خودمراقبتی برای کنترل سرطان و شکست کرونا
بیماری‌های غیرواگیر از جمله انواع سرطان‌ها امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علل مرگ‌ومیر در دنیا محسوب می‌شوند. درحال‌حاضر سرطان‌ها پس از بیماری‌های قلبی-عروقی دومین علت مرگ‌ومیر در دنیا و پس از بیماری‌های قلبی-عروقی و حوادث سومین علت مرگ‌ومیر در ایران محسوب می‌شوند. نگران‌کننده‌تر اینکه پیش‌بینی می‌شود تعداد موارد جدید ابتلا به سرطان به‌طور فراوانی افزایش یابد. هرچندکه سرطان‌ها مختص به یک گروه جنسیتی نیستند و همه گروه‌ها به آن مبتلا می‌شوند، اما احتمال ابتلای برخی گروه‌ها به بعضی از انواع سرطان‌ها بیشتر است. در چنین شرایطی آگاهی از وجود ریسک سرطان و نشانه‌های احتمالی آن می‌تواند به فرد کمک کند تا انتخاب‌های بهتری درمورد سبک زندگی خود داشته باشد و از سلامتی خود بهتر مراقبت کند. وجه اشتراک پیشگیری از ابتلا به سرطان‌ها و کرونایی که این‌روزها با آن در مبارزه هستیم یک نکته برجسته است: خودمراقبتی.
سرطان در ایران
سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ایران و میلیون‌ها مورد در جهان رخ می‌دهد که به کارشناسان و متخصصان حوزه پزشکی، درصورت تشخیص به‌موقع و زودهنگام تومور سرطانی در مراحل اولیه، امکان کنترل و درمان فرد ساده‌تر و احتمال بهبودی کامل بسیار بیشتر خواهد بود. این موضوع اهمیت آشنایی با اصول خودمراقبتی و اقدامات لازم برای پیشگیری و کنترل سرطان‌ها را نشان می‌دهد. مسئول واحد ثبت سرطان دانشگاه علوم پزشکی مازندران بااشاره‌به آماری از ضریب شیوع سرطان در ایران می‌گوید: ضریب شیوع سرطان در ایران پائین‌تر از میانگین جهانی‌ست. طبق آمارهای موجود میزان بروز سرطان در مردان ایرانی 134نفر به ازای هر یکصدهزارنفر و در زنان ایرانی 128نفر به‌ازای هر یکصدهزارنفر است؛ درحالی‌که میانگین جهانی بروز سرطان در مردان و زنان به‌ترتیب 205 و 165نفر است. به‌گفته دکتر «مجید یعقوبی اشرفی»، طبق همین آمارها شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان ایرانی سرطان‌های پوست، معده، پروستات، مثانه و روده بزرگ هستند و برای زنان ایرانی هم سرطان‌های پستان، پوست، روده بزرگ و معده بیشترین میزان ابتلا ثبت شده است.
