در کنار تمام جذابیتهای موجود در موسیقی سنتی و اصیل ایرانی؛ بهکارگیری یک روش ساده، روان و درعینحال دقیق و درست بهمنظور آموزش هنرجویان ازسوی اساتید، اصلی اجتنابناپذیر است که همواره به آن توجه شده است. دراینمیان، «قانون» از جمله سازهاییست که شاید در حوزه آموزش مهجور مانده. «اهدا مصلحی» متولد ۱۳۶۸، دیپلمه هنرستان موسیقی و دارای مدرک کارشناسی موسیقیست که همکاری با گروههای موسیقی؛ ازجمله «سبز در سبز»، «ارکستر ملل»، «ارکستر مضرابی»، «دامور»، «ژیوار»، «کالیوه» و ... را در کارنامه هنری خویش بهثبت رسانده است. نوازندگی و خوانندگی در آلبومهای «چتر عشق»، «هزار گیسو»، «ترانههای کودکی»، «ترانههای مادر و کودک»، «آکاپلای گروه آوازی دامور» و نیز فیلم سینمایی «کودک مادر» بخشهایی دیگر از کارنامه نوازندگی و آهنگسازی این موزیسین جوان و بااستعداد کشور است. این نوازنده و مدرس ساز قانون، بهتازگی دست به انتشار کتابی باعنوان «زخمه» زده که قطعاتی برای ساز قانون (شامل تصانیف ایرانی، قطعات محلی و کلاسیک) در آن گنجانده شده است. این کتاب در دو بخش تألیف شده که بخش اول، ویژه هنرجویان مبتدی و نیمهمبتدی؛ و بخش دوم، قطعات دهانگشتی، بههمراه آکومپانیمان دست چپ است. این اثر، توسط انتشارات موسیقی «عارف»، در نیمه دوم فروردینماه 1401 منتشر شده است و شامل نمونه صوتیست که توضیحات مرتبط با شنیدهشدن و دریافت آن، در صفحه اول کتاب درج شده. گفتنیست؛ اهدا مصلحی، تدریس دراینحوزه را از سال 1388 آغاز کرده است.
ضرورت ایجاد انگیزه و هدف برای کودکان در نوازندگی
اهدا مصلحی بااشارهبه تصمیمش درباره تألیف این کتاب، گفت: «پسازاینکه تدریس در حوزه قانون را شروع کردم، تمرکز بر آموزش کودکان داشتم؛ زیرا معتقدم کارکردن و آموزش موسیقی برای کودکان، بسیارمتفاوتتر از بزرگترهاست». مدیرمسئول آموزشگاه موسیقی «اهدا» بااشارهبهاینکه وقتی بزرگترها یک ساز را بهعنوان ساز اصلی خویش درنظر؛ و تصمیم به فراگیری آن میگیرند، میتوانند راهی را در ذهن خویش برای نوازندگی این ساز تصور کنند؛ اما برای کودکان این قابلیت نیست؛ زیرا کودکان را پدرومادر باید هُل بدهند تا در مسیر یادگیری قدم بردارد، افزود: «شاید این تصور برود که در پله نخست کتاب زخمه، برای کودکان نوشته شده؛ اما اینطور نیست. هدفم کمک به کودکان است. وقتی یک بزرگتر، سازی را برای نواختن انتخاب میکند، هدفی پیشرو دارد و اینامر موجب میشود تا زحمت برای ایجاد هدف و انگیزه در بزرگترها نسبت به کودکان بسیارکمتر باشد». وی که کارت صلاحیت تدریس را از وزارت ارشاد دریافت کرده؛ باتأکیدبراینکه برای کودک، این انگیزه باید چندینبرابر بیشتر باشد؛ زیرا کودک پیشروی خویش را نمیبیند و نمیداند چرا این ساز را یاد میگیرد، ادامه داد: «کودکان به نوازندگی ساز علاقه دارند و پدرومادر بهدلیلاینکه دوست دارند فرزندشان یک ساز را دنبال کند، او را به کلاس موسیقی میفرستند؛ اما کودک، در ذات، انگیزه و هدفی پیشرو ندارد و این، ضرورت ایجاد انگیزه و هدف را در کودکانی که بهسمت موسیقی میآیند، بیشتر میکند». مصلحی بابیاناینکه یک نوازنده، پیش از ورود به فراگیری هر سازی، باید تئوری موسیقی را فراگرفته باشد، افزود: «در پلههای نخستین آموزش ساز و پیش از آشنایی با ساز، استاد در جلسات نخست آموزش شروع به آموزش تئوری موسیقی میکند و بعد به آموزش خودِ ساز میپردازد».
