کد خبر:
406571
| تاریخ مخابره:
1404 شنبه 17 آبان -
09:06
بحران مرگبار سودان؛ و عرصه جدید جنگهای نیابتی
بحران سودان اکنون بیشازهرزمان دیگری شبیه جنگ نیابتی شده که عواقب آن تنها در خاک سودان باقی نمیماند. دخالت بیش از ۱۰ بازیگر خارجی در بحران مذکور، کاملاً مشهود است. بهگزارش مهر؛ از زمان آغاز نبرد میان نیروهای ارتش و نیروهای واکنش سریع (شورشیان) از آوریل ۲۰۲۳ (فروردین ۱۴۰۲)، بحران سودان وارد سومینسال خود شده است. این جنگ، تنها یک نزاع داخلی میان مخالفان و حامیان نظام نیست؛ بلکه صحنهای است که بیش از ۱۵ کشور منطقهای و فرامنطقهای در آن ایفای نقش میکنند. تا نوامبر ۲۰۲۵، طبق گزارشها بیش از ۲۰۰هزارنفر کشته و حدود ۱۵میلیوننفر آواره شدهاند و خطر قحطی فزاینده با احتمال شمار مرگومیر تا ۲.۵میلیوننفر در برخی سناریوها برآورد شده است. اینوضعیت نشان میدهد که سودان به میدان «جنگ نیابتی» خارجی بدل شده است؛ یعنی بازیگرانی وارد ماجرا شدهاند که اهداف ژئوپلیتیک، امنیتی و اقتصادی دارند و نه صرفاً دغدغه صلح داخلی. دراینمطلب به بررسی نقش بازیگران خارجی بحران سودان میپردازیم. یکی از برجستهترین حامیان نیروهای واکنش سریع (RSF) که اخیراً کشتار گسترده شهر فاشر در ایالت دارفور را رقم زدند امارات است. ابوظبی از سال ۲۰۲۳ به ارسال سلاحهای پیشرفته (موشکهای کورنت، پهپادهای چینی، خودروهای زرهی) از مسیرهایی مانند چاد و اوگاندا پرداخته است. همزمان، همکاری با نیروهای واکنش سریع برای کنترل معادن طلا سودان از دیگر ابعاد این حضور است. همچنین پروژههای بنادر دریای سرخ، مانند «ابو عمامه»، نشاندهنده هدف امارات برای تسلط بر مسیرهای دریایی و ثروتهای معدنی است. برخی گزارشها نشان میدهند که قاچاق طلای سودان به دبی میلیاردهادلار ارزش دارد و تأمین مالی نیروهای واکنش سریع را ممکن کرده است؛ بنابراین، امارات با ترکیبی از ابزار اقتصادی (طلا، بنادر) و نظامی (تسلیحات، آموزش) سعی دارد جایگاه خود در سودان را تثبیت کند و همزمان اسلامگرایان مرتبط با ارتش سودان را به حاشیه ببرد. روسیه نیز از جمله بازیگران اصلی در مناقشه سودان بهشمار میآید. روسیه دو هدف مشخص دارد: اول تأمین مالی جنگ اوکراین ازطریق طلا و معادن آفریقا؛ دوم گسترش نفوذ در منطقه دریای سرخ و درنهایت تأسیس پایگاههای دریایی، بهویژه در بندر سودان. مستندات نشان میدهد روسیه درابتدا از نیروهای واکنش سریع حمایت میکرد اما از آوریل ۲۰۲۵ با ارتش سودان دیدار نموده و وعده «کمکهای مهم» داده است. تسلیحات از لیبی، چاد و پایگاههای روسی وارد سودان شدهاند. درنتیجه، نقش روسیه نه صرفاً اقتصادی بلکه استراتژیک است: دستیابی به نفوذ نظامی در دریای سرخ، تضمین مسیرهای معدنی و بهحاشیهراندن رقبای غربی. از میان بازیگران عربی مصر و عربستان نقش کلیدی دارند. مصر آشکارا حامی ارتش سودان است، دلایلش امنیت مرز با سودان، نگرانی درباره سد النهضه اتیوپی و روابط تاریخی ارتشهای مصر و سودان است. قاهره پهپادهای ترکیهای را به ارتش سودان تحویل داده و آموزش افسران را برعهده دارد؛ در فوریه ۲۰۲۵، ارتش سودان با کمک مصریها شهر اوبید را بازپس گرفت. مصر همچنین میزبان گفتوگوهای «گفتگوهای سودانی» شده و در نوامبر ۲۰۲۵، بیش از ۳ میلیون پناهنده سودانی را واکنش است. عربستان سعودی، گرچه بهشکل ضمنی، اما درحمایتاز ارتش سودان وارد شده است. ثبات دریای سرخ برای پروژه «نئوم» حائزاهمیت است و ریاض با میزبانی «نشست جده» بهدنبال میانجیگری بود. در سال ۲۰۲۵، دررقابتبا امارات، عربستان حمایت از ارتش سودان را افزایش داده است. بهاینترتیب، مصر و عربستان بهدنبال تضمین امنیت منطقهای، حفظ مسیر رود نیل و جلوگیری از بیثباتی دریای