اهمیت درمان افسردگی در کودکی
آیندهنگریهای سلامت روانی
افسردگی را بسیاریازمردم، بیماری بزرگسالان تصور میکنند؛ درحالیکه شدت آن درمیان کودکان، بسیاربیشتر از بزرگسالان است و بیتوجهی بهآن میتواند عواقب ناخوشایندی چون اختلال خلقی را در بزرگسالی رقم بزند. اگرچه درسایه تلاشهای ترویجی مراکز علمی و دانشگاهی توجه به بیماریهای روانی روزبهروز درحالِگسترش بوده اما همچنان به ایننوع از بیماریها درحدِانتظار توجه نشده یا بهاندازهکافی در جامعه نهادینه نشده است. متخصصان و کارشناسان حوزه بهداشت و سلامت روان در سالهای اخیر توجه ویژه نسبتبه افسردگی و بیماریهای روانی دوران کودکی داشتند و علاوهبر چاپ مقالههای متعدد علمی، سمینارهای مختلفی ترویجی نیز دراینخصوص برگزار کردهاند. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی آذربایجان غربی بهعنوان متولی حوزه بهداشت و سلامت ایناستان دراینخصوص اقدامهای زیادی داشته و علاوهبر فرهنگسازی برای پیشگیریاز اینامر، متخصصان زیادی نیز درحوزه درمان بیماریهای روانی ازجمله افسردگی تربیت کرده است. بهگفته کارشناس سلامت روان (حوزه معاونت امور بهداشتی) ایندانشگاه، افسردگی؛ یکیاز اختلالهای جدی دوران کودکیست که اگر بهموقع مورد درمان و مداوا قرار نگیرد، به تثبیت اختلالهای خلقی کودک منجر میشود. ویدا چشمبراه افزود: «کودکان نیز با اندکناملایمات و بدرفتاریهای والدین و اطرافیانشان درخود فرو میروند و آثاری از افسردگیهای بالینی و مشکلات رفتاری ناشیازآن را بروز میدهند». وی اظهار کرد: «افسردگی در بسیاریموارد در نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی پدید میآید و در بعضیموارد نیز منشاء آن، روشن نیست». وی باتاکیدبراینکه در برخیازکودکان افسردگی ریشه ژنتیکی دارد، اظهار کرد: «برخی از حملههای افسردگی شدید ولی بهنسبت کوتاه است؛ اما شاید سالها ادامه داشته باشد». وی بیان کرد: «کودکان در بیشتر موارد پساز آسیبهایی نظیر ازدستدادن یکیازوالدین، جدایی پدرومادر یا بیماری شدید آنان (سرطان، دیابت و غیره) دچار افسردگی میشوند و علاوهبرآن، کودکانیکه مورد آزار جنسی یا بیتوجهی قرار گرفته باشند نیز درمعرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی قرار دارند». اینروانشناس گفت: «در بعضیموارد، کودکان بدونِدلیل، یکدوره افسردگی یا چنددوره که در فواصل آن، حال عادی دارند را نیز تجربه میکنند». وی افزود: «یکدوره افسردگی بین شش تا نهماه بهطول میانجامد و کودکانیکه یکبار دچار حمله افسردگی شده باشند، درخطر ابتلا به حملههای دیگر ظرف مدت پنجسال قرار دارند». چشمبراه ادامه داد: «بهگفته اتحادیه ملی بیماری روانی در آمریکا، اینکودکان پنجبرابر بیشتر از کودکانیکه دچار افسردگی نشدهاند، احتمال دارد که در بزرگسالی دچار افسردگی حاد شوند». وی اضافه کرد: «در بعضیموارد، افسردگی یک کودک پیشازآنکه سالهابعد دوباره ظاهر شود، بهبود مییابد و در موارد دیگر ممکن است کودکان افسردگیهای مداومی داشته باشند که نیازمند درمان تا دوران بزرگسالی باشند». محمدرضا حیدری؛ متخصص اعصاب و روان نیز دراینخصوص اظهار کرد: «روند رشد و تکامل کودکان سرشار از چالشها و فرصتهاست و درس و مدرسه، دوست و رفیق، بلوغ و امتحان و تغییرات بلوغ در بعضیازبچهها سریعتر اتفاق میافتد». وی بیان کرد: «بعضیازبچهها میتوانند با اینتغییرها بهخوبی کنار بیایند؛ ولی برخیدیگر نمیتوانند و ناتوانی در کنارآمدن با اینقبیل تغییرات میتواند زمینهساز استرس و حتی بروز افسردگی درآنان شود». اینمتخصصِ اعصاب افزود: «نشانههای افسردگی در کودکان تاحدی با بزرگترها متفاوت است؛ مثلا غمگینی را بهشکلی که در بزرگترها میبینیم، در کودکان کمسنوسال بدخلقی، بهانهگیریهای بیدلیل و طولانی، گریههای طولانی و بدونِدلیل همراه با عصبانیت و تحریکپذیری بهنحویکه آرامکردن کودک دشوار است، دیده میشود». بهگفته وی، پرخاشگری، شبادراری، ناخنجویدن، آشفتگیهای