11 سپتامبر ...؛ 21سال‌بعد

یکم مارس ۲۰۰۳، آمریکا بزرگ‌ترین «پیروزی» خود تابه‌امروز علیه یکی از طراحان حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ را به‌دست آورد: «خالد شیخ محمد» با کمک عوامل اطلاعاتی آمریکا در پاکستان بازداشت شد؛ اما با گذشت ۱۹‌سال، هنوز محاکمه نشده است! به‌گزارش ایسنا؛ پایگاه خبری NBC نیویورک نوشت: جست‌وجوی جهانی برای بازداشت سومین چهره برجسته القاعده ۱۸‌ماه به‌طول انجامید اما امروز می‌بینیم مجازات کردن او از نگاه قانون و صدور حکم دادگاه به‌مراتب بیشتر زمان برده است. منتقدان می‌گویند که این یکی از بزرگ‌ترین شکست‌ها درمبارزه‌با تروریسم است. هم‌زمان با بیست‌ویکمین سالگرد حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، خالد شیخ محمد و چهار متهم دیگر در پرونده ۱۱ سپتامبر هنوز در زندان گوانتانامو هستند و محاکمه آن‌ها از زمان بازداشت تا حالا که ۱۹‌سال از آن می‌گذرد، مکرراً به‌تعویق افتاده. آخرین پسرفت این پرونده ماه گذشته میلادی اتفاق افتاد که جلسه استماع پیش از محاکمه در اوایل پاییز، لغو شد. این تأخیر موجب ناامیدی خانواده‌های ۳۰۰۰ قربانی ۱۱ سپتامبر شد. آن‌ها چندین‌سال است که خواستار اجرای عدالت در قبال مجریان و طراحان حملات ۱۱ سپتامبر شده و می‌خواهند به سؤالاتشان پاسخ داده شود. پدر یک دختر ۲۵‌ساله که هواپیمای القاعده به طبقه بالای دفتر کار او در مرکز تجارت جهانی برخورد کرد، گفت: حالا مطمئن نیستم که چه اتفاقی قرار است بیافتد. او تاکنون چهاربار به گوانتانامو رفته تا از نزدیک شاهد روند دادگاه باشد اما هربار مستأصل از آنجا برگشته است. این پدر گفت: می‌خواهم آمریکا بفهمد که حقیقت ماجرا چه بوده و چطور انجام شده، می‌خواهم شاهد محاکمه او باشم. جیمز کانل؛ وکیل یکی از هم‌دستان شیخ محمد تأیید کرد که طرفین هنوز درتلاش برای دستیابی به توافقی پیش از محاکمه هستند، توافقی که می‌تواند از محاکمه پیشگیری کرده و به مجازاتی کمتر اما همچنان طولانی منجر شود. دیوید کلی، یک دادستان سابق آمریکا در نیویورک که ریاست مشترک تحقیقات وزارت دادگستری درباره ۱۱ سپتامبر را برعهده داشت، این تأخیرها و عدم‌دادرسی را تراژدی دردناکی برای خانواده‌های قربانیان دانست. او گفت که تلاش برای محاکمه شیخ محمد در برابر یک هیئت نظامی، به‌جای یک دادگاه معمولی در آمریکا، «شکستی بزرگ» است که به قانون اساسی و حاکمیت قانون در آمریکا توهین می‌کند. کلی گفت: «این یک لکه ننگ بزرگ در تاریخ آمریکاست». دشواری برگزاری محاکمه برای شیخ محمد و دیگر زندانیان گوانتانامو، تاحدی در نحوه رفتار آمریکا با او پس از بازداشتش در ۲۰۰۳ ریشه دارد. شیخ محمد و هم‌دستانش درابتدا به‌صورت مخفیانه در زندان‌های سری در خارج از آمریکا نگهداری شدند. گروه‌های حقوق بشری می‌گویند که نیروهای سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که تشنه اطلاعاتی برای بازداشت دیگر رهبران القاعده بودند، با روش‌هایی شدید از آن‌ها بازجویی کردند که معادل شکنجه است. گفته می‌شود؛ سر شیخ محمد ۱۸۳‌بار زیر آب رفته و کاری کرده‌اند که او فکر کند دارد غرق می‌شود. تحقیقات مجلس سنای آمریکا بعدها به‌این‌نتیجه رسید که این بازجویی‌ها به هیچ اطلاعات مفیدی دست نیافت؛ اما این‌ماجرا این جرقه را زده که آیا می‌توان از بیانیه‌های اف‌بی‌آی درباره گزارش‌هایش علیه خودش استفاده کرد یا نه مسئله‌ای که مشمول قانون مجازات سریع در دادگاه‌های غیرنظامی نمی‌شود؟ طبق قانون مجازات سریع، دادگاه حق ندارد که محاکمه یک متهم را بی‌دلیل و به مدت‌زمان نامشخصی به‌تعویق بیندازد. اتهامات شکنجه باعث شده مردم آمریکا نگران باشند که شاید واشنگتن فرصت برای محاکمه شیخ محمد در یک دادگاه غیرنظامی را از بین برده باشد. در ۲۰۰۹، باراک اوباما؛ رئیس‌جمهوری وقت آمریکا اعلام کرد که شیخ محمد به دادگاهی در نیویورک منتقل شده و در یک دادگاه فدرال محاکمه خواهد شد. او گفت: شکست در گزینه‌های ما نیست؛ اما نیویورک‌سیتی به هزینه تأمین امنیت برگزاری این دادگاه اشاره کرد و این اتفاق هرگز نیفتاد. درنهایت اعلام شد که شیخ محمد در یک هیئت نظامی محاکمه خواهد شد اما ازآن‌زمان چندین‌سال گذشته و او محاکمه نشده است. دیوید کلی گفت که مطرح‌شدن بحث محاکمه توسط هیئت نظامی، ناگهانی بود و موجب تعجب بسیاری‌ازافراد در جامعه قانونی شد که به‌شکلی «موفقیت‌آمیز «پرونده‌های» تروریسم» را در دهه‌های قبل پیش برده بودند. جان آشکروفت؛ دادستان کل وقت آمریکا با هیئت نظامی موافق نبود و می‌خواست شیخ محمد در دادگاه فدرال منهتن در نیویورک محاکمه شود. کلی می‌گوید؛ حالا دیگر با گذشت این‌همه‌سال، محاکمه شیخ محمد در یک هیئت نظامی هم دشوار شده؛ چه برسد به محاکمه در دادگاه غیرنظامی؛ زیرا مدارک کهنه شده و خاطرات شاهدان از ذهن آن‌ها رفته است. البته گذر زمان خاطرات خانواده‌های قربانیان ۱۱ سپتامبر را کم‌رنگ نکرده و اشتیاق آن‌ها برای جاری‌شدن عدالت را کاهش نداده است. خواهر ادی براکن در مرکز تجارت جهانی کشته شد. این ساکن نیویورک، با ارجاع پرونده به دادگاه فدرال مخالفت کرد و گفت: شیخ محمد به یک اقدام نظامی متهم شده، پس باید در دادگاه نظامی محاکمه شود. او گفت که از تأخیر در روند دادرسی خسته شده اما درک می‌کند. براکن گفت: تمام جهان ما را می‌بیند و می‌گوید آن‌ها دارند بعد از این‌همه وقت چه‌کار می‌کنند؟ اما این پرونده یک فرایند است که جهان تماشایش می‌کند پس باید زیر میکروسکوپ و خیلی دقیق انجام شود. هم‌زمان با بلاتکلیفی شیخ محمد در گوانتانامو، آمریکا در ۲۰۱۱ اسامه بن‌لادن؛ رهبر القاعده را از میان برداشت و در ماه گذشته میلادی هم ایمن الظواهری، رهبر جدید شبکه القاعده را کشت. برادرزاده شیخ محمد با نام «رمزی یوسف» که از طراحان بمب‌گذاری ۱۹۹۳ در مرکز تجارت جهانی بود، در ۱۹۹۵ در پاکستان بازداشت شد؛ اما سرنوشت او با عمویش متفاوت است. او در دو دادرسی غیرنظامی مجزا به حبس ابد محکوم شد و اکنون در زندان است. رمزی یوسف درآن‌زمان گفت که بمب‌گذاری در مرکز تجارت جهانی که به مرگ شش‌تن و مجروح‌شدن بیش از ۱۰۰۰‌تن منجر شد، مانند استفاده آمریکا از بمب اتمی در جنگ جهانی دوم است. او گفت که آدمکشی، زبان هر جنگی‌ست. براکن می‌گوید: نمی‌دانم که دوباره به جلسات دادگاه در گوانتانامو بروم و آن‌همه درد و رنج را با خود برگردانم یا نه؛ اما اگر به من اجازه دهند، فکر کنم می‌روم. اگر خواهرم بود، این‌کار را برایم می‌کرد. او چنین زنی‌ست ... چنین زنی «بود!»