چالش های جو بایدن در غرب آسیا

تحلیلگر «نشنال اینترست» در گزارشی تأکید کرد؛ ژئوپلیتیک آینده غرب آسیا (خاورمیانه) از چند عامل خارجی و داخلی مهم تأثیرپذیر است و با شرایط کنونی ایالات‌متحده محدودترین قدرت خارجی برای تأثیرگذاری در منطقه است. دراین‌گزارش آمده است، سال ۲۰۲۲ با مجموعه تحولات مهمی در عرصه بین‌المللی همراه بود و برخی کارشناسان را به‌سوی این ایده سوق داد که ممکن است غرب آسیا (خاورمیانه) به‌عنوان منطقه‌ای که به‌مدت چنددهه برای قدرت‌های جهان اهمیت راهبردی داشت، اکنون وضعیتی دگرگون پیدا کند و جغرافیای سیاسی یا ژئوپلیتیک آن به‌شکلی متفاوت برای بازی قدرت‌های بزرگ مطرح شود. به‌گزارش ایرنا؛ «پاول پیلار» تحلیلگر مطرح آمریکایی در مرکز پژوهشی «نشنال اینترست» درزمینه تغییر ژئوپلیتیک غرب آسیا معتقد است تحولات پرشمار دوره اخیر سؤالاتی را درمورداینکه آیا این‌منطقه دستخوش تغییراتی در الگوهای همکاری و منازعه میان کشورهای منطقه و با قدرت‌های خارجی مطرح کرده. تحولات متعدد در ماه‌های اخیر که مهم‌ترین آن‌ها سفر «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهوری چین به عربستان و دیدارهای وی با رهبران عرب بود، یکی از اصلی‌ترین عواملی‌ست که به این تردیدها دامن زد. ازطرفی، تعمیق آشکار روابط بین مسکو و تهران هم حکایت از معکوس‌شدن جریان عادی دو طرف دارد. هم‌زمان در اسرائیل نیز افراطی‌ترین دولت راست‌گرای تاریخ کابینه منصوب شده و تردیدهای جدی را درزمینه آینده روابط تازه بهبودیافته اسرائیل با برخی از کشورهای عربی منطقه ایجاد کرده. البته نمی‌توان حاشیه و پیامدهای برگزاری تورنمنت فوتبالی جام‌جهانی در قطر را نادیده گرفت که نه‌تنها موردتوجه طرفداران ورزش قرار گرفت بلکه آثار سیاسی را بر روابط بین کشورهای عربی خلیج‌فارس و دیگران داشته است. به‌اعتقاد این کارشناس سابق سیا در حوزه خاور نزدیک و خلیج‌فارس، تحولات فوق دو دلیل عمده داشته: اول انحراف توجه ایالات‌متحده از خاورمیانه به‌سمت شرق آسیا که البته تاکنون محقق نشده است. دوم وضعیت روبه‌زوال دیپلماسی درارتباط‌با احیای توافق هسته‌ای با ایران یا برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بوده است. البته هر فرضیه‌ای درمورد تنظیم دوباره منطقه با گزینه‌های متناقضی روبروست؛ مثلاً چشم‌انداز همسویی اردوگاه اسرائیلی و شورای همکاری خلیج‌فارس در برابر اردوگاه روسیه -ایرانی مبهم است زیرا تمایل شدید اسرائیل برای حفظ روابط خوب با روسیه را نباید نادیده گرفت. انگیزه اصلی اسرائیل تمایل به ادامه حمله به اهدافی در سوریه بدون مجازات است. این‌امر حتی باعث شده تا در بحران اوکراین هم تل‌آویو حمایت قابل‌توجهی را از اوکراین نشان ندهد. پیلار بابیان‌اینکه ملاحظات کوتاه‌مدت، رویدادهای خارج‌ازمنطقه و ملاحظات سیاسی داخلی هم در نوع تفسیر از ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه تأثیر دارند، تصریح کرد: ایران با بیانیه چین و شورای همکاری خلیج‌فارس درخصوص جزایر سه‌گانه مخالفت کرد زیرا می‌گوید که اختلافی وجود ندارد و جزایر به‌صورت مشروع متعلق به ایران است. شواهد زیادی وجود دارد که چین همچنان خواهان روابط گسترده با هردوطرف خلیج‌فارس است. ایران تأمین‌کننده عمده نفت چین و واردکننده