فاتحه‌ای برای اخلاق در فوتبال بخوانید!

فوتبال ایران در دودهه‌اخیر تبدیل به محلی برای ذبح اخلاقیات و فرهنگ بدل شده است؛ فوتبالی که ورود پول‌های بی‌ضابطه و بدون حساب‌کشی از مدیران، فساد را گسترش داد و اخلاق اولین قربانی آن بود. تنها نگاهی به حکم‌های کمیته انضباطی درباره حرکات غیراخلاقی اهالی فوتبال سطح حساسیت مراجع قضایی فوتبال را نسبت به مسائل اخلاقی نشان می‌دهد. زکی‌پور، هافبک سپاهان پس‌ازآن حرکت زشت برابر هواداران پرسپولیس، تنها دو جلسه با محرومیت روبرو شد که یک جلسه آن‌هم تعلیقی بود! صحبت‌های زکی‌پور پس از پایان مسابقه درحالی‌که با خنده درباره حرکت منشوری خود صحبت می‌کرد، نشان داد که از کاری‌که انجام داده، پشیمان نیست: «در اهواز هم همین شادی را داشتم و اخطار هم گرفتم و فکر نمی‌کنم مسئله‌ای باشد که بخواهم محروم شوم. خوشحالی بعد از گل بود و چیز خاصی نبود». آن جریمه سبک و تقریباً هیچ سبب شد تا دوماه‌بعد، این‌بار مدافع تراکتور هم به خودش این اجازه را بدهد آن حرکت منشوری و غیراخلاقی را تکرار کند و مطمئن باشد که قرار نیست به‌خاطر این حرکت زشت، نقره‌داغ شود. خلیل‌زاده پس از احضار به کمیته انضباطی، در ادعایی عجیب مدعی شد که آن حرکت غیراخلاقی و منشوری، اشاره به مصدومیتش بوده است. او در نامه به کمیته انضباطی مدعی شد که کشاله پایش در اردوی اخیر تیم‌ملی دچار کشیدگی شده و در لحظه مدنظر، در حال اشاره به کادر پزشکی تیم تراکتور بوده و منظور دیگری نداشته است! از حالا نیز می‌توان پیش‌بینی کرد مدافع ملی‌پوش تراکتور بنا به سابقه احکام کمیته انضباطی و کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال با کمترین جریمه ممکن روبرو خواهد شد. قابل‌تأمل اینکه خیلی از این فوتبالیست‌ها در توجیه رفتارهای منشوری که انجام می‌دهند، فحاشی‌های تماشاگران به خود و حتی خانواده‌شان را پیش می‌کشند و در جمع‌های خصوصی که مورد بازخواست قرار می‌گیرند، حرکت غیراخلاقی خود را درواکنش‌به رفتار سکوها عنوان می‌کنند. در برخی از مسابقات و در برخی استادیوم‌ها روی سکوها، جو اخلاقی مناسبی حاکم نیست و درطول بازی باتوجه‌به اتفاقات مسابقه یا پیش‌زمینه‌ای که نسبت به یک بازیکن یا یک تیم وجود دارد، گروهی از تماشاگران با رکیک‌ترین الفاظ آغاز به فحاشی می‌کنند. این شعارها محکوم است و باید مسئولان انضباطی فدراسیون فوتبال برخوردهای شدیدتری را با تیم‌ها برای کاهش چنین فضای مسمومی انجام بدهند. اگرچه نباید از فرهنگ‌سازی در بین هواداران که وظیفه فراموش‌شده باشگاه‌ها و مسئولان فدراسیون فوتبال است هم گذشت؛ امری‌که باعث شده تا فضای استادیوم‌ها هرفصل که می‌گذرد، جو آلوده‌تری ازنظر اخلاقی پیدا کند. بااین‌حال فحاشی تماشاگران، هیچ‌گاه نمی‌تواند توجیه‌کننده رفتار منشوری و غیراخلاقی یک بازیکن فوتبال باشد. به‌همین‌خاطر چنین توجیهاتی نخ‌نماشده است و ضرورت برخورد با بازیکنان خاطی