بررسی آماری محتوا، معایب و تاریخچه اینستاگرام
«اشتراک» موردِنظر دردسترس همه است!
فیسبوک، فرندفید، گوگلپلاس و... همگی ازجمله شبکههای اجتماعیای هستند که خیلیزودتر از اینستاگرام مطرح شدند و جای خودشان را نزد کاربران خارجی و ایرانی پیدا کردند. درابتدا همه شبکههای اجتماعی تحتِوب بودند اما بهمرور، نسخههای موبایلیشان هم روانه بازار شد و کار به جایی رسید که اهمیت نسخههای ثانویه، از تحتِوبها بیشتر شد. یکیاز امکانات این شبکههای اجتماعی، ارسال عکس و فیلم بود و چنین قابلیتی، مزیت به حساب نمیآمد و احتمالا کمترکسی روی این ویژگی بهعنوان یک ایده آیندهساز حساب میکرد. در همان دورانی که این شبکههای با ضعفها و مزیتهای خودشان در رقابت با یکدیگر بودند، کمکم نام یک نرمافزار جدید دیگر سر زبانها افتاد؛ نرمافزاری که برخلاف شبکههای اجتماعی قبلی، فقط نسخهای برای گوشیهای هوشمند داشت و سایتش صرفا برای پشتیبانی از نرمافزار راهاندازی شده بود. البته این، مهمترین ویژگی اینستاگرام نبود. طراحان اینستاگرام برای اولینبار سراغ ایده شبکه اجتماعی «عکسمحور» رفته بودند. ایدهای ساده که ابتدا جدی گرفته نمیشد اما در عرض چندسال همهچیز را تغییر داد و باعث شد نرمافزارهایی مانند ویرو و... از روی دستش تقلب کنند و سراغ همین ایده بروند.
شروع یک رویا
تولد اینستاگرام در سان فرانسیسکو اتفاق افتاد. کوین سیستروم و مایک کرایگر بهعنوان دو برنامهنویس، مشغول کار روی پروژهای بهنام Burbn بودند که مربوط به عکاسی با موبایل بود. مایک کرایگر آینده Burbn را چیزی شبیه به برنامه «فوراسکوئر» تصور میکرد؛ برنامهای که برای معرفی مکانهای دیدنی، رستورانها و... توسط صاحبان این مکانها و کاربران ساخته شده است. البته او معتقد بود که Burbn باید قابلیتهای بیشتری نسبتبه نرمافزارهای مشابهش داشته باشد. باتوجهبه همین ایده، کرایگر و سیستروم، قدرت Burbn را برای اشتراک تصاویر و معرفی مکانهای دیدنی توسط کاربران افزایش دادند. زمانیکه نسخه اولیه آن آماده شد، تصمیم گرفتند از اسم بهتری برای پروژه استفاده کنند. درنهایت، آنها به واژه «اینستاگرام» رسیدهاند؛ واژهای که از دو عبارت Instant Camera و Telegram ساخته شده و بهمعنی «پیامرسانی فوری ازطریق عکس و دوربین» است. نسخه اولیه اینستاگرام برای نخستینبار در سال ۲۰۱۰ راهاندازی شد و در فروشگاه اپل، فعالیتش را آغاز کرد. در معرفی اینستاگرام در فروشگاه اپلیکیشن اپل چنین نوشته شده بود: «برای سرعتبخشیدن، ساده و زیباشدن عکسهای موبایلی!» پساز گذشت مدت کوتاهی از عرضه نسخه اولیه اینستاگرام، این نرمافزار جای خودش را در گوشیهای هوشمند پیدا کرد و بسیارمحبوب شد. رشد سرسامآور کاربران اینستاگرام بهگونهای بود که در عرض دوسال، حدود ۱۰۰میلیون عضو پیدا کرد و این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۳۰۰میلیوننفر رسید. از سال ۲۰۱۴، روند رشد اینستاگرام صعودیتر شد و درحالِحاضر برطبق بعضیاز آمارها، این شبکه اجتماعی، نزدیک به یکمیلیارد کاربر دارد. ششم اکتبر ۲۰۱۰ که اینستاگرام متولد شد، هیچکس فکرش را نمیکرد که این نرمافزار ساده که ازقضاء، محدودیتهای قابلِتوجهی دارد، در سالهای آینده به یکیاز مهمترین رسانههای غیررسمی جهان تبدیل شود و گروهیاز قدرتمندترین افراد جهان، کاربران آنرا تشکیل دهند. همین مسئله باعث شد این شبکه اجتماعی، ارزشی نجومی پیدا کند و در معاملهای یکمیلیارددلاری بهفروش برسد. خریدار این نرمافزار، بزرگترین رقیبش بود؛ فیس بوک! وقتی این معامله اتفاق افتاد، برخی از کارشناسان رسانه پیشبینی کردند که اینستاگرام در عرض چندسال میتواند طبیعت عکاسی را در سرتاسر جهان متحول سازد؛ پیشبینیای که گویا خیلیهم دور از حقیقت نبوده است.