کالاهای چینی بوده و پارسال بود که چین و ایران توافق راهبردی 25ساله را امضا کردند. وی درمورد روسیه نیز براین‌باوراست‌که برای مسکو این‌روزها همه‌چیز حول محور جنگ در اوکراین می‌چرخد حال‌آنکه جنگ برای همیشه ادامه نخواهد داشت. شکل روابط کنونی این‌کشور با ایران نشانه تلاش روسیه برای نجات از جنگ است و بازنگری استراتژیک در سیاست مسکو در قبال غرب آسیا (خاورمیانه) به‌شمار نمی‌رود. روابط روسیه و ایران همواره ترکیبی پیچیده از همکاری بوده و به‌احتمال‌زیاد همین‌طور باقی خواهد ماند. در قضیه برجام، مسئله عدم‌اشاعه تسلیحات هسته‌ای و دیپلماسی به سیاست واشنگتن ارتباط بیشتری دارد. هیچ‌یک‌از اتفاقات امروزی موضوع هسته‌ای ایران که به بحران منتهی شده، رخ نمی‌داد اگر دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا تصمیم نگرفته بود از برجام در ۲۰۱۸ خارج شود تا دستاوردهای باراک اوباما را خنثی کند. افسر بازنشسته اطلاعات ملی آمریکا تأکید دارد: در سال‌های اخیر ژئوپلیتیک کلی خاورمیانه تغییر محسوسی نداشته است و در ماه‌های آینده نیز آماده تغییر اساسی نیست. تصویر کلی منطقه‌ای رقابت‌هایی را نشان می‌دهد تاحدزیادی براساس تقسیمات قومی و مذهبی‌ست. علاوه‌براین شرایط منطقه منعکس‌کننده جاه‌طلبی‌های گاه بی‌ثبات‌کننده رهبرانی مانند بن سلمان یا درگیری‌های گذشته یا گسست‌های قابل‌توجه بین حاکمان و مردمی تحت‌حکومت است. این گسست‌ها بین جوامع مختلف خلیج‌فارس وجود دارد اما دولت‌های اقتدارگرای عرب خلیج‌فارس چشم خود را نسبت به انقیاد یا انجام اقدامات قهرآمیز برای حفظ قدرت می‌بندند. مناقشه حل‌نشده اسرائیل و فلسطین نیز بخشی از امور منطقه است که البته در مسابقات جام‌جهانی شاهد همبستگی جهانی با فلسطینی‌ها بودیم. براساس این تحلیل، تصویر دخالت قدرت‌های خارجی در خاورمیانه هم تغییر نکرده است. روسیه با وجود تجاوز به اوکراین کماکان نشان می‌دهد که مسکو در کارکردن با همه طرف‌های درگیر در غرب آسیا از اسرائیل گرفته تا ایران و ... مهارت دارد. سفر اخیرشی جین‌پینگ هم بخشی از تلاش چین برای تقلید از روس‌ها در اتخاذ یک سیاست خارجی همه‌جانبه دراین‌منطقه است. ترکیه یکی‌دیگر از قدرت‌های فعال در منطقه است که به‌دلایل مختلف ازجمله نگرانی از فعالیت کردها در سوریه و عراق و همچنین ملاحظات ایدئولوژیک محدودیت‌هایی دارد. پیلار تأکید دارد: ایالات‌متحده محدودترین قدرت خارجی در داشتن روابط با منطقه بوده و خواهد بود که این‌هم به سیاست داخلی و میراث درگیری‌های گذشته آن مربوط می‌شود؛ بخش مهمی از آن به حمایت بی‌چون‌وچرا از اسرائیل و خصومت غیرموجه با ایران ارتباط دارد. درهرصورت سیاست محتاطانه ایالات‌متحده در قبال خاورمیانه در ماه‌ها و سال‌های آینده به پیش‌بینی‌ها درمورد تغییر ژئوپلیتیک در منطقه نیازی نمی‌بیند اما واشنگتن باید درس‌های آموخته‌شده پیشین را اجرا کند. ایالات‌متحده برای گسترش نفوذ خود باید از روس‌ها و چینی‌ها در تجارت تقلید کند نه‌اینکه غرب آسیا (خاورمیانه) را به دوست و دشمن تقسیم کند. ایالات‌متحده به حضور در منطقه بدون دخالت نظامی شدید احتیاج دارد. چینی‌ها دیپلماسی جامع و فعالانه خود را با پذیرش فشار سنگین امنیتی پیوند نمی‌دهند و آمریکا هم باید همین مسیر را دنبال کند.