کد خبر:
292107
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۱ دوشنبه ۷ شهريور -
05:08
عصر نوین روابط تهران و بازیگران حوزه خلیج‌فارس
دوهفته از عادی‌سازی روابط ایران و کویت نگذشته که به‌تازگی، امارات روابط دیپلماتیک خود را با تهران به سطح سفیر، ارتقا داده است. اینک نوبت به ریاض رسیده که بعد از پنج دور مذاکرات سازنده، سوار بر قطار عادی‌سازی روابط با تهران شود. بعد از یک‌دوره تنش هفت‌ساله در روابط تهران و برخی جوامع عربی، دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم با استقبال کشورهای منطقه همراه شده و عصر نوینی در مناسبات منطقه‌ای ایران و به‌ویژه در حوزه خلیج‌فارس و کشورهای عربی داد رقم می‌خورد. از همان‌روز تحلیف آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی خطوط سیاست خارجی دولت سیزدهم ترسیم شد و رئیس‌جمهوری دراین‌مراسم تأکید کرد: جمهوری اسلامی، کشورها و ملت‌های همسایه را خویشاوند خود می‌داند و مهم‌ترین و اصلی‌ترین اولویت سیاست خارجی خود را ارتقا روابط با کشورهای همسایه خود دانسته و خواهان عزت و اعتلای آن‌هاست. ازآن‌زمان، تلاش برای ترمیم روابط دیپلماتیک با برخی کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس که بعد از اتفاقات ۱۳۹۴ به‌شدت کاهش یافته یا حتی قطع شده بود، در سایه رویکرد اولویت‌بخشی به همسایگان پیگیری شد که تاکنون نتیجه‌بخش نیز بوده است. کویت هفت‌سال پس از فراخواندن سفیرش از تهران به‌نشانه همبستگی با عربستان، دوهفته‌پیش (شنبه ۲۲ مرداد ۱۴۰۱) سفیر جدیدی خود را روانه ایران کرد. درآن‌روز، «بدر عبدالله المنیخ» سفیر جدید دولت کویت در شروع مأموریتش در ایران، در دیدار با حسین امیرعبداللهیان، رونوشت استوارنامه خود را تقدیم کرد؛ بنابراین وی نخستین سفیر کویت در تهران پس از هفت‌سال است. لازم‌به‌ذکر است، از زمستان ۱۳۴۰ که سفارت کویت در تهران گشایش یافت، روابط ایران و کویت فرازوفرودهای زیادی را پشت‌سر گذاشته که بیشتر این نوسانات مربوط به طرف‌های ثالث بوده است ازجمله سردی روابط در پی حوادث مربوط به سال ۹۴ سفارت عربستان در تهران و یا قطع روابط در سال ۱۳۶۰ به‌دلیل جنگ تحمیلی صدام و جانب‌داری کویت از صدام حسین دیکتاتور بغداد. بااین‌حال بیشتر این تنش‌ها در روابط گذرا بوده است. برای مثال پس از پایان جنگ تحمیلی در سال ۶۷ کویت سفارت خود را در تهران باز کرد و ایران در ۶۹ نخستین کشوری بود که حمله صدام و اشغال کویت را محکوم کرد و خواستار عقب‌نشینی ارتش عراق از این‌کشور شد. تیرگی روابط بین ایران و عربستان اما مناسبات با کویت را نیز تحت‌تأثیر قرار داد و در دی‌ماه ۱۳۹۴، سفیر خود را از تهران فراخواند و روابط را به سطح کاردار تنزل داد و اینک پس از گذشت ۷ سال روابط دیپلماسی ایران و کویت باردیگر آغاز شده است. تازه‌ترین مورد دیگر دراین‌خصوص به بهبود روابط ایران و امارات برمی‌گردد که چندروزپیش اتفاق افتاد و امارات پس از هفت‌سال، به‌جای کاردار، سفیر به ایران اعزام کرد و به‌عبارتی روابط دیپلماتیک خود را به سطح سفیر ارتقا داد. وزارت امور خارجه امارات یکشنبه ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ اعلام کرد که سفیر این‌کشور در ایران طی روزهای آینده مأموریت خود را در تهران شروع می‌کند. برهمین‌اساس؛ خبرگزاری رسمی امارات اعلام کرد: در چارچوب تمایل رئیس کشور امارات جهت تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران و درراستای اجرای تصمیم قبلی مبنی‌بر بالابردن سطح روابط دیپلماتیک به درجه سفیر و تماس تلفنی که ۲۶ ژوئن ۲۰۲۲ میان شیخ «عبدالله بن زاید آل نهیان» وزیر امور خارجه و «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران دراین‌مورد، وزارت امور خارجه تصمیم گرفت «سیف محمد الزعابی» به‌عنوان سفیر دولت امارات در ایران طی روزهای آینده به تهران برگردد. همان‌طوری‌که از متن بیانیه وزارت امور خارجه امارات برمی‌آید، این رخداد برآیند تردد دیپلماتیک و مذاکراتی‌ست که دراین‌یک‌سال عمر دولت سیزدهم بین تهران-ابوظبی صورت گرفته است. مهم‌ترین چالش که دولت رئیسی در اول شروع‌به‌کار در حوزه سیاست خارجی با آن مواجه بود به روابط با عربستان سعودی برمی‌گشت چراکه نزدیک به نیم دهه بود که ایران و عربستان روابط تیره‌ای را تجربه می‌کردند. دلیل این روابط تیره نیز به مسائل متعددی نظیر بحران