افغانستان؛ گورستان امپراتوریها
مصطفی رفعت
همزمان با تسریع روند خروج نهاییِ سربازان آمریکا و متحد آن؛ «ناتو» از افغانستان، طالبان قصد دارد هرطورشده کنترل کامل این کشور را در دست بگیرد؛ ازاینرو، در روزهای گذشته، شاهد ادامه و حتی افزایش درگیریها میان نظامیان افغان و نیروهای شبهنظامیِ طالبان بودهایم؛ تاجاییکه چندیپیش با اعلام این خبر که اینگروهِ بنیادگرا 80درصد خاک افغانستان را دراختیار دارد؛ وحشتی تازه، در دل جهان از قدرتیابیِ دوباره این ماشین جنگی رخنه کرد. چهاردهه جنگ (بهنوعی از ۱۹۷۸)، افغانستان را به یکی از ناامنترین و فقیرترین کشورهای جهان تبدیل کرده است؛ بهطوریکه تولید ناخالص ملی سرانه این کشور در سال ۲۰۲۰ طبق ارزش اسمی دلار، ۵۵۲دلار آمریکا بود و برمبنای برابری قدرت خرید، به ۲۴۷۴دلار رسید. بهتازگی، «واشینگتنپست» در تحلیلی بااشارهبه اعلام خروج آمریکا از افغانستان، این کشور را «گورستان امپراتوریها» نامید؛ گورستانی که به شهروندان خودش نیز روی خوش نشان نمیدهد. دراینراستا باید گفت؛ آمریکاییها اولین و تنها عاملان ایجاد درگیریهای خونینِ بیسرانجام دراینجغرافیا نبودهاند. طبق گزارش این روزنامه؛ همواره در مسیر تاریخ، امواجی از متجاوزان پرغرور خارجی وارد این سرزمین کوهستانیِ ناهموار و زمینهای خشک و لمیزرع آن شدهاند؛ که البته اقلیم عجیب و محیط تسخیرنشدنی آن، مانع از تحقق اهداف زورگویان شده و هیچیک از این قدرتها نیز ره به جایی نبردهاند. اگرچه افغانستان، همیشه محل نقشبرآبشدنِ نقشه ابرقدرتها بوده؛ اما ازآنجاکه یکی از قربانیان تاریخیِ The Great Game بهشمار میرود، مدتهاست رنگ آرامش را بهخود ندیده. «بازی بزرگ» نامیست که به جدل سیاسی و نظامی دو امپراتوری بریتانیای کبیر و روسیه تزاری در آسیای مرکزی داده شده؛ رقابتهایی که تقریباً در تمام سده ۱۹ میلادی تداوم داشت. این عبارت، پس از انتشار رمان «کیم» بهقلمِ «رودیارد کیپلینک» سر زبانها افتاد. امپراتوری بریتانیا طی سالهای 1839 تا 1919 آتش سه جنگ ویرانگر را در آنجا برافروخت: طی اولین درگیریِ آنگلو-افغان که منجر به عقبنشینی انگلیسیها شد؛ ارتش افغان در برف زمستانیِ هندوکش عرصه را بر متجاوزان تنگ کرد و نتیجه این پیکار در سال 1842، مرگ 4500 نیروی نظامی و حدود 12هزار غیرنظامی بود. در نبرد دوم معروف به «میوند» که در بازه 1878 تا 1880 رخ داد، وضعیت برای انگلیسیها بهتر بود؛ و سومین رویارویی معروف به «تل» (1919)، با بازپسگیریِ استقلال افغانستان به پایان رسید. دیگر جنگ بزرگ و طولانی افغانها با یک کشور خارجی، با شوروی (سابق) بود؛ نبردی که از 24 دسامبر 1979 تا 15 فوریه 1989 ادامه داشت. درواقع، حضور نظامیان اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان، برای پشتیبانی از دولت کمونیست جمهوری دموکراتیک افغانستان در مقابل مجاهدین افغان صورت گرفت. این تقریباً یکدهه خشونت نیز کشتهشدن 14هزار و 453 نظامی را درپی داشت؛ و بیش از 53هزار مجروح برجا گذاشت. آمارها نشان میدهد حضور نظامی ایالات متحده در خاک افغانستان، به مرگ 2348 سرباز آمریکایی منجر شده؛ درحالیکه بالغبر 20هزارنفر نیز طی آن مجروح شدهاند. «سازمان پیمان آتلانتیک شمالی» (ناتو) نیز درحالی از افغانستان خارج میشود که طی سالهای 2001 تابهامروز، 1147نفر از نیروهای نظامی خود را دراینمبارزات از دست داده. همکاری ناتو با آمریکا در 20سال حضور نظامی در افغانستان باعنوان «عملیات آزادی بلندمدت» (OEF) شناخته میشود؛ عملیاتی که نه آزادی بهدنبال داشت و نه صلحی پایدار.
عملیات آزادی بلندمدت 2348
عملیات آزادی بلندمدت 1147
جنگ شوروی-افغان 14453
سومین جنگ آنگلو-افغان 236
دومین جنگ آنگلو-افغان 9850
اولین جنگ آنگلو-افغان 4700