اینستاگرام چه بلایی بر سر روابط اجتماعی میآورد؟
زمانیکه اینستاگرام با محوریت بهاشتراکگذاشتن عکسها فعالیت خودش را شروع کرد، انتشار تصویر، یک قابلیت عادی در باقی شبکههای اجتماعی بود؛ اما این شبکه اجتماعی هویت جدیدی بهاینکار داد و باعث شد انتشار عکس وجهه جدیدی پیدا کند. بههمینخاطر، سوژه پژوهشهای بسیاری شد؛ برایِمثال، براساس پژوهشی که در دانشگاه کمبریج انجام شد؛ بهاشتراکگذاشتن تصاویر با دیگران و حس اجتماعیشدن، نقش مهمی در شهرت و گسترش کاربران اینستاگرام داشته است. کاربران مایلاند «نقطهاشتراکی در نگاه خود و دیگران» بیابند و این حس تعامل در آنها، جامعه را نیز منتفع میسازد؛ همبستگی اجتماعی را بیشتر میکند، مهارت عکاسی را در افراد بهبود میبخشد و سبب باروری خلاقیتها میشود. مزیت دیگر اینستاگرام برای کاربران آن است که آنها را قادر میسازد از خدمات این شبکه برای مستندساختن رویدادها و بهروزنگهداشتن خود با مرور روزآمدهای دیگران، بهره ببرند. ازطرفی، کاربران در اینستاگرام بیشتر بهدنبال وسعت روابط شبکهای هستند تا عمق آن؛ چراکه شبکه اجتماعی ما آنقدر گسترده است که اجازه نمیدهد وقت زیادی را برای هر روزآمد صرف کنیم. اینستاگرام، ارتباطات کلامی را نیز کمرنگ کرده است؛ کاربران میتوانند برای تصاویر خود شرح عکس بگذارند اما بسیاریازآنان اینکار را نمیکنند و تحقیقات نیز نشان میدهد که متنها یا همان کپشنهای نوشتهشده نیز عموما خوانده نمیشود.
لولو تبدیل میشود به هلو
خیلیها معتقد هستند که اینستاگرام بهدلیل دامنزدن به مقایسههای اجتماعی؛ «مولد افسردگی»ست و میتواند برای ساعات متوالی ذهن افراد را درگیر زندگی دیگران کند. چنین تعبیری خیلی دور از واقعیت نیست. برای اثبات آن کافیست صفحات اجتماعی یکیاز دوستانتان را در اینستاگرام و شبکه اجتماعی دیگری مثل توئیتر یا فیسبوک یا... مقایسه کنید. اکثر آدمها در شبکههای اجتماعی مختلف از حالات روحی مختلف و مشکلاتشان صحبت میکنند اما محتواهای اینستاگرامی صرفا به زمانهای خوشی که جلوه تصویری خوبی دارند، منحصر میشود؛ زمانهایی مثل طبیعتگردی، رستورانرفتن، هدیهگرفتن و... درواقع، اینستاگرام حقیقت را دستکاری میکند یا دربهترینحالت، فقط بخشیاز حقایق را به مخاطبانش انتقال میدهد. همین مسئله باعث قیاس باطن زندگی افراد با ظاهر زندگی دیگران میشود و مواردی مانند افسردگی، حسادت و... در آنها شکل میگیرد یا تشدید میشود.
از مارپیچ حسادت تا نابودکننده وقت
«کاش فیلترهای اینستاگرام غیرفعال شود تا فرق عکاسها با اینستاگرامیها معلوم شود!» بخش مهمی از پشتِپرده اینستاگرام در همین جمله خلاصه شده است. درواقع، اینستاگرام علاوهبر دستکاری واقعیت، زمان را هم نابود میکند. خودتان بهتر میدانید که تقریبا همه عکسهایی که با عبارت «یکهویی» همراه هستند، یکهویی نیستند و برای ثبت آنلحظه، ازمدتهاقبل برنامهریزی شده است. البته نابودی زمان کاربران فقط مربوط به گرفتن عکس نیست؛ معمولا کاربرها عکسهای مختلفی میگیرند اما درنهایت، فقط یکی را انتخاب میکنند. پساز این مرحله، نوبت به ویرایش عکس و استفاده از فیلترهای متنوع میرسد. کاربران عکس منتخب را با چندین فیلتر تست میکنند و بهشکل دستی تغییراتی را روی آن انجام میدهند تا درنهایت، به فرم دلخواهشان برسند. بعداز اعمال این تغییرات، بالاخره عکس آماده انتشار است، البته اگر منتشرکننده نخواهد برای متن همراه با عکس، زمان بگذارد. اینهمهوقت، بسیارطولانیتر از زمانیست که دنبالهروها یا همان فالوئرها برای دیدن این عکس صرف میکنند. البته این تازه شروع رقابت است. این عکسها معمولا حسادت و افسردگی را بازتولید میکنند و موجب میشوند خیلیها برای جبران حس حسادتشان سعی کنند تصاویر زیباتری از خود بهاشتراک بگذارند. این رقابت پایان ندارد؛ چون همانطورکه میدانید؛ دست بالای دست بسیار است! شاید این شرایط درظاهر باعث شود عکسهای زیباتری تولید شود اما در پشتِصحنه فقط موجب شدتگرفتن حسادتها و دورشدن تصاویر از واقعیت میشوند؛ چیزیکه به آن «مارپیچ حسادت» هم میگویند. البته این موارد بیشازاینکه ضعف اینستاگرام باشد، ضعف کاربران و درواقع انسانهاست. این، ما انسانها هستیم که بهخاطر نحوه استفاده از اینستاگرام باعث میشویم مشکلات اخلاقی خودمان بروز پیدا کند و حتی به زندگی شخصی ما لطمه بزند.
