سکوت، واژه‌ای تأمل‌برانگیز است که شاید همه ما، در موقعیت‌های مختلف زندگی دچار آن شده‌ایم و هر‌یک، بسته‌به‌شرایط، رفتاری داشته‌ایم که بخش‌هایی از زندگی ما یا اطرافیانمان را تحت‌تأثیر قرار داده است. همین‌موضوع، دستمایه نگارش متنی قرار گرفته که در سال 1398، توسط زنده‌یاد علی سلیمانی باعنوان «خاموشان» به‌روی صحنه رفت و این‌بار با نگاهی نو، به‌قلم «سبا سلیمانی» و کارگردانی مشترک زنده‌یاد «علی سلیمانی» و «سهیلا جوادی» تا 21 دی‌ماه و از ساعت 18:30 به‌مدت 65دقیقه در «سنگلج»؛ قدیمی‌ترین تماشاخانه «تهران» به‌روی صحنه است. در فایلی صوتی که از زنده‌یاد سلیمانی در ویدئوهای این نمایش منتشر شده، می‌شنویم: «خاموشان، روایتی تجربی آزمایشگاهی از گروه نمایش تجربه است». بخش نخست گفت‌وگو با برخی عوامل این نمایش را باهم می‌خوانیم.
سهیلا جوادی:
از خود علی خواستم هرکس را دوست دارد به‌جای خودش انتخاب کند
سهیلا جوادی؛ کارگردان و بازیگر نمایش «خاموشان» بابیان‌اینکه در سال 98 حوزه هنری، پیش‌ازاینکه متنی وجود داشته باشد، سفارش اجرای یک اثر نمایشی را به این‌گروه داده و پس‌ازآن، ماجرای نگارش متن شروع شده است، گفت: «دراین‌زمان از آقای خیرالله تقیانی‌پور خواستیم متنی را به ما تحویل بدهند؛ 10صفحه ابتدایی متن حاضر شد و ما به تحویل دادند. پس‌ازآن، ایشان نتوانستند کار را ادامه دهند». وی بااشاره‌به‌اینکه مونولوگ‌ها و پایان‌بندی‌های این متن در بخشی‌دیگر، توسط سبا سلیمانی انجام شده و به‌همین‌دلیل در اجرای بعد، نام او به‌عنوان بازنویس متن قید شده است، افزود: «پس از پایان آن اثر، متن نمایشی که اکنون در تالار سنگلج برای مخاطبان روی صحنه رفته، از ابتدا تا انتها تماماً توسط سبا سلیمانی نگاشته شده و این اثر، متنی بازتولید‌شده از متن اولیه‌ای‌ست که سبا آن‌را نگاشته بود». وی بااشاره‌به صحبت‌های صورت‌گرفته با «پریسا مقتدی» (مدیر تماشاخانه سنگلج) پیرامون بازتولید یک اثر از زنده‌یاد علی سلیمانی در ایام فاطمیه(س)، ادامه داد: «در ابتدای راه تصور می‌کردم تنها بازیگری که باید دراین‌اثر جایگزین شود، بازیگری‌ست که زنده‌یاد علی سلیمانی نقش او را ایفا می‌کرد؛ اما در میانه راه، تنها بازیگری که دراین‌کار از گروه قبلی کنار ما ماند، حسین میرزائیان بود و مابقی دوستان که نیمی از گروه را تشکیل می‌دادند، تغییر کردند». جوادی بااشاره‌به‌اینکه ازجایی‌به‌بعد به‌این‌نتیجه رسید که هیچ‌کس نمی‌تواند جای «علی سلیمانی» بازی کند، گفت: «نقش عزیز را که علی بازی می‌کرد، دراین‌نمایش حفظ کردیم و تصاویر او دراین‌نمایش موجود است. بعدازآن، آقای ناصحی به‌عنوان یک شخصیت جدید به این‌گروه اضافه شد و دراین‌مسیر نیز برای جایگزین بازیگر با 25نفر تماس گرفته شد که درنهایت، از خود علی خواستم هرکس را که دوست دارد، به‌عنوان بازیگر جایگزین خودش انتخاب کند». وی بااشاره‌به‌اینکه با صحبت‌های انجام‌شده با «علیرضا ناصحی»، وی بلافاصله، حضور دراین‌اثر را پذیرفت و به‌حق باید گفت؛ بسیارخوب دراین‌نقش به‌روی صحنه رفته و می‌درخشند، گفت: «برای به‌اجرارسیدن این اثر، یک‌ماه و مدام چندساعت در روز تمرین کردیم؛ زیرا همه‌چیز از نو بازتولید می‌شد و من، همواره این حساسیت را داشتم اثر خوبی را به‌روی صحنه ببرم و چون نام علی سلیمانی در جایگاه کارگردان این اثر می‌درخشید، تلاش کردم تا کار او همان‌گونه که دوست دارد، به‌روی صحنه برود».