مازندران و سرطان
باتوجه‌به‌اینکه مازندران یکی از استان‌های مستعد در بیماری‌های قلبی-عروقی‌ست و به‌دلیل کم‌توجهی به خودمراقبتی و اصلاح سبک تغذیه و سبک زندگی، آمار بالایی در این بیماری‌ها را به‌خود اختصاص داده است، همواره نگرانی‌هایی بابت افزایش روند ابتلا به سرطان‌ها نیز در این استان وجود دارد. دکتر یعقوبی اشرفی بااشاره‌به راه‌اندازی مرکز ثبت سرطان مبتنی‌بر جمعیت در معاونت تحقیقات و فناوری ثبت سرطان دانشگاه علوم پزشکی مازندران اظهار می‌کند: «این مرکز برای افزایش ضریب پوشش شناسایی بیماران سرطانی در جمعیت راه‌اندازی شد؛ چراکه شناسایی و ثبت مشخصات بیماران مبتلابه سرطان، زیرساخت‌های اطلاعاتی لازم برای استخراج برخی شاخص‌ها مانند میزان بروز انواع سرطان و نیز امکان پژوهش و جست‌وجوی علل و عوامل آن‌را فراهم می‌کند و بر‌آن‌اساس می‌توان بهترین تصمیم‌ها را برای پیشگیری یا تشخیص زودهنگام و درنتیجه شروع به هنگام درمان اتخاذ کرد». وی درباره میزان شیوع سرطان‌ها در مازندران می‌گوید: «سال 1394 پس‌ازانجام فرایندهای تکرارگیری و حذف رکوردهای دارای نقص اطلاعاتی از مجموع 15هزار و 282 رکورد دریافت شده در استان، 4017 بیمار به‌عنوان موارد سرطانی جدید در جمعیت زیرپوشش دانشگاه شناسایی شدند. یعنی به‌ازای هر بیمار مبتلابه سرطان حدود 3.8 رکورد دریافت شد». به‌گفته دکتر یعقوبی اشرفی، کل جمعیت زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مازندران در آن سال دومیلیون و 678هزار و 270نفر بود که از این تعداد 50.81درصد را مردان و 49.19درصد را زنان تشکیل می‌دادند. همچنین از جمعیت زیرپوشش 57.23درصد شهرنشین و 42.77درصد ساکن روستاهای مازندران بودند. این آمارها نشان می‌دهد که بیشترین میزان بروز سرطان در مازندران مربوط به گروه‌های سنی 60 تا 64 سال و کمترین میزان بروز هم متعلق به گروه سنی 10 تا 14سال است.
آشنایی با شایع‌ترین سرطان‌ها
آنچه می‌تواند پیش از هر اقدامی عمده افراد را از سرطان مصون نگه دارد، خودمراقبتی و آگاهی‌داشتن از نشانه‌های سرطان‌هاست که درصورت ابتلا به این بیماری نیز با حفظ روحیه و امیدواری ناشی از شناخت دقیق بیماری و راه‌های مقابله با آن می‌تواند روند بهبود فرد را سریع‌تر کند. بنابراین در گام نخست لازم است که با انواع سرطان‌ها آشنایی اندکی داشته باشیم.
سرطان روده بزرگ (کولورکتال)
سرطان روده بزرگ در جهان بعد از سرطان‌های پستان، پروستات و ریه، چهارمین سرطان با بیشترین میزان بروز است که میزان بروز آن در ایران 11نفر به‌ازای هر یکصدهزارنفر است. یعنی شش‌نفر کمتر از میانگین جهانی ابتلا به این بیماری که 17نفر در هر یکصدهزارنفر اعلام شده است.
سرطان پستان
در بیشتر کشورهای دنیا سرطان پستان شایع‌ترین سرطان در زنان است. نکته مهم و قابل‌توجه اینکه میزان بروز این بیماری در سراسر جهان درحال افزایش است و در ایران نیز شایع‌ترین نوع سرطان بین زنان محسوب می‌شود.
سرطان دهانه رحم (سرویکس)
این سرطان چهارمین سرطان شایع زنان در جهان است و مهم‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان در زنان در کشورهای درحال‌توسعه به‌شمار می‌رود. سرطان دهانه رحم عمدتاً در مراحل بسیار پیشرفته تشخیص داده می‌شود. این بیماری از معدود سرطان‌هایی‌ست که علت مشخصی برای بروز آن شناخته شده و روش‌های پیشگیری مؤثر برای ریشه‌کنی آن نیز وجود دارد. ابتلا به عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مهم‌ترین علت ابتلا به این سرطان شناخته شده است. به‌همین‌دلیل روش‌های تشخیصی عفونت HPV در برنامه‌های غربالگری، به‌عنوان یکی از روش‌های نوین و اثربخش در پیشگیری از سرطان دهانه رحم مطرح است.