را کمتر نمی‌کند. درچنین‌شرایطی علاوه‌بر لزوم نگاه جدی به مقوله فرهنگ‌سازی و آموزش‌های اجتماعی و تربیتی به بازیکنان فوتبال و همچنین هواداران برای کنترل و کاهش رفتارهای غیراخلاقی، ضرورت دارد که کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال با بازیکنان متخلف به شدیدترین شکل ممکن برخورد کند و با کنارگذاشتن اهمال و بی‌توجهی به توصیه‌های بیرونی، اجازه تکرار حرکت‌های منشوری و غیراخلاقی بازیکنان فوتبال که به حیثیت اخلاقی جامعه لطمه می‌زند را ندهد. البته بدیهی است راه‌حل ریشه‌ای کاهش رفتارهای غیراخلاقی و منشوری، بازگشت به باشگاه‌های انسان‌ساز به‌جای بازیکن‌ساز در فوتبال ایران است. در دودهه‌گذشته باتوجه‌به ورود پول‌های بدون ضابطه، رویکرد نتیجه‌گرایی، بر فضای کاری اکثر مربیان و مدیران باشگاه‌ها غالب شده و آن‌ها را از توجه دیگر جنبه‌های رشد یک بازیکن که فرهنگ و اخلاق است، غافل کرده. دراین‌شرایط بازیکنان بداخلاق در فوتبال ایران در حال تکثیر هستند تا ذبح اخلاق در فوتبال باشگاهی ایران درحال‌گسترش باشد. باتوجه‌به چنین بی‌اخلاقی‌هایی، جای باشگاهی مانند شاهین و معلم اخلاقی مانند شادروان عباس اکرامی، مؤسس آن در فوتبال ایران بیشتر از هرزمانی احساس می‌شود، باشگاهی که سال ۱۳۲۱ با شعار «اول اخلاق، دوم درس و سوم ورزش» تأسیس شد. حسین کلانی؛ بازیکن سال‌های دور شاهین و پرسپولیس درباره باشگاه شاهین گفته بود: «زمانی‌که باشگاه شاهین تأسیس شد، اخلاقیات در درجه اول اولویت‌های مدیران آن بود و باشگاه را به‌وجود آوردند تا جوان‌ها از هرز رفتن با ورزش و آموزش‌های اخلاقی بازبدارند و راه رستگاری را به آن‌ها یاد بدهند. مرحوم عباس اکرامی بنیان‌گذار باشگاه شاهین که به‌عنوان پدر فوتبال نوین ایران بود، تزی داشت که می‌گفت اول اخلاق، دوم تحصیل و سوم ورزش، اولویت‌هایی که همه آن‌ها با هم ارتباط داشتند». کلانی از برنامه‌های خارج از تمرین باشگاه شاهین برای رشد اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی بازیکنان ‌هم صحبت کرد: «درآن‌زمان چندین استاد بلامنازع در کشورمان داشتیم، بنایی، رستمی، بنی احمد و ... این‌ها کسانی بودند که ازنظر اخلاقی، اجتماعی و تربیت جوانان، استاد بودند. بنایی بنیان‌گذار پیش‌آهنگی در ایران بودند و جوانان را ازنظر اخلاقی، اعتمادبه‌نفس، خودسازی و... می تربیت می‌کردند، بنی احمد استاد روانشناسی بود و ازنظر اجتماعی و نوع روابط آموزش می‌داد.» به‌گفته کلانی اسم باشگاه شاهین را باشگاه کتابی‌ها گذاشته بودند: «حدود ۷۴۸ فارغ‌التحصیل داشت که حداقل مدرکی که داشتند، لیسانس بود. اسم باشگاه شاهین را به‌دلیل‌اینکه همواره کتاب دست بازیکنان بود، باشگاه کتابی‌ها گذاشته بودند و این باشگاه پر از دکتر و مهندس بود و این خودش یک الگو می‌شد برای بقیه جوانان که اگر درس بخوانید مثل بچه‌های باشگاه شاهین می‌شوید و موردتوجه مردم قرار می‌گیرید