سبا سلیمانی:
سکوت ما، در جایی از زندگی منجر به فاجعه شده است
سبا سلیمانی، فرزند زنده‌یاد «علی سلیمانی»؛ بازیگر و نویسنده نمایش «خاموشان» بابیان‌اینکه در سال 98 پیش‌ازکرونا، تصمیم براین‌بود اثری خانوادگی توسط «خانواده سلیمانی» به‌روی صحنه برود، گفت: «اثر به‌صورت کارگاهی شکل گرفت و متن، روزانه طی تمرین‌ها به‌دست بازیگران می‌رسید. درآن‌زمان من این متن را نگارش کردم». وی که تحصیلاتش را در رشته ادبیات نمایشی ادامه می‌دهد، بااشاره‌به‌اینکه همواره او و والدینش، در قالب گروهی سه‌نفره مدیریت یک گروه نمایشی را برعهده گرفته‌اند و تلاش می‌کردند تا اثری خوب را به‌روی صحنه ببرد، افزود: «این‌موضوع لذت‌بخش است که متنی را بنویسید و پس‌ازآن ببینید آن کلمات و متن شما زنده شده‌اند، حرف می‌زنند و آنچه را که شما نوشته‌ای، می‌توانی روی صحنه ببینی؛ این‌موضوع احساس بسیارخوبی به نویسنده می‌دهد». وی که از سال 1392 کار حرفه‌ای خود را تئاتر آغاز کرده است، بااشاره‌به‌اینکه نقش خود را بسیار دوست دارد، گفت: «او، یک زن عرب عاشق است که با یک داعشی ازدواج کرده؛ و اگرچه با چالش‌هایی بزرگ در زندگی مواجه شده؛ اما همچنان همسر خویش را دوست دارد، کنار اوست و درتلاش است او را از راهی که رفته است، بازگرداند». نویسنده نمایش «خاموشان» بااشاره‌به‌اینکه این نمایش، روایت آدم‌هایی‌ست که در اطراف همه ما کم نیستند، گفت: «می‌توان گفت؛ شاید خود ما نیز بخشی‌ازآن‌ها هستیم که در جایی از زندگی سکوت کردیم و این سکوت ما بوده که موجب یک فاجعه شده است».
محمدرضا شاهمردی:
پوسته اندیشه «خاموشان» برخلاف نامش؛ فریاد زده می‌شود
محمدرضا شاهمردی؛ مشاور مجری طرح کار، «خاموشان» را اثری به‌یادماندنی از «علی سلیمانی» دانسته و بااشاره‌به‌اینکه همواره حضور دراین‌اثر را هدیه‌ای ازطرف خدا می‌داند، گفت: «بسیار موجب افتخار است که در موقعیت و جایگاهی کوچک، در اثری ارزشمند و فاخر با مضمونی والا به‌قلم و اندیشه سبا سلیمانی و کارگردانی و تصویرگری علی سلیمانی و سهیلا جوادی حضور دارم». وی که تحصیلات خود را در رشته ادبیات نمایشی در مقطع کارشناسی ارشد به‌پایان رسانده؛ «خاموشان» را نمایشی برشمرده که مسائل متعدد اجتماعی، سیاسی و تاریخی و مذهبی را در قالب یک روایت جذاب به‌تصویر می‌کشد و افزود: «نقطه جالب نمایش خاموشان این‌است‌که به بیان یک قصه یا روایتی از بخشی از شرایطی که در منطقه خاورمیانه ازسرگذرانده‌ایم، ختم نمی‌شود؛ و یک اندیشه چندلایه را در تمام بخش‌هایش فریاد می‌زند». شاهمردی که در بیش از 15 نمایش در جایگاه‌های مختلف، در جشنواره‌های مختلف حضور داشته؛ بااشاره‌به‌اینکه مخاطب در همه نمایش‌ها به‌این‌نکته می‌رسد که لایه‌ای در اثر وجود دارد که باید آن‌را واکاوی کند تا به عمق اندیشه و ریشه برسد، گفت: «در نمایش خاموشان، احساس می‌کنم پوسته این اندیشه، برخلاف نام اثر (خاموشان)؛ فریاد زده می‌شود؛ زیرا به‌زعم بنده، نویسنده به‌دنبال این‌است‌که در لایه دیگری، مخاطب خویش را به‌چالش بکشد». وی، بابیان‌اینکه آنچه در نمایش مدام شنیده می‌شود این‌است‌که «من سکوت کردم» و شخصیت‌های این نمایشنامه، هر‌یک در جایی سکوت کرده‌اند که منجر به خسران یا زیانی مادی و معنوی برای دیگری یا برای اجتماع شده است، گفت: «شاید این‌گونه به‌نظر برسد که نویسنده در‌حال‌جار‌زدن حرف اصلی اثر است؛ اما حقیقت اینکه نویسنده، در جای دیگری د‌رحال‌به‌چالش‌کشیدن مخاطب است».
