به اهالی و علاقه‌مندان موسیقی و ضمن ابراز خرسندی از انتشار یک اثر فاخر در حوزه موسیقی و پیانوی ایرانی بااشاره‌به‌اینکه زحمات بسیاری در گردآوری این اثر و بازآفرینی نغمه‌های استاد محجوبی صورت گرفته، گفت: «بزرگی مرتضی‌خان محجوبی، بیشتر نشان می‌دهد که مزدا انصاری چه‌کار کرده است». وی بااشاره‌به‌اینکه همگان با آثاری که «مزدا انصاری» ساخته، تنظیم کرده و با پیانو نواخته، آشنا هستند و هر‌یک از تک‌نوازی‌های او ویژگی‌های خاص خود را دارد، افزود: «به‌عنوان کسی‌که سال‌ها پشت این ساز نشسته، می‌توانم بگویم قدر کار مزدا را کسی متوجه می‌شود که حداقل یک‌بار پشت این ساز نشسته و سعی کرده باشد تا این قطعات را بنوازد». وی باتأکیدبراینکه این اثر، بخشی به‌عنوان ظاهر دارد و این دقیقاً همان‌چیزی‌ست‌که مخاطب موسیقی می‌شنود و شنونده به‌عنوان کسی‌ست که موسیقی را دوست دارد، گفت: «نکته‌ای که می‌توان بدان اشاره کرد این‌است‌که آن‌چیزی‌که میان پیانیست‌های ایرانی، مرتضی‌خان را بر نوک قله نشانده است، کوک سازی‌ست که انصاری با آن تنظیم کرده و نواخته؛ و این کوک، بسیارنزدیک و شبیهِ کوکی‌ست است که در آثار محجوبی می‌شنویم و این، یکی از سخت‌ترین کارهایی‌ست که روی ساز پیانو اتفاق می‌افتد». این موزیسین باتأکیدبراینکه کوک‌کردن هرگز کار راحتی نیست و آنچه سایر پیانیست‌ها به‌عنوان موسیقی ایرانی روی ساز پیانو می‌نوازند؛ به‌خصوص در حوزه دست چپ و آکوردها محدودیت ایجاد می‌کند، گفت: «این کوک، از ظرایف و مهم‌ترین بخش کاری‌ست که مزدا انصاری دراین‌آلبوم انجام داده و پایبندی به ویژگی‌های خاصی که در آثار محجوبی موجود است، دراین‌اثر دیده می‌شود». وی بابیان‌اینکه بادقت می‌توان به ریزه‌کاری‌های موجود دراین‌اثر پی برد، گفت: «به‌جرئت و جسارت؛ از وجه مثبت آن، در وجود انصاری تبریک می‌گویم و غبطه می‌خورم و باید پذیرفت شخص باید این جسارت را داشته باشد که پشت ساز تخصص مرتضی محجوبی بنشیند و ساخته‌های او را که سهل‌وممتنع هم هست، بنوازد». این پیش‌کسوت پیانو بااشاره‌به‌اینکه شاید بسیاری از ویژگی‌های قطعات محجوبی در شنیدن بسیارساده به‌گوش برسد؛ اما چه ازنظر ملودی و چه ازنظر ریزه‌کاری‌های که موسیقی ایرانی دارد، آثار پرقدرتی‌ست و «مزدا انصاری» کار بزرگی کرده، تصریح کرد: «او اگر امروز مزدا انصاری‌ست، بخشی‌از‌آن به‌خاطر موسیقی اوست و بخشی‌دیگر به‌خاطر خانواده‌دوستی و خانواده اوست؛ و من، در مصاحبه‌هایی که در موضوع جشنواره استاد خرم انجام می‌دادم، گفتم ایشان هم موسیقی‌دوست و هم استاد موسیقی هستند و هم خانواده‌دارند و این، بسیارمهم است و در صفحات فضای مجازی آقای انصاری هم این‌موضوع به‌چشم می‌خورد».
