نقش سگ‌های زنده‌یاب در مواقع بحران
بیشتر مردم ایران با موضوع «سگ‌های زنده‌یاب» پس از زلزله بم آشنا شدند؛ زمانی‌که «صلیب سرخ آلمان» برای یافتن افراد زنده از زیر آوار زلزله، سگ‌های زنده‌یابشان را با خود آورده بودند؛ اما حضور سگ‌های زنده‌یاب به اندکی‌قبل‌تر یعنی سال ۷۸ برمی‌گردد؛ وقتی مسئولان وقت هلال‌احمر از ضرورت وجود این سگ‌ها آگاه شده و از سگ‌های تجسس ارتش و سپاه کمک گرفتند؛ اما شاکله اصلی این‌کار بعد از زلزله بم و با توافقی که با صلیب سرخ آلمان منعقد شد، آغاز شد. پیوند میان انسان و سگ بسیار قدیمی‌ست. سگ‌ها و انسان‌ها حدود ۱۲هزارسال است که درکنارهم زندگی می‌کنند. درطول‌تاریخ شاهد به‌خدمت‌گرفتن سگ توسط انسان برای انجام اموری همچون شکار، چوپانی و دفاع بوده‌ایم اما مسلماً جستجو و نجات اصلی‌ترین حرفه سگ‌هاست. در قرن 17 در سوئیس از سگ‌ها برای شکستن مسیر در برف عمیق استفاده می‌کردند؛ طوری‌که مدارک باقی‌مانده ازآن‌سال‌ها نشان می‌دهد سگی به‌نام «بری» ۴۰نفر را درطول عمر خود نجات داده. در جنگ جهانی اول (حمله به لندن) نیز از سگ‌ها برای یافتن تلفاتی که مدفون شده بودند، استفاده شد. در زمان جنگ جهانی دوم در ایالات‌متحده به‌دلیل تهدید بمب، نخستین واحدهای سگ‌های جستجو و نجات در سانفرانسیسکو و کالیفرنیا تشکیل شد اما پس از جنگ منحل شدند. درحدود ۱۹۶۹ توسط «بیل سیروتاک» نخستین واحد سگ جستجو و نجات داوطلب در سیاتل تشکیل شد. در دهه بعد واحدهای سگ‌های جستجو و نجات ابتدا در غرب ایالات‌متحده و به‌دنبال‌آن در اوایل ۱۹۸۰ واحدهای دیگری در شمال‌شرقی و جنوب آمریکا تشکیل شدند. مهم‌ترین اصل موفقیت در به‌کارگیری سگ‌های جستجو و نجات در سلسله عملیات مختلف امدادونجات ایجاد همکاری بین حیوان و مربی اوست. زمانی کار نتیجه می‌دهد که مربی بتواند به‌خوبی زبان حیوان را بفهمد؛ یعنی بتواند با درک علائمی که سگ از خود نشان می‌دهد و مشخصه‌هایی که حیوان در هرلحظه دارد، بفهمد منظور حیوان از هر حرکت چیست؛ اگرنه این‌طور نیست که یک سگ امداد به هرکسی داده شود و او بتواند عملیات جستجو و نجات را انجام دهد. آموزش ابتدایی یک سگ زنده‌یاب دوسال زمان می‌برد. دراین‌زمان سگ‌ها ارتباط عاطفی قوی با مربیان خود برقرار می‌کنند. اگر مربی یک سگ تغییر کند، آن سگ دیگر به‌کار نمی‌آید و توانایی‌های خود را به‌نمایش نمی‌گذارد. سگ‌های زنده‌یاب از سه‌ماهگی آموزش می‌بینند و قبل از این‌زمان این سگ‌ها به‌عنوان سگ‌های خام محسوب می‌شوند. از زمان تحویل تا شش‌ماهگی یک سگ دوران فرمان‌پذیری آن طی شده و مرحله بعدی، آموزش‌های لازم برای حرکات نمایشی؛ ازجمله حضور سگ‌ها در میدان موانع است. سگ‌های تجسس و نجات، روزانه آموزش‌های اصلی «فرمان‌پذیری»، «هم‌قدمی»، «نشستن»، «درازکشیدن»، «فرمان‌پذیری از راه دور»، «بی‌حرکت‌ماندن»، «میدان موانع» و «جستجو و نجات ابتدای و پیشرفته» را در میان جنگل، بهمن کوهستان، برف و کولاک و آوار را فرامی‌گیرند تا همواره برای شرکت در سلسله عملیات یادشده آماده و مهیا