چند آمار مهم از اینستاگرام
شرکت «پایشگر» یکیاز چند سامانهایست که روی تحلیل دادههای شبکههای اجتماعی مختلف فعالیت دارد. براساس بررسی کاربران برتر اینستاگرام در دپارتمان تحلیل داده این شرکت، بخش قابلِتوجهی از کاربران برتر اینستاگرام را سلبریتیها و صفحات سرگرمی تشکیل میدهند. طبق این آمارها، 35درصد از کل این صفحات از ابزار تبلیغات استفاده و در کنار محتوای اصلی خود، تبلیغات فراوانی را منتشر میکنند. صفحات سرگرمی مانند صفحات شامل تصاویر مد و زیبایی، فعالیت بسیاری در حوزه تبلیغات دارند. نزدیک به 47درصد محتوای صفحات سرگرمی و 76درصد صفحات مد و زیبایی را مطالب تبلیغاتی تشکیل میدهند. علاوهبراین، آمارها نشان میدهند که سهم دنبالکنندگان صفحات مشاهیر، بهمراتب بیشاز تعداد صفحات آنها در بین پیجهای مطرح اینستاگرام است. بههماننسبت، سهم فالوئرهای صفحات سرگرمی نسبت به تعدادشان در صفحات برتر این نرمافزار، کمتر است. دسته مدلها هم که رتبه ششم تعداد صفحات برتر در اینستاگرام را دارند، در جدول دنبالکنندهها ارتقاء یافتهاند و دارای رتبه چهارم هستند. این موضوع نشان میدهد که مخاطب سلبریتیها بهمراتب بیشاز صفحات سرگرمی و تبلیغاتیست. مدلها نیز نسبت به سهم تعداد صفحاتشان تأثیرگذاری بیشتری دارند.
رویکرد سیاسی کاربران برتر
ازآنجاکه بین کاربران برتر، افرادیکه شخصیت سیاسی باشند یا بهعنوان فردی عادی مطرح شوند، بسیارکم هستند؛ اعلام موضع رسمی برای جهتگیری سیاسی کمتر رخ میدهد. درواقع، اتمسفر فضای کاربران برتر اینستاگرام در دست سلبریتیها و صفحات سرگرمی، تبلیغاتی، هنری و آموزشیست. در چنین شرایطی طبیعیست که صاحبان این صفحات موضع بیطرف بگیرند تا مبادا اعضای خود را ازدست دهند. بین ۵۰۰ کاربر برتر اینستاگرم، حدود ۸۱درصد از اعلام موضع سیاسی خود طفره رفتند و بهعنوان فرد بیطرف در اینستاگرام فعالیت دارند. سایر طرفداران گروههای سیاسی مختلف هم بهشکل پراکنده در ۱۹درصد باقی حضور دارند.
بررسی محتوای ۲۳میلیون پست در اینستاگرام
از مجموع 23میلیون پستی که سامانه «پایشگر» در یک بازه سهماهه از فضای اینستاگرام بررسی کرده است، تقسیمبندی کلی این محتواها شامل مباحث مذهبی، سبک زندگی، تبلیغات و... میشود. براساس این پژوهش، بیشاز یکچهارم محتواهای پستها درخصوص سبک زندگیست. حدود یکپنجم درحوزه تبلیغاتی و بازاریابی و حدود یکپنجم نیز پستهای هنری یا مربوط به هنرمندان است. محتواهای دینی عقیدتی در رتبه چهارم قرار دارد و درصد آن نسبت به محتواهای ورزشی، سرگرمی و موضوعات اجتماعی، بیشتر است.
سید میلاد ناظمی/ مهر