خلاقیت در جذب مخاطب به هنر نمایش، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی‌ست که شاید تولیدکنندگان آثار نمایشی، به‌عنوان اصلی‌ترین و پایه‌ای‌ترین حرکت در تولید آثارشان مدنظر داشته‌اند. «بنکسی بزرگ» از نمایش‌هایی‌ست که باتکیه‌بر همین خلاقیت، به‌قلم فرشید ذوالفقاری‌فرد و هدایت و کارگردانی ویدا قراگوزلو و با بازی حامد خسروی، محمد حدادکاشانی، شهلا رحیمی، آزیتا ابریشمی‌موحد، مریم راجع، سعید پارسا و فرشید ذوالفقاری‌فرد، به‌تهیه‌کنندگی فرزاد رزاقیان؛ به‌روی صحنه رفته است. تماشاخانه «شانو» در تهران به‌نشانی خیابان وصال شیرازی، تقاطع خیابان طالقانی، کوچه فرهنگی «بهنام»، پلاک 3 هر‌شب از ساعت19 با ارائه این نمایش، میزبان مخاطبان است. بخش اول پرونده این نمایش؛ شامل گفت‌وگو با «فرشید ذوالفقاری‌فرد» نویسنده و «ویدا قراگوزلو» کارگردان این نمایش را از نظر می‌گذرانیم.
ویدا قراگوزلو:
بخش مهمی از روند تولید یک نمایش، برعهده بازیگر است
ویدا قراگوزلو؛ کارگردان «بنکسی بزرگ» بااشاره‌به‌اینکه دومین تجربه کارگردانی‌اش را در کارنامه هنری خود به‌ثبت می‌رساند، گفت: «از تجربه اول کارگردانی‌ام، دوست نداشتم که روند کار تولید نمایش در گروهم به‌گونه‌ای باشد که بازیگر، تنها در روند تمرینات حضور پیدا کند، از روی متن بخواند و پس از حضور روی صحنه، تنها همان دیالوگ‌ها را بازگو و تکرار کند و اندکی هم در میزانسن جابجا شود؛ یا روند کار به‌گونه‌ای باشد که پروسه تمرین‌ها به‌همین‌شکل جلو برود». وی بابیان‌اینکه روند کارگردانی به‌این‌شکل، هرگز نمی‌تواند برای وی رضایت‌بخش باشد و در تولید نمایش‌هایش همواره سعی کرده از چنین رفتاری فاصله بگیرد، افزود: «درتلاشم به‌سمتی حرکت کنم که در آن، پروسه تمرین همواره برایم رضایت‌بخش باشد و این لذت، برای بازیگر نیز اتفاق بیفتد؛ زیرا با رسیدن به چنین افقی، خواهیم دید که بازیگر روی صحنه بسیارخوب و راحت به ایفای نقش خواهد پرداخت؛ حال‌آنکه ممکن است در بسیاری نمایش‌های دیگر نیز همین بازیگر را روی صحنه ببینیم؛ و ببینیم که هیچ اتفاق عجیب‌وغریبی را رقم نمی‌زند. معتقدم بخشی از روند تولید یک نمایش، مربوط به بازیگر است و بخشی‌دیگر از آن، به هدایت کارگردان مربوط می‌شود». قراگوزلو که در سال 1392 در رشته عمران به دانشگاه آزاد تهران جنوب وارد شده و پس از گذراندن دو ترم، تحصیلات دراین‌رشته را رها کرده است، بااشاره‌به‌اینکه پس از ورود به فضای هنر در دوران تحصیل در دانشگاه، متوجه شده که به فضای رشته «عمران» علاقه‌ای ندارد، گفت: «آن‌قدری به این‌فضا علاقه نداشتم که اصلاً نمی‌توانستم درس‌هایم را پاس کنم؛ و پس از گذراندن دو ترم، تصمیم گرفتم از این‌رشته انصراف بدهم و وارد عرصه کارگردانی نمایش شوم و پس از ورود به دانشگاه سوره توانستم دراین‌مسیر گام بردارم».