باشند. در سوانحی که منجر به تخریب مناطق مسکونی می‌شود احتمال گرفتارشدن افراد در میان آوارها وجود دارد این‌افراد قبل‌ازاینکه دراثر جراحات و فشار آوار و کمبود اکسیژن جان خود را از دست بدهند، باید نجات داده شده و دراین‌میان عکس‌العمل سریع و اقدام به‌موقع و بهنگام امری بسیارحیاتی و ضروری‌ست و ابتدا باید محل دقیق مصدوم توسط سگ‌های آموزش‌دیده مشخص و بعد، عملیات رهاسازی انجام شود. سگ‌های جستجو و نجات حس بویایی بسیارقوی دارند که قادرند بوها را به‌خوبی درک کنند، به‌خاطر بسپارند و در مواقع لزوم به‌خاطر بیاورند. امروزه در سراسر دنیا از توانایی سگ‌ها برای پیداکردن مصدومان پس از سوانح استفاده می‌شود و سگ‌ها توانایی‌های بالقوه‌ای دارند که با آموزش و تمرین شکوفا شده و می‌توان درراستای نجات جان انسان‌ها از آن‌ها بهره گرفت. هلال‌احمر ایران پس از زلزله بم از صلیب سرخ آلمان برای آموزش سگ‌های زنده‌یاب کمک خواست؛ پس از گذر این‌سال‌ها هلال‌احمر ایران حدود ۸۵ سگ دراختیار دارد که به‌جز عملیات جستجو داخلی در بحران‌های خارجی مانند زلزله ترکیه، سوریه و افغانستان نیز از آن‌ها استفاده می‌کند. اکنون در کشور ۳۶ مرکز نگهداری سگ‌های «آنست» وجود دارد. سید علی مؤمنی؛ رئیس اداره آنست (آموزش، نگهداری سگ‌های تجسس) بااشاره‌به‌اینکه ایده تشکیل تیم‌های «آنست» از حدود سال ۷۸ آغاز شد و درآن‌زمان از مربیان سگ‌های جستجو که در ارتش بودند کمک گرفتیم، گفت: «درآن‌زمان ارتش در عملیات‌های امدادی هم فعالیت می‌کرد. در زمان زلزله بم هلال‌احمر ایران با دیگر جمعیت‌ها تبادل اطلاعات کردند و صلیب سرخ آلمان ابراز تمایل کرد با هلال‌احمر ایران دراین‌‌باره همکاری کنند که هنوز همکاری‌های دوجانبه ادامه دارد». وی درمورد رویکرد جدید هلال‌احمر درخصوص مراکز نگهداری سگ‌های زنده‌یاب گفت: «استفاده از دستگاه‌های زنده‌یاب و نیز بهره‌گیری از پهپادهای جستجوگر از جمله برنامه‌های جدید است. قرار است تمام مراکز جستجو به پهپاد نیز مجهز شوند تا در عملیات‌های که جستجو سخت است از پهپاد استفاده شود». مؤمنی سن ورود سگ‌ها را از سه‌ماهگی اعلام کرد و افزود: «آموزش این سگ‌ها حدود 1.5سال طول می‌کشد تا عملیانی شوند». وی درپاسخ‌به‌اینکه آیا هنگام وقوع حوادث می‌توان از ظرفیت سگ‌های داوطلبان استفاده کرد، گفت: «هر سگی و از هر نژادی نمی‌تواند در عملیات جستجو ورود کنند. متأسفانه ورود این‌گونه سگ‌ها روند جستجو را برای تیم‌های آنست با مشکل روبه‌رو می‌کند». وی درباره نژادهای سگ‌های به‌کارگیری‌شده در تیم‌های آنست هلال‌احمر نیز گفت: «بیشتر از نژاد ژرمن شپرد است؛ اما جدیداً سگ با نژاد لابرادور رتریور را به تیم جستجو اضافه کردیم». وی باتأکیدبراینکه آرامش‌دادن به مردم در هنگام عملیات جستجو برای ما اولویت زیادی دارد، اظهار داشت: «مردم تصور می‌کنند سگ با نژاد ژرمن می‌تواند عزیزانشان را پیدا کند؛ ما نیز به‌خاطر شرایط مردم سعی می‌کنیم فعلاً از نژاد ژرمن در عملیات استفاده کنیم».
سمانه زین‌‌العابدین/ ایرنا