کد خبر:
291591
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۱ سه شنبه ۳۰ فروردين -
08:42
رمزگشایی از تاروپود دست‌بافته‌های کرمان
طرح، نقش و شیوه بافت هر گلیم رمزوراز و پیشینه‌ای دارد که آن‌را به آفرینشی ارزشمند و چشم‌نواز تبدیل می‌کند؛ ثبت و مستندنگاری این صنایع‌دستی مردم کرمان زمینه‌ساز ماندگاری و انتقال به نسل‌های بعد خواهد بود. دستبافتهای مردم کرمان درواقع تنها یک وسیله که روی آن بنشینیم یا برای زیبایی جایی از خانه آویزانش کنیم نیست؛ حرف‌ها دارند برای گفتن؛ از طرح، نقش، نخ، رنگ، نوع بافت و سبک زندگی مردم و قومی که سال‌ها و بلکه قرن‌ها سینه‌به‌سینه از مردان مرد و زنان زن این سرزمین به اینجا رسیده است؛ اگر شنوا باشیم، حرف‌هایش حرف‌ها دارند برای شنیدن. به‌گزارش ایرنا؛ استان کرمان باسابقه تاریخی و فرهنگی کهن و سرزمین چهار اقلیم، مهد انواع صنایع ساخت دست است؛ طوری‌که باوجود گسترش شهرنشینی و ظهور ابزار و وسایل مدرن و تغییر سبک زندگی در دهه‌های اخیر، هنوز در هر شهر و روستای کرمان می‌توان آثار و تولیدات صنایع‌دستی را مشاهده کرد. دستبافتهای استان کرمان شامل فرش، قالی، انواع گلیم و حصیر از مشهورترین و نفیس‌ترین محصولات زیرانداز حوزه صنایع‌دستی دیار کریمان محسوب می‌شود که آوازه جهانی دارند و زینت‌بخش کاخ‌های مجلل و خانه‌ها در داخل و خارج‌ازکشور هستند. به‌همین‌مناسبت بخش‌هایی از گفت‌و‌گوی با عقیل سیستانی (هنرمند، پژوهشگر و مدرس دانشگاه) که در حوزه گلیم سیرجان و دستبافتهای عشایری استان کرمان تحقیقات و نوشته‌های ارزشمندی را در کارنامه دارد، نشستیم تا باسابقه و ماهیت گلیم در استان بیشتر آشنا شویم.
این پژوهشگر و محقق صنایع‌دستی استان کرمان معتقد است که ثبت و مستندنگاری علمی، دست‌بافت استان و به‌ویژه منطقه سیرجان را از زوال و نابودی نجات می‌دهد و به معرفی آن‌ها نیز در کشور و دنیا کمک می‌کند. وی اکنون دانشجوی دکتری پژوهش هنر در دانشگاه تهران است و مشغول تألیف کتاب دائره‌المعارف گلیم شهر جهانی سیرجان که تاکنون ۲ جلد آن انتشار یافته؛ جلد دوم این دائره‌المعارف اواخر ۱۴۰۰ در حاشیه نشست شورای راهبردی ارزیابی شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی کشور رونمایی شد. روستای دارستان سیرجان و این‌شهرستان به‌سبب گلیم شیرکی پیچ به‌عنوان دهکده جهانی گلیم به‌ثبت رسیده‌اند. سیستانی بابیاناینکه براساس تحقیقات، گلیم‌بافی در تمامی مناطق عشایرنشین و روستانشین استان کرمان در بین اقوام مختلف وجود داشته است، گفت: «گلیم، محصولی‌ست که از درگیری تاروپود نخی، پشمی و مویی یا تمام‌پشم به‌دست می‌آید و بیشترین کاربردش فرش زیر پا و دستبافتهای کیسه‌ای‌ست. اگرچه تاریخ دقیق بافندگی در این منطقه، به‌دلیل وجود نداشتن فرش رقمدار و قدیمی، حتی در یافته‌های باستان شناسان و به‌دلیل ضایع‌‌شدن پشم درگذرزمان غیرممکن به نظر می‌رسد؛ اما مسلم است که ارتباط مستقیمی بین زندگی شبانی و گله‌داری با بافندگی وجود داشته است».
تنوع زیاد در تکنیک و روش
وی بابیاناینکه گلیم‌بافی در استان کرمان شهر جهانی سیرجان دارای تنوع زیادی در تکنیک و روش بافت است ادامه می‌دهد: «براساس تحقیقات، از گذشته تاکنون حداقل هشت تکنیک گلیم‌بافی ازجمله ساده بافی، جفت قلاب معروف به چهل ماشوله یا سینه ریزیا چپی و خارا، سوزنی ضخیم، گلیم فرش یا گلیم ترکیبی، تک قلاب و جفت قلاب شیرکی پیچ وجود داشته که در شهر جهانی سیرجان تکنیک‌های شیرکی پیچ و گلیم فرش از شهرت بیشتری نسبت به سایر تکنیک‌های گلیم‌بافی برخوردارند». وی بیان کرد: «منطقه سیرجان، یکی از مناطق مهم و معروف عشایرنشین در کنار شهرستان‌های بافت، رابُر، اُرزوئیه، بردسیر، شهربابک، جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، منوجان، فاریاب، قلعه‌گنج و رودبار نوب از مهم‌ترین مناطق بافت و تولید گلیم در استان کرمان هستند. تنوع و کیفیت بالا در ابعاد، طرح، نقش، افکار، اقوام و کاربرد دست بافته بخصوص گلیم دست‌بافته در سیرجان و استان کرمان باعث شده تا گلیم این مناطق یکی از خاص‌ترین کالاهای صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور زمان حاضر باشد».