حرکت در مسیر علاقه ممکن است برای برخی‌ازافراد تا پایان عمر نیز اتفاق نیفتد
این کارگردان تئاتر که تحصیلاتش را در رشته کارگردانی نمایش در دانشگاه «سوره» به‌پایان رسانده بااشاره‌به‌اینکه انسان ممکن است در برخی از نقاط زندگی، دیر متوجه شود که چه علاقه‌هایی دارد، گفت: «وقتی به‌عنوان دانش‌آموز، از همان ابتدا، وارد سیستمی آموزشی می‌شویم که همه شرایط برای همه یکسان پیش می‌رود، همه یکسری از درس‌های مشخص را می‌خوانند که در تک‌به‌تک آن‌ها باید خیلی‌عالی باشند، نمرات بالا بیاورند و خیلی‌کمتر به‌این‌نکته توجه می‌شود که هر فرد متناسب با پتانسیل‌های درونی‌اش، بهتر است در چه مسیری قرار بگیرد و این سوق‌دادن به مسیر موردعلاقه هر فرد ممکن است خیلی‌دیر رقم بخورد یا ممکن است برای یکسری افراد تا آخر عمرشان رقم نخورد و این، بسیاردردناک است». وی که ورودش به تئاتر با ورود به کانون شعر و ادب دانشگاه، عضویت در گروه‌های نمایشنامه‌خوانی و حضور در گروه‌های تئاتری دانشجویی رقم خورده، باابرازخرسندی‌ازاینکه در ۲۰سالگی به‌این‌نتیجه رسید که دقیقاً علاقه‌اش کدام سمت می‌رود و بیاینکه تردیدی دراین‌قضیه داشته باشد، به این‌مسیر ادامه داده، گفت: «تلاش کردم تا در روند تولید نمایش و طی مسیر تمرین، بازیگران گروه خود را به‌سمتی سوق دهم که خلق، به‌دست آن‌ها اتفاق بیفتد و این‌امر، به‌واسطه کمک‌گرفتن از متدهای مختلف بازیگری و تمرین‌هایی که خودم آن‌ها را طراحی می‌کردم، اتفاق افتاد».
خشت زیربنایی «بنکسی بزرگ» در بده‌بستان‌های تمرین‌ها مستحکم‌تر می‌شد
وی که در سال‌های 93 و 94 به دنیای نمایش عروسکی وارد؛ و دراین‌حوزه با کارگردانان و بازیگران مختلفی روبه‌رو شده؛ بااذعان‌به‌اینکه در مسیر تولید نمایش کوشیده تا دست به طراحی بزند و در بسیاری‌ازموارد، بدون هیچ‌گونه طراحی قبلی در جلسات تمرین حاضر می‌شد و اجازه می‌داد تا پروسه تمرین برای خود او نیز اتفاق بیفتد و کشف‌هایش دراین‌مسیر صورت بگیرد، گفت: «تلاش می‌کردم تا طراحی‌های این نمایش را براساس ویژگی‌های خود بچه‌ها طراحی کنم و خشتی را که در ابتدای راه، در زیربنای تمرین اثر بنا می‌نهادم، به‌واسطه بده‌بستان‌هایی که با اعضای گروه در روند تمرین داشتیم، مستحکم‌تر می‌شد که موجب شد همه ما در روند تمرین، حس‌وحال عجیب‌وغریبی داشته باشیم». وی بااذعان‌به‌اینکه همدلی و همراهی میان اعضای گروه، تأثیر مثبتی بر روند فعالیت دراین‌نمایش گذاشته و بابیان‌اینکه جذب‌شدن بازیگران به کار و رفاقتی که قرار است میان آنان شکل بگیرد، از مهم‌ترین ویژگی‌هایی‌ست که به‌واسطه فعالیت دراین‌گروه اتفاق می‌افتد، گفت: «به‌نظرم این اتفاق، چیزی‌ست‌که ما در بسیاری‌ازموارد، آن‌را کم داریم و باید در راه تقویت این‌موضوع در تئاتر گام برداریم؛ زیرا معتقدم به‌اجرا‌بردن یک نمایش صرف، تنها هدف تئاتر نیست و اصلاً کار تئاتر این‌گونه نیست که ما تنها از ابتدای راه، بنشینیم، دیالوگ بخوانیم و روی صحنه نیز چنین رفتاری را تکرار کنیم؛ بلکه وجود بده‌بستان میان بازیگران و کارگردان یک نمایش است که می‌تواند آن‌را برای تمام اعضای گروه جذاب و شیرین سازد». کارگردان نمایش «بنکسی بزرگ»، باتأکیدبراینکه چه در متن و چه در کارگردانی این اثر، تلاش براین‌بوده ویژگی‌های کمدی اثر حفظ شود، گفت: «باوجوداینکه تلاش کردیم تا ویژگی‌های کمیک اثر را برای مخاطب حفظ کنیم؛ اما این‌اقدام، به‌این‌معنانیست‌که قرار است لایه‌های زیرین متن دیده نشود و این‌موضوع چیزی نیست که در رویکرد اولیه ما، در تولید این نمایش بوده باشد».