یمن و حمله‌های هوایی مکرر ائتلاف عربی به‌رهبری سعودی‌ها به آنجا، اختلاف بر سر سوریه و لبنان، سیاست‌های ضدبرجامی عربستان، حادثه منا، اعدام شیخ «نمر النمر» روحانی شیعه در عربستان سعودی و حمله به سفارت و کنسولگری این‌کشور در تهران و مشهد برمی‌گشت. قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض سال ۲۰۱۶ اتفاق افتاد یعنی همان‌سالی‌که «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا پیروز رقابت‌های سیاسی شد و به کاخ سفید راه یافت. سیاست‌های کاخ سفید ازآن‌پس بر محور آشتی اعراب و اسراییل استوار شد تا این اتحاد به‌عنوان سدی در برابر تحرکات منطقه‌ای ایران عمل کند. با شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ این‌کشور، ریاض راه خود را از تل‌آویو جدا کرد. آن‌چنان‌که از اظهارات آیت‌الله رئیسی درهمان‌دوره رقابت‌های انتخاباتی ۱۴۰۰ برمی‌آمد، وی درباره سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران یک نقشه‌راه تهیه کرده بود و برای بهبود مناسبات با همسایگان ازجمله عربستان سعودی برنامه داشت. کمی‌بعد پایگاه شبکه خبری «الجزیره» در گزارشی آورد: به‌دنبال اظهارات رئیس‌جمهوری منتخب ایران درباره تمایل به بهبود روابط با همسایگان و به‌طورخاص عربستان سعودی، «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان تأکید کرده که ریاض صحت اظهارات رئیسی را براساس «واقعیت موجود» قضاوت خواهد کرد. طولی نکشید که سیاست‌های اعمالی و رویکرد عملی تیم دولت سیزدهم درترمیم روابط با کشورهای عربی ازجمله عربستان نشان داد این سیاست با مواضع اعلانی رئیس دولت منطبق است و به‌بیانی رئیسی حرف و عملش یکی بود. پیش‌تر پنج‌دوره مذاکرات بین مقامات ایران و عربستان در بغداد (پایتخت عراق) و مسقط (پایتخت عمان) برگزار شد که این گفت‌وگوها به‌گفته مقامات تهران و ریاض سازنده بوده است. اکنون در دولت سیزدهم، ایران و عربستان درآستانه برگزاری دور ششم مذاکرات دوجانبه با هدف عادی‌سازی مناسبات قرار دارند. آن‌طورکه محمد ایرانی (سفیر ایران در کویت) درگفت‌وگوبا روزنامه کویتی «الرای» اظهار کرده است، این‌دور از گفت‌وگوها به‌دلیل تحولات اخیر عراق به‌تعویق افتاده و انتظار می‌رود با فروکش‌کردن بحران سیاسی در عراق به‌عنوان کشور میزبان و میانجی، از سر گرفته شود. کشورهای عربی که بعد از قطع ارتباط ایران و عربستان از تهران فاصله گرفته بودند، اینک در صف عادی‌سازی روابط ایستاده‌اند و گویی اکنون نوبت به خود ریاض رسیده است تا مناسبات خود را با تهران از سر گیرد. البته روند روبه‌جلوی مذاکرات ایران و عربستان تأثیر بسزایی بر بهبود روابط جمهوری اسلامی و جوامع شورای همکاری خلیج‌فارس داشته. درزمینه چرایی شکل‌گیری عصر نوین مناسبات بین ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس می‌توان گفت؛ چالش‌های منطقه‌ای و تنش‌های جهانی، ارتباط مستقیمی با این تغییر نگرش و رویکرد دارند؛ پیامدهای جنگ اوکراین، بحران‌های متعدد در اروپا و آمریکا، تغییر رویکرد غرب به منطقه خاورمیانه، راه دشوار عادی‌سازی اعراب با رژیم صهیونیستی و غیره از جمله این دلایل است. کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دریافته‌اند برقراری روابط سیاسی با رژیم صهیونیستی و ائتلاف‌سازی با آن‌ها علیه ایران بیش‌ازآنکه منافع آن‌ها را تأمین کند جهت منافع تل‌آویو است و این جوامع عربی‌اند که درصورت بروز هر مشکلی به خط مقدم مقابله با ایران تبدیل خواهند شد. دراین‌ارتباط لازم‌به‌یادآوری‌ست بیش از چهاردهه‌پیش که روابط سیاسی رسمی بین مصر و رژیم صهیونیستی برقرار شد، مردم مصر هرگز پیوند اجتماعی و اقتصادی را نپذیرفته‌اند؛ وضعیتی که درمورد اردن نیز صادق است و عادی‌سازی مناسبات اعراب با اسرائیل فقط به یک پروپاگاندای تبلیغاتی تبدیل شده است. مهم‌ترین دلیل تغییر رویکرد کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به توان و قدرت ایران ارتباط می‌یابد که به‌رغم شدیدترین تحریم‌های غربی هرروز بر قدرت این‌کشور افزوده می‌شود؛ بنابراین جوامع عربی به‌جای تقابل با تهران، منافع خود را در اتحاد و همسویی با ایران تعریف می‌کنند به‌ویژه در برهه کنونی و زمامداری دولت آیت‌الله رئیسی که درهای این‌کشور بر روی همسایگان و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس گشوده شده است.
حسن شکوهی‌نسب/ ایرنا