عباس تقی‌آبادی:
هنر پس از پایان کرونا، حلقه اتصال انسان بحران‌زده است
عباس تقی‌آبادی؛ دراماتورژ «خاموشان» بابیان‌اینکه این اثر پیش از قرارگرفتن در هر حوزه اعتقادی، یک اثر کاملاً انسانی‌ست که مخاطب را به راست‌گویی و سکوت‌نکردن برابر هرگونه ظلمی دعوت می‌کند، گفت: «این دو را در فرهنگ‌ها، مذاهب و اعتقادات تمام نژادها و ملل مختلف می‌توان جست. می‌توان گفت که راست‌گویی، اساس تمام ادیان است و سکوت‌نکردن در برابر ظلم نیز به‌همین‌شکل». وی بابیان‌اینکه «راست‌گویی» در فرهنگ کهن ایران، مصداق گفتار نیک زرتشت پیامبر یا کلام کوروش کبیر است که «پروردگارا سرزمین مرا از حمله بیگانه، خشک‌سالی و (دروغ) در امان بدار»، افزود: «دراینجا نکوهش دروغ‌گویی و تأثیر زشتی این‌عمل همسنگ حمله بیگانه و خشک‌سالی عنوان شده و در دین اسلام نیز مانند سایر ادیان، دروغ، گناه کبیره است و بزرگ‌ترین نمادهای سکوت‌نکردن در برابر ظلم در مذهب شیعه شخصیت امام‌حسین(ع) یا حضرت زینب(س) در واقعه کربلا هستند یا آنجا‌که مسیح(ع) برای دفاع از زنی بدکاره، سکوت اختیار نکرد و فرمود: هرکه از شما گناه ندارد، اول بر او سنگ اندازد؛ و جان مریم مجدلیه را نجات داد». وی بابیان‌اینکه مفاهیمی که امروز پیرامون اجرای آثار نمایشی بعد از کرونا به ذهن متبادر می‌شوند، درمورد انسان‌ها سهل‌وممتنع است، گفت: «این مطالب، کاملاً ضدونقیض بوده و کرونا از ما آدم‌های اسیر تکنولوژی و موبایل، انسان‌هایی تنهاتر، شکننده‌تر و در بعضی جهات، همدل و فریادرس ساخته است؛ و انسان مغروری را که به دانش خود می‌بالید را پر از ترس و احساس ضعف و ناتوانی کرد؛ و ازسوی‌دیگر جسور و مقاوم». تقی‌آبادی بااذعان‌به‌اینکه نجات طبیعت براثر پنهان‌شدن انسان در خانه را بزرگ‌ترین لطف این بیماری منحوس برشمرده و بابیان‌اینکه این ترمز یک‌باره قطار زندگی فرصتی شد تا کمی به اطراف بنگریم و کسانی را ببینیم که پیش‌تر شاید به‌درستی آن‌ها را نمی‌دیدیم؛ ازجمله خودمان را، گفت: «من شخصاً آن‌چنان غرق در روزمرگی و کار در تهران شده بودم که برایم خانواده، یک واژه غریبه بود در باطن؛ و پس از 20سال فرصتِ بودن در کنارشان را یافتم و این، همان بخش ضدونقیض است، برای بسیاری، واژه خانواده با ازدست‌رفتن عزیزانشان بی‌معنا یا کمرنگ شد». وی درپایان، هنرِ پس از پایان کرونا را حلقه اتصال انسان بحران‌زده دانست و بااذعان‌به‌اینکه این‌موضوع، الهام‌بخش عشق‌ورزی، گردهم‌آمدن و وسیله‌ای برای بیان شرایط سخت کرونایی و تراپی آن است، گفت: «انسان پس از کرونا، با شوقی دوچندان درپیِ شادی و سرگرمی و دریافت مفاهیم زیبایی‌شناسانه دوباره در سالن‌های سینما، نمایش، موسیقی و در کنار هنر، زمانش را سپری خواهد کرد».
امین کردبچه چنگی/ عکس: مینا قانع