و محبوب می‌شوید». شاید مرامنامه باشگاه شاهین، گمشده فوتبال باشگاهی ایران باشد، مرامنامه‌ای که با تصویب هیئت‌امنای این باشگاه، شناسنامه مکتب شاهین شد. مرامنامه باشگاه شاهین به‌‌این‌شرح بود: ما باور داریم انسان‌محور توسعه است و با رشد و تعالی وی جامعه نیز متعالی خواهد شد. علم و تجربه می‌گوید جامعه‌ای متعالی‌تر است که افرادش خوشبخت‌تر، سعادتمندتر و سالم‌تر باشند. هرچه میزان احترام به قوانین و باورهای فرهنگی و اجتماعی، سطح دانش و معلومات و میزان سلامت جسم و روح در جامعه‌ای بیشتر باشد آن جامعه متعالی‌تر است. برهمین‌اساس مکتب شاهین معتقد است اگر افراد یک جامعه دارای جسمی قوی‌تر و روحی متعالی‌تر باشند آن جامعه دارای شرایط مناسب‌تری برای رشد است لذا کلیه فعالیت‌های ورزشی دراین‌مکتب را با هدف تربیت افرادی متواضع و فروتن، باگذشت و ایثارگر، جمع‌گرا و فداکار، سرلوحه کار خویش قرار داده و معتقد است با انجام این‌گونه فعالیت‌های هدفمند، جسم و روح تقویت شده و موجب افزایش اعتمادبه‌نفس و ظهور و بروز استعدادهای افراد گردیده که خود در افزایش حس مسئولیت‌پذیری مؤثر بوده و شرایط را برای موفقیت در سایر امور خطیر زندگی ازجمله کسب معلومات و تحصیلات فراهم کرده و نهایتاً موجب افزایش درک لزوم احترام به قوانین و باورهای فرهنگی و اجتماعی، حفظ حرمت و حقوق دیگران و جلوگیری از رفتارهای هنجارشکن می‌گردد. بنابراین در مکتب شاهین جایی برای تربیت نیروی انسانی ازمنظر قدرت بدنی و کسب مهارت‌های ورزشی کلاسیک و حرفه‌ای بدون‌توجه به حفظ ارزش‌های اخلاقی وجود ندارد. دراین‌راه استفاده از فرهنگ پهلوانی و جوانمردی شامل تقوا، ایمان، ادب، آزادگی، تعهد، صداقت، شهامت، عفت، ایثار، شجاعت، طهارت، صبر و حیا در تعالیم مکتب شاهین نقشی درخور بازی می‌کند. حواشی دیدار سپاهان و پرسپولیس نشان داد که انکار و عدم تقبیح شادی غیراخلاقی بازیکنان توسط باشگاه‌ها و همچنین بازدارنده‌نبودن جرائم کمیته انضباطی، سبب شده حواشی غیرفرهنگی در فوتبال اوج بگیرد. به‌نظر می‌رسد یکی از ریشه‌های اصلی فضای تند روی سکوهای ورزشگاه‌ها و فحاشی‌های رکیکی که صورت می‌گیرد را باید در رفتار بازیکنان در داخل زمین جست‌وجو کرد؛ رفتاری که تماشاگران را به‌سمت انجام رفتارهای تند و غیراخلاقی سوق می‎دهد و بنزین بر روی آتش احساسات هوادارانی می‌ریزد که در یک شرایط حساس آماده انفجارند! انتظار می‌رود که برای سالم‌تر‌شدن فضای ورزشگاه‎ها، علاوه‌بر در‌پیش‌گرفتن سبک اخلاقی و فرهنگی در مدیریت باشگاه‌ها، فدراسیون فوتبال هم به شدیدترین شکل با حواشی غیرفرهنگی و غیراخلاقی رخ‌داده در مسابقات؛ چه بر روی سکوها و چه در داخل زمین، برخورد کند و با‌در‌نظر‌گرفتن احکام سنگین، هزینه تکرار چنین تخلفاتی را بالا ببرد تا اتفاقات غیراخلاقی مانند حرکت زکی‌پور پس از گل‌زنی، کمتر شود و فضای سالم‌تری برای خانواده‌ها در ورزشگاه‌ها شکل بگیرد.