تقسیمبندی قطعات کتاب «زخمه» در دو بخش
وی بااشارهبهاینکه در تألیف این کتاب، کوشیده تا قطعاتی را انتخاب کند که بزرگترها با آن خاطره داشته باشند، نجوا کرده باشند و سالهای سال آنها را شنیده و خوانده باشند، گفت: «این قطعات بهیقین برای بزرگترها ایجاد انگیزه میکند و این ایجاد انگیزه، برای کودکان نیز هست؛ زیرا این کتاب، به دو بخش تقسیم شده است که در بخش نخست آن، به آثاری پرداخته شده که پس از چندماه آموزش میتوان آنها را نواخت؛ و در دسته دوم نیز آثاری قرار دارد که پسازچندسال آموزش باید سراغ آنها رفت». این مدرس ساز قانون که کسب رتبه اول و دوم در جشنوارههای «هنرستانها»، «بانو» و «جوان» را در کارنامه هنریاش بهثبت رسانده، باابرازتأسفازاینکه در حوزه نوازندگی سازهایی مانند قانون، عود، کمانچه و نی، متدهای بسیارکمی دردسترس علاقهمندان به فراگیری این سازها وجود دارد، تصریح کرد: «این سازها، بسیار مهجورند و بااینکه اساتید بسیاری دراینزمینه زحمت کشیدهاند و برای این سازها متد نوشتهاند؛ اما بازهم آنقدرکه باید، برای این سازها متد آموزشی وجود ندارد و همینامر، این ضرورت را ایجاب میکند تا ازیکجابهبعد، بکوشیم تا اینمسیر را ادامه بدهیم».
محدودیت انتخاب ساز؛ ماحصلِ ظرفیتهای کم آموزشی در هنرستانهای موسیقی
وی که فعالیت درزمینه موسیقی تئاتر، آهنگسازی و نوازندگی در نمایشنامههایی؛ ازجمله نمایشنامه «یرما» را نیز برعهده داشته است، بااشارهبهاینکه در هنرستان موسیقی درس خوانده و دراینمیان، مخاطبان بسیاری علاقه به انتخاب سازهایی همچون پیانو و ویولن داشتهاند و همینامر موجب شده بود تا بهدلیل وجود ظرفیت کم برای سازهایی همچون پیانو و ویولن، اهالی متصدی در هنرستان، خود به انتخاب سازها برای نوازندگان و هنرجویان بپردازند، خاطرنشان کرد: «وقتی من نام قانون را آوردم، با تشویق اساتیدم مواجه و با این پرسش روبهرو شدم که نخستینبار این ساز را کجا دیدهام؟ و همین، مرا به این تفکر انداخت که قانون، سازی عجیب است که کمترکسی برای آموختن نوازندگی در رشته موسیقی سراغ آن میرود».
تفاوت سطح انگیزه هنرجوی آموزشگاه موسیقی و هنرجوی هنرستان
وی که داوری جشنواره سرودهای آموزشوپرورش منطقه ۴ استان تهران را نیز در کارنامهاش بهثبت رسانده است، بابیاناینکه مدتهابعد؛ یعنی سالها پس از نواختن این ساز بهایننکته رسیده که این ساز، از دسته سازهای مهجوریست که متدهای آموزشی در آن بسیارکم است، یادآور شد: «وقتی به تدریس دراینحوزه وارد شدیم، دریافتیم هنرآموز ساز قانون، انگیزهای را، بهاندازه انگیزه ما در بدو ورود به هنرستان موسیقی ندارد و شاگردان و هنرجویان آموزشگاههای موسیقی با چوب تری که در هنرستان موسیقی بالای سر ما بود، مواجه نیستند و اساتید باید با آنها با لطافت برخورد کنند». وی باتأکیدبراینکه در آموزشگاههای آزاد موسیقی، رفتار اساتید باید بهگونهای باشد که هم با هنرجو نرم برخورد کند و در عین این برخورد نرم باید بتواند در هنرجو برای ادامه اینمسیر انگیزه ایجاد کند، تأکید کرد: «دراینزمان بود که بهفکر تنظیم قطعات موسیقی برای ساز قانون افتادم و در ابتدای اینراه، حتی قطعاتی کودکانه را برای هنرجویان ساز قانون تنظیم میکردم و بعد، باتوجهبهاینکه کودکان همواره دوست دارند با نواخت ساز، خوانندگی نیز بکنند، سراغ قطعات محلی و تصانیف رفتم و از میان تصانیف ایرانی، تصنیفهایی را که آنقدرها هم سنگین نبود، انتخاب کردم».