فرشید ذوالفقاری
با تشکیل گروه نمایش، تصمیم به فرار از انفعال دوران کرونا داشتیم
فرشید ذوالفقاری؛ نویسنده نمایشنامه «بنکسی بزرگ» بااشاره‌به‌اینکه ابتدا در دانشگاه به تحصیل در رشته ریاضی محض پرداخت و بعد از اتمام این‌مسیر به‌سمت هنر و تحصیل در رشته سینما گرایش یافت، گفت: «درآن‌زمان، شعر و ادب را بسیارجدی دنبال می‌کردم؛ اما یک‌شب که بنا بود با دیدن فیلمی از پازولینی، دوستانم به داده‌های بیشتری در حوزه الهامات ادبی دست پیدا کنند یا داده‌ها و محتواهای بیشتری را درمورد ادبیات به‌دست آورند، به‌این‌نتیجه رسیدم که مسیر را اشتباه آمدم و علاقه‌ای به شعر و ادب نداشتم». وی بااشاره‌به‌اینکه همین‌امر موجب شده تا مسیر خود را به‌سمت سینما تغییر دهد، جامعه هنری امروز در کشور را جامعه‌ای کوچک برشمرد که در مدیوم متوسط، همه افراد حاضر در آن یکدیگر را می‌شناسند و براین‌مبنا؛ بابیان‌اینکه به‌واسطه حضور در دوره‌های بازیگری، با یکسری افراد حاضر دراین‌گروه آشنا بوده و برخی‌دیگر از اعضا از دوستان قدیمی وی هستند، افزود: «وقتی صحبت شد به‌سمتی برویم که از انفعال دوران کرونا فاصله بگیریم، اولین جرقه‌های این‌موضوع در ذهن ما شکل گرفت تا اثری را روی صحنه ببریم و ازاین‌رو تصمیم گرفتیم با تشکیل یک تیم هنری، از این انفعال فرار کنیم». این نویسنده تئاتر که آموزش‌های سینمایی خود را از پایه آغاز کرده و مدت چهار تا پنج‌سال در داستان‌نویسی، نمایشنامه‌نویسی و حوزه‌هایی ازاین‌دست به فعالیت پرداخته؛ بااذعان‌به‌اینکه بازی روان بازیگران این نمایش، از مهم‌ترین ویژگی‌هایی‌ست که می‌تواند برای مخاطب آن جذاب باشد، گفت: «حس راحتی میان بازیگران و احساس خوبی که نسبت به کار دارند، به‌راحتی به تماشاچی منتقل می‌شود. از دیگر موارد قابل‌توجه دراین‌نمایش برای مخاطب، می‌توان به وجود میزانسن‌های خوبی اشاره کرد که به‌راحتی، فضای کلی اثر را فضایی طنزآلود کرده است». ذوالفقاری باتأکیدبراینکه طی تحصیل در دانشگاه، کوشید تا تمام ملزومات موردنیاز کارگردانی؛ ازجمله تدوین، عکاسی، فیلم‌برداری و مسائلی ازاین‌دست را به دانسته‌هایش بیفزاید، طنزهای جاری در «بنکسی بزرگ» را واقعی و دارای ریشه در واقعیت برشمرده و باابرازخرسندی‌ازاینکه این اثر، بیاینکه بخواهد به‌سمت طنزهای موجود در تئاتر آزاد حرکت کند، طنزهای موقعیت خوبی را برای ارائه به مخاطب به‌تصویر کشیده، گفت: «موضوع جاری دراین‌اثر که قصه و محتوای کار پیرامون آن شکل گرفته است، از موضوعاتی‌ست که تابه‌امروز در حوزه تئاتر در کشورمان به آن پرداخت زیادی نشده است و همین‌امر، می‌تواند این اثر را، به نمایشی جذاب مقابل دیدگان مخاطبش بدل سازد».