سرخ هستند و زیرساختِ حضورشان در سودان نیز ازاینمنظر قابلفهم است. ترکیه با فروش پهپاد بیرقدار به ارتش سودان پس از بازدید عبدالفتاح البرهان در نوامبر ۲۰۲۳، نفوذ خود را در شاخ آفریقا پیگیری میکند؛ آموزش نیروها، پروژههای زیرساختی و بازپسگیری مناطق تصرفشدن در ۲۰۲۵ بخشی از این فعالیت است. چین اگرچه بیشتر رویکرد اقتصادی دارد، اما بهعنوان حامی زیرساختی ارتش سودان فعال است. وامها، قراردادهای نفتی و حمایت دیپلماتیک در سازمان ملل از ابزارهای پکن است. چین حضور مستقیم نظامی ندارد اما برای حفظ سرمایهگذاریهای خود بهویژه در حوزه معادن، وارد بازی شده. نقش کشورهای هممرز را نیز نباید نادیده گرفت. اتیوپی و اریتره عمدتاً حامی نیروهای واکنش سریع هستند؛ اتیوپی با هدف مقابله با مصر و سد النهضه و اریتره با هدف تأثیرگذاری در شاخ آفریقا. چاد نیز با حالتی دوگانه عمل میکند ازطرفی امکان انتقال تسلیحات اماراتی را فراهم میآورد و ازطرفی میزبان پناهندگان سودانی است. سودانجنوبی با اتکای اقتصادی به نفت سودان، نقش مستقیمی ندارد اما مرزهایش را برای نیروهای واکنش سریع باز نگه داشته شده است. این حضورِ محلی، نشان میدهد که بحران سودان نهفقط بین دولت و شبهنظامیان داخلی، بلکه از مسیر کشورهای همسایه و تسهیلکنندگان خارجی نیز تغذیه میشود. برخی بازیگران کمتر آشکار نیز در صحنه حضور دارند: قطر و الجزایر عمدتاً در مقام میانجی ظاهر شدهاند؛ قطر از اسلامگرایان داخل سودان حمایت میکند، الجزایر نیز پهپاد ارسال کرده است. با توافق عادیسازی سال ۲۰۲۰، اسرائیل رابطهای دیپلماتیک با طرفین دارد؛ هدف آن تثبیت نفوذ خود در منطقه است. درحقیقت، اسرائیل با دو طرف درگیری همکاری میکند. این گروههای فرعی نشان میدهند که بحران سودان حتی موردتوجه بازیگران ثانویه نیز قرار گرفته و عرصه کوچکتری برای رقابتهای بزرگتر است. تا اینجا تمرکز عمدتاً بر بازیگران منطقهای و روسیه بوده است، اما نقش آمریکا و کشورهای غربی نیز مهم است. آمریکا بارها نسبت به دخالت بازیگران خارجی هشدار داده است و بهصراحت گفته که «بازیگران بیرونی» این جنگ را از یک منازعه داخلی به «درگیری با ابعاد جهانی» تبدیل کردهاند. ایالاتمتحده مجموعهای از تحریمها را علیه نیروهای واکنش سریع (RSF)، گروههای مسلح و شرکتهای مرتبطباآن وضع کرده است. بااینحال، منتقدان میگویند که غرب بهاندازهکافی فشار بر بازیگران منطقهای وارد نکرده و ابزارهای خود را بهطور هماهنگ علیه تمامی دخالتکنندگان خارجی بهکار نگرفته است؛ بنابراین، حضور غرب، اگرچه در حوزه دیپلماتیک و تحریمی فعال است، اما هنوز نتوانسته ابعاد خارجی بحران را بهطورکامل مهار کند. درحقیقت، آمریکا همانند سایر حوزههای آنجا نیز ازمنظر منافع خود به مسئله مینگرد. بحران سودان اکنون بیش از هر زمان دیگری شبیه جنگ نیابتی شده که عواقب آن تنها در خاک سودان باقی نمیماند. دخالت بیش از ۱۰ بازیگر خارجی با ابزارهای مختلف از سلاح و پهپاد گرفته تا طلا و بنادر به تشدید درگیری، طولانیشدن بحران و فاجعه انسانی انجامیده است. بدون اقدامی هماهنگ ازسوی جامعه بینالملل ازجمله تحریمهای هدفمند علیه شورشیان، نظارت مستمر بر مسیرهای تسلیحاتی و مالی و فشار دیپلماتیک بر کشورهای منطقه، احتمال آن هست که سودان به نسخه جدیدی از لیبی تبدیل شود: کشوری تجزیهشده، مهارناپذیر و بستری برای رقابتهای ژئوپلیتیک. درپایان باید تأکید کرد که اگر بازیگران خارجی (اعم از منطقهای و فرامنطقهای) بهجای تأمین منافع کوتاهمدت خود، به منافع مردم سودان توجه کنند، میتوان امید داشت که این بحران بهپایان برسد؛ اما تازمانیکه منطق «کنترل و بهرهکشی» غالب است، شانس دستیابی به صلح واقعی بسیارپایین خواهد ماند.