مجموعهای شکلگرفته از تجارب آموزش در کلاسهای حضوری
وی بااشارهبهاینکه در ابتدای راه، تنها قطعات کوتاه را برای تدریس به شاگردان خویش برای نوازندگی ساز قانون بازتنظیم کرده و این دایره، روزبهروز گستردهتر شده است، گفت: «کمکم قطعات زیاد شد و پس از رسیدن به تعدادی خاص از قطعات، آنها را با شاگردان همسرم نیز امتحان کردیم و پس از تائید ازسوی وی، قطعاتی نو را تنظیم کردیم؛ این، موجب شد تا دست به انتشار یک مجموعه قطعات برای ساز قانون در قالب یک کتاب بزنیم». مصلحی که تدریس قانون در آموزشگاههای مختلف موسیقی را در کارنامه هنری خویش بهثبت رسانده بابیاناینکه برای تدوین قطعات این کتاب سراغ تصانیف معروف و شنیدهشدهتر رفته و تلاش کرده آنها را برای نوازنده سادهنویسی کند، افزود: «نوایی، ای ایران، سیمینبری، گل گلدون، خوابهای طلایی، جان مریم و برخی از آثار محلی مانند دایهدایه و دختر بویراحمدی، از جمله قطعاتیست که نواختن آنها درایناثر به هنرجوی ساز قانون آموزش داده شده است». این مدرس ساز قانون بااشارهبهاینکه کتاب سازهایی مانند سنتور، براساس کوک تنظیمبندی شده است، ادامه داد: «قانون، سازیست که نوازنده در آن بهراحتی میتواند مدولاسیون انجام دهد و هفت دستگاه و پنج آواز را بنوازند. در بسیاریازموارد در بسیاری قطعات از نُتهای آلتره استفاده شده؛ و دست چپ درگیر تعویض نُتهای آلتره است که در بخش دوم کتاب به آن اشاره شده است». وی بااشارهبهاینکه در سازهایی مانند عود، تار و سهتار، متدهایی که نوشته شده، طبق قابلیتهای همان ساز است، افزود: «درمورد بسیاری سازها اینموضوع مطرح میشود که خوشدست است؛ اما درمورد قانون اینچنین نیست و پدیدهای بهنام خوشدستی و بددستی دراینساز وجود ندارد». وی بااذعانبهاینکه قانون، ساز رشتهای مطلق است که بهصورت مطلق مثل کوک میشود، با این توانایی که شما بر روی این ساز، میتواند کوکهای موسیقی هفت دستگاه موسیقی ایرانی را بهکار بگیرد، گفت: «بعد از طی اینمراحل، به ماجرای نُتنویسی این کتاب رسیدیم. من، با نُتنویسی مقدماتی آشنایی داشتم؛ اما درحد نوشتن یک کتاب نبودم و بر بسیاری از مسائلی که باید در نُتنویسی یک کتاب رعایت شود، تسلط نداشتم. اینجا بود که تازه چالشهای پیشروی من شروع شد و از دوستانی که در کار نُتنویسی با نرمافزار وارد بودند، کمک گرفته و درمواردیکه دچار اشکال شدیم، مشکلات موجود را با کمک این عزیزان برطرف کردیم».