تلاش کردیم تا با تبلیغات، یک گرای کلی به مخاطب «بنکسی بزرگ» بدهیم
وی که تولید چندین فیلم مستند را در کارنامه هنری‌اش به‌ثبت رسانده است، بااذعان‌به‌اینکه در روند تولید این نمایش، گروه تولید تلاش کرده تا شخصیت «بنکسی»؛ چه برای آن‌ها‌که او را می‌شناسند و چه برای دیگر افرادی‌که تابه‌امروز با او آشنایی نداشته‌اند را ازطریق تبلیغات معرفی کنند، گفت: «ما تلاش کردیم در تبلیغات کار، گرایی کلی به مخاطب بدهیم و باید گفت؛ بسیاری از رخدادهای موجود در متن، از رخدادهایی‌ست که در فعالیت‌های روزمره در اطرافمان می‌بینیم و بخشی‌دیگر از روایت‌های موجود در اثر، به ارائه چالش‌هایی می‌پردازد که در موقعیت‌های مختلف زندگی می‌توانیم با آن مواجه باشیم و اختلاف‌نظراتی پیرامون این‌موضوعات نیز میان ما به‌عنوان افراد مختلف جامعه وجود داشته باشد». ذوالفقاری که عکاسی را با برگزاری نمایشگاه «بخند عراق» ادامه داده و داستان‌نویسی را نیز دنبال می‌کند، «طمع» را از جمله کلیدواژه‌های این اثر خواند و بااذعان‌به‌اینکه در بسیاری‌ازموارد، اتفاقاتی در مغز شخصیت‌های مختلف جامعه رخ می‌دهد که پس از مدتی کوتاه، می‌تواند مابه‌ازای بیرونی آن‌را در جامعه ببیند، گفت: «حالا باید بگوییم شخصیتی مانند بنکسی در جامعه ما نیست؛ اما یکسری اثرات در جامعه ما دارد یا این شخصیت، نهایتاً در هر جامعه‌ای که دست به خلق آثار نقاشی بزند، می‌تواند بر جوامع دیگر نیز تأثیر داشته باشد و ما نیز می‌توانیم چنین تأثیراتی را در جامعه خویش ببینیم».
تعامل جمعی، از ویژگی‌های یک نمایش خوب است
نویسنده نمایش «بنکسی بزرگ» باتأکیدبراینکه در بسیاری‌ازموارد نحوه مواجهه با موضوعات جاری در آثار نمایشی در جامعه، برای مخاطبان آن اثر قابل‌تحمل است، گفت: «تابه‌امروز، بازخوردهای مثبتی را از اجرای این نمایش دریافت کرده‌ایم که نشان می‌دهد مخاطب درمواجهه‌با این اثر به‌خوبی با آن درگیر شده و این، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی‌ست که می‌تواند موفقیت یک اثر را به‌نمایش بگذارد». این نویسنده آثار نمایشی باابراز‌خرسندی‌از فعالیت در گروهی که کارگردانش فردی باهوش و خلاق است، بابیان‌اینکه شیوه‌های به‌بازی‌رساندن، بازیگری و هدایت بازیگر دراین‌اثر را بسیار دوست داشته است، رسیدن به یک تعامل جمعی درمورد بازیگران را از دیگر ویژگی‌های شایان‌توجه این نمایش برشمرده و گفت: «اگر بخواهیم حرفه‌ای به این‌موضوع نگاه کنیم، باید بگوییم؛ رفتار حرفه‌ای همین است و اصلاً بنای کار نمایش این‌نیست‌که خلاقیت فردی را کنار بگذاریم که یک‌نفر، باعنوان کارگردان تنها کسی باشد که رهبری یک‌گروه نمایشی را به‌عهده بگیرد و مابقی افراد، مانند موم در دستان او باشند».
عکس: مرتضی دادگری
امین کردبچه چنگی