اسکیزوفرنی؛ روان‌گسیختگی در فضایی پر از توهم!

بهاره بهروش (روان‌پزشک) می‌گوید: درباره اینکه چطور یک فرد ممکن است به «اسکیزوفرنی» مبتلا شود، دلایل مختلفی مطرح است. گفته می‌شود بیماری‌های عفونی مادر در دوران بارداری می‌تواند یکی از دلایل ابتلا به این بیماری باشد. طبق تحقیقات و بررسی‌ها، مشاهده شده که اگر دوران بارداری مادر در فصل زمستان باشد، به‌دلیل ابتلای مادر به عفونت‌های تنفسی، احتمال ابتلای فرزند نیز به «اسکیزوفرنی» نسبت به سایر افراد بیشتر است. همچنین تماس مادر باردار با مواد شیمیایی نیز مطرح شده است. وی می‌افزاید: این موارد می‌تواند دلایل ابتلای زمینه‌ای افراد به «اسکیزوفرنی» باشد. یعنی ممکن است فرد استعداد ابتلا به اختلال «اسکیزوفرنی» را داشته باشد اما مبتلا نشود. بنابراین علاوه‌بر استعداد ژنتیکی؛ عوامل محیطی نیز در ابتلا به «اسکیزوفرنی» اهمیت دارند. یعنی اگر فرد تحت‌تأثیر برخی استرس‌ها قرار بگیرد، این بیماری می‌تواند شعله‌ور شود. بنابراین اگر فرد در شرایطی زندگی می‌کند که استرس کمتر و محیط زندگی پایدارتری دارد، کمتر مبتلا می‌شود. این موضوع می‌تواند نقش پیشگیری داشته باشد یعنی اگر فرد استعداد ژنتیکی داشته باشد اما در خانواده‌ای زندگی می‌کند که مورد خشونت قرار می‌گیرد و آشفتگی‌هایی وجود دارد، شرایط برای ابتلا به «اسکیزوفرنی» نیز فراهم می‌شود. در بسیاری از مواقع مشاهده می‌شود که استرس شدیدی به فرد وارد و سپس ابتلا آغاز شده است. به‌گزارش امیر پروسنان (ایرنا)؛ بهروش می‌گوید: برخی از استرس‌ها قابل پیشگیری هستند اما به‌هرحال از برخی وقایع نمی‌توان پیشگیری کرد. مصرف مواد مخدر مانند شیشه و حشیش نیز می‌توانند به‌عنوان محرک برای افرادی‌که استعداد ژنتیکی دارند، عمل کرده و فرد مبتلا به «اسکیزوفرنی» شود. گاهی خانواده‌ها متوجه علائم بیماری «اسکیزوفرنی» نمی‌شوند و فکر می‌کنند فرد دچار افسردگی شده است. بسیاری از علائم «اسکیزوفرنی» شبیه به افسردگی‌ست و مثلاً فرد علاقه‌ای به مراقبت از خود ندارد یا اهمیتی برای مسائل شغلی و تحصیلی خود قائل نیست. این روان‌پزشک می‌گوید: پررنگ‌ترین علامت این بیماران، توهم‌ها هستند مثلاً امکان دارد فرد بیمار، صداهایی بشوند که به او می‌گویند کاری را انجام بدهد. همچنین امکان دارد به‌صورت بینایی و دیدن تصاویری اتفاق بیفتد که دیگران آن تصاویر را مشاهده نمی‌کنند. در‌نتیجه امکان دارد خانواده دراین‌زمینه با بیمار دچار چالش شده و نسبت به خانواده احساس دلسردی کند. در‌حالی‌که این توهم‌ها برای بیمار کاملاً واقعی است و وقتی این واکنش را ازطرف خانواده می‌بیند، دیگر درباره این توهم‌ها صحبتی نمی‌کند. وی ادامه می‌دهد: انواع مختلفی از هذیان نیز وجود دارد. هذیان‌هایی مانند بدبینی در‌این‌افراد رخ می‌دهد. همچنین هذیان کنترل نیز در این بیماران مشاهده می‌شود. گاهی هذیان‌ها به‌صورت تعقیب‌و‌گریز است و فکر می‌کنند مورد تعقیب قرار گرفته‌اند. گاهی هذیان‌ها جسمی است و فکر می‌کنند مثلاً اندام بدن آن‌ها برداشته شده است. همچنین برخی هذیان‌ها دور‌از‌ذهن هستند و در واقعیت امکان‌پذیر نیست مثلاً ممکن است فکر کنند دو قلب دارند و یکی از قلب‌ها توسط موجودات فضایی کار گذاشته شده است. بهروش درباره این هذیان‌ها تصریح می‌کند: وقتی این بیماران دچار این هذیان‌ها ‌شوند، یعنی علامت مثبت بیماری «اسکیزوفرنی» را دارند. این موارد می‌تواند خانواده فرد را هم دچار چالش کند یا فرد رفتارهایی انجام دهد که به آبروی خانواده آسیب بزند. بنابراین در‌این‌مرحله، بیماران بیشتر به روان‌پزشک مراجعه می‌کنند. معمولاً خود این افراد فکر نمی‌کنند که بیمار هستند و به هیچ وجه مراجعه نمی‌کنند و ارجاع توسط خانواده یا پلیس اتفاق می‌افتد مثلاً امکان دارد فرد رفتارهایی داشته باشد که توسط پلیس بازداشت شده و سپس به روان‌پزشک ارجاع داده شود. بهروش می‌گوید: علائم مثبت «اسکیزوفرنی» در مسیر خود کاهش پیدا می‌کند اما علائم منفی شدیدتر می‌شود و فرد نمی‌تواند زندگی عادی داشته باشد. با‌توجه‌به نوع درمان، اگر درمان به‌موقع انجام شود، روند بیماری کند شده و فرد می‌تواند به زندگی عادی برگردد. اگر فرد از‌لحاظ دارویی و شناختی مورد درمان قرار بگیرد، داروها می‌توانند هذیان را از بین ببرند و همچنین رفتارهای