نواختن با متر «استاد مرتضی‌خان محجوبی» بسیارمشکل است
محمدرضا امیرقاسمی؛ از اساتید پیانو، با ابراز خرسندی از اینکه امروز به پیانوی ایرانی توجه می‌شود، گفت: «سال‌ها بود که خیلی به پیانوی ایرانی توجهی نمی‌شد؛ اما امروز، بسیارخوشحال و خرسندم که می‌بینم حتی هنرجویان پیانوی کلاسیک که این‌رشته را بسیارخوب کار کرده‌اند، پیگیر این‌موضوع هستند که ببینند چگونه ردیف موسیقی ایرانی را با پیانو اجرا کنند و این، چیزی‌ست‌که در بازخوردها می‌بینم و بسیارخوب است». وی بابیان‌اینکه اگر بخواهیم از سه شیوه پیانونوازی ایرانی یاد کنیم، در پله نسخت باید از شیوه «مشیر همایون شهردار» نام ببریم و شیوه‌های بعدی نیز شیوه‌های اساتید «مرتضی‌خان محجوبی» و «جواد‌خان معروفی»ست، افزود: «در این سه شیوه، همیشه بر‌آنم شیوه استاد همایون شهردار و معروفی با تلاش و ممارست قابل‌فراگیری‌ست؛ یعنی موضوعی مشخص دارند؛ اما شیوه مرتضی‌خان واقعاً مشکل است و جای خرسندی دارد که اجراهای مزدا انصاری دقیقاً با متر استاد محجوبی نواخته شده و این‌موضوع، بسیارمشکل است». وی بااذعان‌به‌اینکه باید فرد پشت این ساز نشسته باشد، پیانو نواخته باشد تا بداند که این اتفاق تاچه‌اندازه مشکل است، گفت: «شاید این قطعات درظاهر راحت شنیده شود؛ اما اشاره‌ها، ریزها، تریل‌ها و بسیاری از اتفاقاتی‌که دراین‌آلبوم می‌افتد، منوط به رسیدن به‌این‌نکته است که اگر می‌خواهید به‌شیوه استاد مرتضی‌خان ساز بزنید، باید ذهنتان از هرآنچه در پیانو آموخته‌اید، جمع و پاک شود و اصلاً نیاز نیست به بسیاری از کارها دست بزنید و لازم است ذهنیتی نو داشته باشید». این استاد ساز پیانو بااشاره‌به‌اینکه «مزدا انصاری» تصانیف استاد «مرتضی محجوبی» و کارهای آهنگسازی ایشان را اجرا کرده‌اند، گفت: «در دوره‌ای که نوابغ بسیاری در حوزه‌های ترانه، تصنیف و آهنگسازی داشته‌ایم، بسیاری از آهنگسازان، قطعاً نگاهی به موسیقی غربی داشته‌اند و مثلاً از والس و تانگو استفاده کرده‌اند؛ اما باید گفت که محجوبی یکی از ایرانی‌ترین آهنگسازان ایران است و این‌بدان‌معناست‌که در آثار وی، هیچ نشانه‌ای از حتی موسیقی کشورهای همسایه؛ چه در آهنگسازی و چه نوازندگی نمی‌بینید». وی بااشاره‌به‌اینکه اساتیدی مثل قزوینی، شیدا یا تجویدی در موسیقی ایرانی هرگز تکرار نمی‌شوند، گفت: «این‌نوع موسیقی کاملاً ایرانی‌ست و در پیانونوازی نیز چنین است؛ زیرا اگر بخواهید پیانو بنوازید و به موسیقی ایرانی پایبند باشید، محدودیت‌های بسیار دارید و حال اگر بخواهید از آکوردهای دیگری استفاده کنید، دیگر آنی که باید باشد، نمی‌شود و درعین‌اینکه بسیار زیبا و شیرین است، جزو پیانونوازی ایرانی قرار نمی‌گیرد و کافی‌ست آکوردی بی‌جهت و بی‌دلیل و فقط به‌این‌جهت که ذهن نوازنده می‌گوید زیباست، گرفته شود؛ چراکه از سنت نوازندگی خارج می‌شود».
امين كردبچه چنگي
عکس: مینا قانع