اقدام حرفهای جهت تألیف یک کتاب متد آموزش موسیقی
مصلحی که در سال 1385 در ارکستر «مضرابی» بهسرپرستی مرحوم «حسین دهلوی» به نوازندگی پرداخته است، بابیاناینکه هر نوازنده موسیقی، درحد ابتدایی آشنایی مقدماتی با نُتنویسی دارد و همینامر موجب میشود وقتی به کارکردن با این نرمافزارها میپردازد، کارکردن با آنها برایش سخت نباشد، تصریح کرد: «وقتی تصمیم به نوشتن یک کتاب دارید، باید حرفهایتر پیش بروید؛ بااینوجود، این عزیزان، همواره کمکهای خویش را در نگارش کتاب، با تواضع، کمکهای کمی میبینند؛ اما به من کمک بسیاری کرد». وی باابرازتأسفازاینکه در برخی آثار چاپشده در حوزه نوازندگی ساز قانون، برخی از مسائلی که دراینکتاب رعایت شده است، رعایت نشده، خاطرنشان کرد: «من همچنان در تألیف این کتاب حساس بودم و وسواس داشتم روند پیمایش اینمسیر دچار اختلال نشود و هیچگونه اشکالی در آن وجود نداشته باشد و همهچیز درست و برمدار باشد. بههمیندلیل، تلاش کردم تا همه بخشهای کتاب را خود برعهده بگیرم و درعیناینکه مثلاً بسیاری از مؤلفین نُتنویسی کتب خویش را به دیگران واگذار میکنند، من تمام مراحل تألیف کتاب را شخصاً مدیریت کرده و بهپایان رساندم و حتی برای صفحهبندی کتاب نیز، اقدام به فراگیری قواعد صفحهبندی کردم. پس از پایان اینمرحله و مطالعه و بررسی کتب منتشره دراینزمینه، صفحهبندی بسیار دقیقی انجام شد؛ زیرا مثلاً در برخی از کتب، در میزان سهچهارم، سکوت سفید بهکار گرفته شده بود و ... اینمسائل، از جمله مسائلی بود که بسیارسخت و زمانبر بود».
هنرمندانی که صاحبنام نیستند و مسیر دشوار انتشار کتاب
مصلحی بابیاناینکه پس از پایان تمام اینمراحل، وارد مرحله نشر کتاب شدند و دراینبخش، بهایننکته رسیدهاند که انتشار کتاب در ایران، مشکلات خاص خود را دارد، گفت: «انتشار کتاب برای هنرمندی که صاحبنام نبود و میخواست کتاب خویش را منتشر کند، ساده نبود و بههمیندلیل، ما با افراد متعددی درزمینه نشر کتاب صحبت کردیم. همه براینعقیده بودند که بااینکه در حوزه قانون، کتابی وجود ندارد، آنها با هزینه خودم این کتاب را در تیراژ 200نسخه منتشر کنند و پس از طی اینمرحله نیز، باید تمام آنها را خودم میخریدم و اقدام به توزیع میکردم». وی بااشارهبهاینکه درمواجههبا ناشران تخصصی؛ اینموضوع که یک جوان شناختهنشده سراغ ناشر میآید و درحالانجام کاریست که توجیه اقتصادی برای او ندارد، موضوعی بسیارسنگین است، یادآور شد: «امروز این پرسش مطرح است که برای یک ناشر که چنین دمودستگاهی دارد، تولید یک کتاب با تیراژ پائین، چهاندازه خرج دارد و باتوجهبهاینکه بخش مهمی از این هزینهها را خود مؤلف برعهده میگیرد، این پرسش پیش میآید که ناشر تاچهاندازه قرار است برای انتشار یک کتاب آموزش موسیقی هزینه کند؟»
دغدغههای یک مادر نیرومند و قوی
مصلحی بااذعانبهاینکه در بدو ورود به حوزه انتشار، با مؤلفانی که پیش از او دست به نشر کتاب در حوزههای مختلف آموزش موسیقی زده بودند، صحبت کرده است، گفت: «همه اینافراد هزینههای نشر کتاب را خود برعهده گرفته، نیمی از تعداد منتشره تیراژ کتاب را خود خریده و نیمی از آنرا خود برداشتهاند؛ درعیناینکه تعدادی بسیارپائینتر از تعداد عنوانشده در تیراژ، کتاب را دریافت میکردند، ناشر، تعدادی بالاتر را در کتاب درج میکرده است». این مدرس ساز قانون، بابیاناینکه همه افرادیکه دست به تولید کتاب زدهاند، همین روند را درپیش گرفتهاند، افزود: «دراینمیان، یکروز به جایی رسیدم که حالم خیلیبد شد و نهایتاً حس کردم که تمام زحماتی که برای این کتاب کشیدهام به هدر رفته است؛ زیرا من بهعنوان یک مادر، بخش مهمی از روز را دراختیار فرزندم بودم و زمان خواب شبم را به نوشتن این کتاب اختصاص داده بودم. ازطرفی، باید صبح زود سر کار میرفتم و یک مادر پرانرژی برای فرزندم میبودم». وی بابیاناینکه شاید در مصاحبههای قبلی بهایننکته اشاره شده که تألیف این کتاب نزدیک به چهارسال زمان برده است، گفت: «شاید بتوان بهایننکته نیز اشاره کرد که روند تألیف این کتاب از نقطه آغاز، بیش از شش یا هفتسال زمان برده است».
سوده اسماعیلی قیومآبادی
عکس: محمد خداداداش