آشفته یا عجیب بیمار را کاهش بدهند. وی ادامه می‌دهد: رفتاردرمانی و کاردرمانی نیز می‌توانند به بیمار کمک کنند که حداکثر استفاده را از توانمندی‌های باقی‌مانده خود ببرند. بیمارانی که درمان مناسبی دریافت می‌کنند، ازلحاظ پیش‌آگهی نسبت به بیمارانی که درمان دریافت نکرده‌اند، شرایط مناسب‌تری دارند ولی بیماری که به حال خود رها می‌شود، به‌دلیل سیر پیشرفت بیماری و آسیب به سلول‌های مغز، بیماری ادامه پیدا کرده و عملکرد معمول خود را از دست می‌دهد. وی می‌گوید: ازطرفی انگ زیادی به این بیماران زده می‌شود. این بیماران بسیار مظلوم هستند و برخلاف اینکه فکر می‌کنند این بیماران ممکن است آسیب بزند اما رفتار خشونت آمیز در آن‌ها به‌ندرت رخ می‌دهد. وقتی مورد درمان قرار می‌گیرند، اصلاً بیماران خشنی نیستند و بسیار بی‌آزار هستند و در برابر شدت رنجی که تحمل می‌کنند، صبوری نشان می‌دهند. این منصفانه نیست که فرد به‌دلیل بیماری «اسکیزوفرنی» که در‌اختیار خودش نبوده، مورد اتهام قرار بگیرد یا از جامعه طرد شود. انجمن حمایت از بیماران «اسکیزوفرنی» (احبا) در ایران از بیماران و خانواده‌های آن‌ها حمایت کرده و بیشتر تمرکز این انجمن بر بازتوانی این افراد است. وضعیت درآمد خانواده به‌دلیل این بیماری تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و درنتیجه چالش‌ها و استرس‌ها می‌توانند بیماری فرد را تشدید کند و اگر حمایت وجود داشته باشد، این استرس‌ها کاهش پیدا می‌کند. اگر بیمار نیاز به بستری داشته باشد، همین موضوع نیز می‌تواند هزینه‌هایی را به خانواده این بیماران تحمیل کند. طیبه دهباشی‌زاده (مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران اسکیزوفرنی) می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این بیماران و خانواده‌های آن‌ها انگ بیماری است که جامعه به آن‌ها می‌زند. انگ بیماری، هم بیمار را ایزوله می‌کند و هم بقیه افراد خانواده تحت‌تأثیر این انگ قرار می‌گیرند و دچار مشکلات فراوانی می‌شوند. انگ‌هایی مثل اینکه فرد مبتلا به «اسکیزوفرنی»، روانی یا دچار جنون یا دیوانه است. اگر همسایه بداند شما در خانه یک بیمار روانی دارید، سعی می‌کند رفت‌و‌آمد خود را با شما محدود کند و اجازه ندهد کودکش در راه‌پله با شما گفت‌وگو کند چون فکر می‌کند چنین فردی به دیگران آسیب می‌زند و دلیلش هم فقط ناآگاهی‌ست. وی ادامه می‌دهد: آمار دقیقی از تعداد مبتلایان به «اسکیزوفرنی» در ایران نداریم چون بیماران اعصاب و روان به‌دلیل انگی که به آن‌ها زده می‌شود، به مراکزی مراجعه می‌کنند که اسمشان ثبت نشود. متولی بیماران روان در کشور ما سازمان بهزیستی است اما بیشتر کسانی به سازمان بهزیستی مراجعه می‌کنند که ازنظر مالی درمانده و نیازمند بوده و هیچ حمایتی ندارند. بیمارانی که وضعیت مالی خوبی دارند، به سازمان بهزیستی مراجعه نمی‌کنند که اسمشان ثبت نشود. این‌ها به پزشکان و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند و آمارشان هم به کسی داده نمی‌شود. ضمن‌اینکه مسئله بهداشت روان برای وزارت بهداشت خیلی‌مهم نیست. اکنون درمان دارویی بسیار مؤثری وجود دارد که می‌تواند علائم بدخیم و اصلی بیماری «اسکیزوفرنی» را کاهش دهد و همچنان که درمان‌های دارویی پیشرفت بزرگی به‌دست می‌آورند، درمان‌های غیر‌دارویی و هنردرمانی و موسیقی‌درمانی نیز به‌عنوان یکی از شیوه‌های درمان مورد‌توجه قرار گرفته. مریم ماپار (دکترای روان‌شناسی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری) و غلامرضا پاشا (عضو گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز) در سال ۱۳۹۴ در مقاله‌ای باعنوان «نقش موسیقی‌درمانی در کاهش علائم منفی اختلال اسکیزوفرنی» می‌نویسند: هدف از موسیقی‌درمانی بیماران ذهنی و وخیم این است که بتوانند روابط خود را تکوین دهند و مطالب و نقطه‌نظرهایی را که در قالب کلمات نمی‌توانند بیان کنند، از‌طریق موسیقی بروز بدهند. موسیقی‌درمانی به‌معنایِ استفاده از موسیقی و برنامه‌های تنظیم‌شده موسیقیایی برای توان‌بخشی تمام بیماران جسمی و روانی‌ست. این پژوهشگران توضیح می‌دهند که انجمن ملی موسیقی‌درمانی آمریکا، موسیقی‌درمانی را استفاده از موسیقی برای اهداف درمانی شامل تجدید، ایجاد و تقویت سلامت بدنی و روانی تعریف می‌کند.