خواب، بیشفعالی، کمبود توجه، بیتفاوتی، کاهش انرژی، بزهکاری، بیاشتهایی و کاهش وزن، افت تحصیلی، ناتوانیهای یادگیری، انزواطلبی، کجخلقی و مدرسهگریزی ازجمله نشانههای افسردگی کودکان است. وی اضافه کرد: «بیخوابی یا پرخوابی روزانه، کندی حرکتی، کاهش تمرکز، احساس بیارزشی یا گناه و افکار تکرارشونده مرگ مثل کاش دنیا نیامده بودم یا اینکه کاش مرده باشم؛ از دیگعلائم افسرگی در کودکان بهشمار میرود». وی اضافه کرد: «گاهی همراه باایننشانهها، نشانههای اضطرابی نیز در کودکان دیده میشود؛ نشانههایی مثل بروز نگرانی افراطی راجعبه سلامت خود یا اطرافیان، اضطراب در زمان جداشدن از والدین یا وابستگی زیاد به والدین، ترس از تاریکی و تنهایی و ترسهای دیگر». ایناستادِ دانشگاه به والدین توصیه کرد تا درصورت مشاهده نشانههای افسردگی در کودک، برای ارزیابی بیشتر و درمان او، به مراکز خدمات جامع سلامت یا متخصص روانپزشکی یا فوقِتخصص روانپزشکی کودک و نوجوان یا دیگرمتخصصان سلامت روان مراجعه کنند». حیدری ادامه داد: «درمان افسردگی در کودکان معمولا شامل رواندرمانی، دارودرمانی یا ترکیبی ازاین دو روش است». وی افزود: «رواندرمانی ممکن است بهصورت فردی یا خانوادگی صورت گیرد و برای درمان ازطریق دارودرمانی نیز از داروهای ضدِافسردگی استفاده میشود». محمدرضا حیدری؛ متخصص اعصاب و روان گفت: «کودک را تشویق کنید تا بهقدرِکافی بخوابد، ورزش کند، غذا بخورد و زمانی را به وقتگذرانی و گفتوشنود با او اختصاص دهید». وی اضافه کرد: «علاوهبراین، با او درباره چیزهاییکه در خانه، مدرسه یا جاهای دیگر برایش اتفاق افتاده یا میافتد، حرف بزنید و سعی کنید تا ازاینطریق به اینموضوع پی ببرید که چهچیزی باعث آزار او شده است و از او بخواهید برایتان نقاشی بکشد». وی اظهار کرد: «شرکت در کلاسهای مهارتهای زندگی و فرزندپروری برای والدین میتواند در پیشگیری یا مراقبت از بیماری افسردگی در کودکان موثر باشد». فوقِتخصص اعصاب و روان کودک و نوجوان نیز دراینخصوص گفت: «بیماری افسردگی، مختص بزرگسالان نیست و در کودکان و نوجوانان نیز دیده میشود؛ اما علائم آن متفاوت از علائم افسردگی در بزرگسالان است». آرزو کیانی باتاکیدبراینکه شایعترین سن در قشر کودک و نوجوان برای ابتلا به اینبیماری 19 تا 20سال است، ادامه داد: «افت عملکرد، افت تحصیلی، اختلال در ارتباط با دوستان، پرخاشگری، بهانهگیری، بروز تفاوتهای رفتاری، افت انرژی، منزوی و گوشهگیربودن، تحریکپذیری و گاهی نیز اضطراب از علائم هشداردهنده افسردگی در کودکان و نوجوانان است». وی افزود: «نتیجه افسردگی در نوجوانان بهشکل خودزنی، اقدام به خودکشی، ناامیدی و احساس گناه بروز میکند که بسیارخطرناک است». ر.م؛ مادر یکیازکودکانِ افسرده نیز که فرزند خود را به پزشک رواندرمان آورده بود، اظهار کرد: «درابتدا، بیخوابی، ناراحتی درکنار دوستان و بیحوصلگی فرزندم را نشانهای از دوستنداشتن سمیرا میدانستم؛ ولی بعدها با کمک یک مشاور در یک کانال تلگرامی با موضوع رواندرمانی کودکان آشنا شدم و او را نزد پزشک آوردم». وی اضافه کرد: «از ششماهِگذشته که فرزندم را به پزشک آوردهام، نشانههای بهبودی در او مشاهده میشود و بسیاری از خلقوخوهای نامناسب او بهویژه درمواجههبا همسنوسالهایش بهبود یافته است». وی اظهار امیدواری کرد که بسیاریازوالدین که دارای کودکان با علایم افسردگی هستند، باحضور درنزد پزشک و عمل به مشاورههای پزشکان، این مشکل را بهموقع حل کنند. اینمادر ارومیهای تاکید کرد: «بهنظرم مهمترین عامل مشکل افسردگی فرزندم، بیتوجهی پدرومادر و خواهر بزرگترش به او بود که در هفتههای گذشته اینبیتوجهی جای خود را به توجه هوشمندانه داده است». بهنقلاز کارشناسان، همراهی والدین و توجه هوشمندانه به فرزندان درکنار جلوگیریاز بیرغبتی آنان به فعالیتهای جمعی و دریافت مشاورههای پزشکی درمواقعِلزوم میتواند در کاهش افسردگی کودکان، مفید باشد.
سیده فاطمه سجادی/ ایرن