تنوع، ماندگاری رنگ و نقوش اصالت دار
پژوهشگر حوزه گلیم کرمان تنوع و ماندگاری رنگ، کیفیت بالا، گیاهی و بومی‌بودن رنگ‌زاها و نباتات مورداستفاده در این دست‌بافته و استفاده از مواد اولیه طبیعی و بومی در تاروپود محصولات، بهره‌گیری از نقوش بومی و اصالت دار در این دست بافته و وجود بافندگان ماهر و خبره را از مهم‌ترین امتیازها و مزیت‌های گلیم استان به‌ویژه شهرستان سیرجان برمی‌شمارد. وی می‌گوید: «درواقع بسیاری از زنان و دختران شهرستان سیرجان عشایر و روستایی‌نشین بوده‌اند که بافندگی یکی از هنرهایشان محسوب می‌شده و آن‌را سینه‌به‌سینه از مادرانشان یاد گرفته‌اند و گلیم‌بافی هنوزهم بخشی از وظایف روزانه زنان قوم افشار و منبع مهمی برای درآمد خانواده محسوب می‌شود». سیستانی افزود: «ازجمله بافندگان گلیم در سیرجان، اقوام افشار و بچاقچی هستند که در دنیا دست بافته‌های افشار معروف است و همچنین این شهرت، بی‌ارتباط با اعتبار جهانی دست بافته‌های افشاری و غیرافشاری سیرجان در گذشته نیست و بسیاری از دست بافته‌های افشار منطقه سیرجان در موزه‌ها و کلکسیون‌های (مجموعه) خارج‌ازایران وجود دارد که با ثبت جهانی گلیم این شهرستان در ۱۳۹۶ ازسوی شورای جهانی صنایع‌دستی، این اعتبار رسمیت بیشتری پیدا کرد و نیاز به توسعه و معرفی بیشتری با نگاه ملی و بین‌المللی دارد». وی تأکید می‌کند: «داشتن ارزش اقتصادی، فرهنگی، اقلیمی و اجتماعی از ویژگی‌های گلیم‌ها در مناطق مختلف استان کرمان محسوب می‌شود؛ ازآنجاکه گلیم دارای وزن مناسبی‌ست و حمل‌ونقل آن چندان دشوار نیست موردتوجه خریداران داخلی و خارجی قرار دارد و گلیم‌بافی امروزه در سیرجان ازلحاظ تأمین درآمد مالی در درجه اول مشاغل خانگی قرار دارد». به‌گفته سیستانی گلیم سیرجان را می‌توان در تمامی منازل روستایی، عشایری و شهری منطقه دید که این نشان از ارزش فرهنگی، بومی و اجتماعی این‌رشته است.
روند روبه‌کاهش تولید
وی تصریح کرد: «در دهه‌های اخیر، از یکسو روند تولید دست بافته‌ها با همه کارکردهای سابق در این اقلیم روبه‌کاهش است و ازسوی‌دیگر به‌دلیل ارزش و خواهان این دست بافته‌ها در خارج از مرزهای کشورمان، اغلب چنین دست بافته‌های ارزشمندی بدون ثبت و مستندنگاری در جایی به‌مرور از کشور خارج می‌شوند که با این تفاسیر می‌توان گفت اغلب آن‌ها روبه‌زوال و فراموشی رفته‌اند». وی بابیاناینکه من عاشق صنایع‌دستی و دست بافته‌های کرمان هستم، افزود: «همیشه یکی از افتخاراتم این است که درمورد ارزش‌های هنری، تاریخی و فرهنگی این حوزه تحقیق و صحبت کنم و بنویسم و فرش‌بافی مهم‌ترین، عمومی‌ترین و غنی‌ترین هنر استان کرمان و منطقه سیرجان است». سیستانی گفت: «اگرچه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان کرمان ارزش‌های نهفته زیادی دارد ولی یکی از ضعف‌های مهم آن توجه نداشتن به مستندنگاری تاریخی دقیق این رشته‌هاست که معتقدم مقوله تحقیقات علمی و پژوهش در ایران جدی نیست و امیدوارم تغییرات اساسی دراین‌حوزه صورت گیرد».
رمزگشایی از تاروپود دستبافتهای کرمان
وی تأکید کرد: «پژوهش علمی و میدانی در کشور و استان کرمان کار بسیارسختی است و نوشتن چنین کتاب‌ها و پژوهش‌هایی بسیارسخت‌تر، زمان‌بر و بی‌انتها محسوب می‌شود؛ من به سهم و بضاعت خودم یکی از رسالت‌های تخصصی‌ام را سرلوحه فعالیت‌هایم قرار دادم تا تلاش کنم ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و هنریِ صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان کرمان به شکل صحیح و علمی، کشف، ضبط، معرفی، ثبت و مستندنگاری شوند». سیستانی، ناشر دایره‌المعارف دستبافتهای عشایری استان کرمان را پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور عنوان می‌کند که با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمان، فرمانداری ویژه سیرجان، شهرداری شهر جهانی سیرجان، اتاق بازرگانی، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر و معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور به مرحله چاپ رسیده است.
داود رجبی