نگاهی به محصولات تراریخته
دكتر مهدی كريمی تفرشی
گیاه تراریخته به گیاهی گفته میشود که ساختار ژنتیکی آن ازطریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد. اینتغییر معمولا جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماریهای گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهرهوری کشاورزی صورت میگیرد. معمولا هدف از مهندسی ژنتیک در گیاهان انتقال یک یا چند ژن به گیاه است که درصورت موفقیت یک ویژگی جدید به گیاه میبخشند. شایعترین محصولات تراریخته سویا، ذرت، پنبه و کانولا هستند و مهمترین دستکاری ژنتیکی مقاومت آنها دربرابر علفکشها و آفات گیاهیست. در دودهه اخیر، مهندسی ژنتیک بااستفادهاز علم بیوتکنولوژی نوین باعث تولید محصولات تغییر ژنتیکیافته یا تراریخته درجهان شده است. دراینروش، بااستفادهاز دی.ان.ای نوترکیب ژنهای جدیدی به گونه مورد نظر منتقل میشود تا ویژگی مطلوبی درآن بهوجود آورد؛ درحالیکه انتقال آن با روشهای سنتی امکانپذیر نیست. دانشمندان با دستکاری ژنهای یک گیاه، گونهای ازآنرا بهوجود میآورند که نسبتبه گونه طبیعی، محصول بیشتری تولید میکند یا برخیویتامینها و مواد معدنی را که نوع طبیعی فاقد آن است، دارا میشود. مراحل تولید ایننوعمحصولات شامل یافتن صفات تازه، دستیابی به ژنها، الحاق ژن تازه به ژنوم گیاهی، دالانهای رشد و گلخانههای خودکار، کاشت با تراکتور هوشمند و زمان آشکارشدن ژنهاست.
فواید محصولات تراریخته:
• تولید محصولات قویتر: محصولات تراریخته در برابر بیماریها مقاوم هستند.
• محافظت محیط در برابر سموم: بهدلیل اینکه محصولات تراریخته نیاز کمتری به سمپاشی ازطریق مواد شیمیایی دارند، باعث محافظت محیط دربرابر سمپاشی و آفتکشها میشوند.
• ماندگاری بیشتر محصولات: با تغییر در ساختار ژنی اینمحصولات، بدون نیاز به ماده اضافهای محصولات مدتزمان بیشتری باکیفیت باقی میمانند.
• جنگلزدایی کمتر: با افزایش جمعیت دنیا، نیاز به تخریب جنگلها بیشتر میشود؛ اما اگر غذای کافی برای اینجمعیت فراهم شود، نیازی به جنگلزدایی نیست.
• کاهش گرمشدن زمین: درصورت دستکاری ژنتیکی گیاهان، آنها میتوانند دیاکسید کربن بیشتری مصرف کرده و اکسیژن بیشتری را به اتمسفر برسانند که پدیده گلخانهای را کاهش میدهد و باعث کاهش گرمشدن زمین میشود.
• کاهش قیمت غذا: اگر تولید محصولات زیاد شود، قیمت آنها کاهش مییابد.
• تولید محصولات جدید: با دستکاری ژنتیکی، محصولاتی بهدست میآید که میتوانند درهرمحیطی رشد کنند؛ مثلا، تولید گوجهفرنگی در زمین نمکی.
• مقاومت دربرابر حشرات: اینمحصولات بهدلیل مقاومت دربرابر حشرات، نیاز کمتری به حشرهکشها دارند.
مضرات محصولات تراریخته:
• واکنش آلرژیک: دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد پروتئینهایی در گیاه یا جانور جدید میشود که ممکناست برای بدن انسان بهعنوان عامل بیگانه شناسایی و منجر به ایجاد واکنش آلرژیک شود.
• نامناسب برای محیط زیست: بقایای اینجانداران برای محیط زیست نامناسب است و تا مدتها بهصورت مخفی در طبیعت باقی میماند.
• کاهش تنوع زیستی: تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخیارگانیسمها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم میشود و از تنوع زیستی آنها میکاهد.
• کاهش کارایی آنتیبیوتیکها: بهدلیل تغییرات ژنتیکی، اینمحصولات به ویروسها و باکتریها مقاوم میشوند؛ خاصیت آنتیبیوتیکی خودرا در بدن اعمال میکنند و از کارایی آنتیبیوتیکهای دارویی میکاهند.
• طعم غیرمتداول: بهدلیل تغییر در ساختار اینمحصولات، طعم متفاوتی خواهند داشت.
• نامناسب ازجهت تغذیهای برای انسانها: اینمحصولات باعث ایجاد بیماریهای جدید در انسان میشوند و در بسیاریاز گونههای حیوانات مانند موشها و پروانهها باعث مرگ شدهاند.
• سلاح بیولوژیک: بسیاریازکشورها ازاینمحصولات بهعنوان سلاح بیولوژیک علیه دشمنان خود استفاده میکنند.
• با وجود مزایاییکه برای محصولات تراریخته بیان میشود، افراد بهدلیلی مهم، از مصرف آن سر باز میزنند: محتوای مواد مغذی. براساس پژوهشهای صورتگرفته، دلایل محکمی وجود دارد که محتوای مواد مغذی در مواد غذایی تراریخته بهمراتب کمتراز مواد غذایی غیرتراریخته است. در محصولات غیرتراریخته، سطح بالاتر آنتیاکسیدانها، مواد مغذی بالاتر، انرژی بیشتر و پروتئین سالمتر، عملیات کشاورزی بهتر همگی منجر به محصولات بهتری بهنسبت محصولات تراریخته میشود.
• بهاستناد اظهار نظر صریح سازمان بهداشت جهانی، یکیاز دلایل مقاومت انسان نسبتبه آنتیبیوتیکها، استفاده از محصولات تراریخته است. دلیل اینموضوع ایناستکه به محصولات تراریخته ژن مقاومت نسبتبه آفات، عوامل میکروبی یا بیماریهای گیاهی منتقل میشود.
با وجود اینکه اصلاح ژنتیکی محصولات، مشکل گرسنگی و سوء تغذیه در جهان را برطرف میکند؛ اما هنوز بسیاریازکشورها از ورود چنین محصولاتی به کشورشان جلوگیری میکنند. با بررسی مزایا و مضرات روشهای اصلاح ژنتیکی شاید بتوان بهایننتیجه رسید که اینمحصولات برای سرمایهداران، تولیدکنندگان، کشاورزان و دولتها ازنظر اقتصادی بهصرفهتر و مناسبتر است؛ اما اظهار نظر قطعی درخصوص محصولات تراریخته هنوز به تحقیقات و بازنگری بیشتر نیاز دارد.
ریاست هیئتمدیره تعاونی تولیدکنندگان مواد غذایی