نبرد با سرطان در دوران کرونا
قابل‌انکار نیست که مبارزه با سرطان در دوران شیوع کرونا برای افرادی که به هرکدام از انواع سرطان مبتلا هستند بسیار دشوارتر شده است. به‌ویژه اینکه افراد مبتلابه سرطان به‌دلیل ضعیف‌شدن سیستم ایمنی بدن در اثر مصرف داروهای خاص، بیشتر در‌معرض ابتلا به کرونا و آسیب‌دیدن از این ویروس همه‌گیر هستند و این موضوع نگرانی‌های آنان و اطرافیانشان را افزایش می‌دهد. در چنین وضعیتی توصیه‌هایی ازسوی متخصصان خدمات درمانی و پزشکی برای افراد مبتلابه سرطان درنظر گرفته شده که آشنایی با آن‌ها می‌تواند ریسک ابتلا به کرونا را درطول درمان و پس‌ازآن کاهش دهد.
خودمراقبتی ویژه در مقابل کرونا برای مبتلایان به سرطان
رعایت نکات بهداشتی عمومی و پروتکل‌های بهداشتی مقابله با کرونا برای افراد مبتلابه سرطان از اهمیت بیشتری برخوردار است. شست‌وشوی دست با آب و صابون هر یک ساعت یک‌بار یا استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده حاوی الکل، شستن دست‌ها پیش از غذا، پس از سرویس بهداشتی، عطسه یا سرفه و تماس با سطوح مشکوک به آلودگی، خودداری از تماس دست با دهان، بینی، چشم و اطراف آن، استفاده از ماسک و ضدعفونی‌کردن وسایلی مانند ریموت کنترل، دستگیره درها، گوشی همراه، لپ‌تاپ یا تبلت برای این افراد باید بسیار جدی گرفته شود.
پرهیز از مواجهه با افراد به‌ویژه افراد دارای علائم مشکوک و خودداری از لمس دیگران تحت هر عنوان از جمله دست‌دادن یا روبوسی نخستین گام خودمراقبتی در این دوران است. توجه به نشانه‌هایی مانند تب، سرفه، تنگی نفس، لرز، بدن‌درد، سردرد، اسهال، تهوع، استفراغ، آبریزش بینی به‌ویژه دوهفته پس از تماس با فردی که این علائم را داشت و مراجعه به پزشک نکته مهم دیگری‌ست که این افراد باید به آن توجه داشته باشند. پختن کامل مواد غذایی به‌ویژه گوشت و تخم‌مرغ و مصرف مرتب میوه و سبزی شسته و تمیز شده و ویتامین C نیز از دیگر موارد مورد تأکید مقابله با کرونا برای مبتلایان به سرطان است.
چگونگی حضور در محیط‌های درمانی
بیماران مبتلابه سرطان برای انجام فرایند درمان و کنترل بیماری ناچارند که در مراکز درمانی که از کانون‌های آلودگی کرونایی محسوب می‌شود حاضر شوند. بنابراین باید مسائلی را برای مبتلا‌نشدن به کرونا مدنظر قرار دهند. به‌تعویق‌انداختن یا فاصله گذاشتن مراجعات درصورت امکان با نظر پزشک و تنظیم دقیق نوبت‌های رادیوتراپی و شیمی‌درمانی، رعایت فاصله یک متری با سایر افراد هنگام حضور در مطب یا مراکز درمانی و استفاده از ماسک و دستکش و خودداری از لمس صورت برخی از نکات مهمی هستند که بیماران سرطانی باید هنگام مراجعه به مراکز درمانی مدنظر قرار دهند. خروج از محیط درصورت مشاهده رعایت‌نشدن پروتکل‌ها توسط افراد دیگر، مطمئن‌شدن از ضدعفونی‌بودن تجهیزات و سطوح مرکز درمانی از جمله تخت رادیوتراپی، قرار داشتن داروهای شیمی‌درمانی در سبد مناسب و ضدعفونی شده و استفاده از گان یک‌بارمصرف نیز از جمله نکات مهم برای پیشگیری از ابتلا هستند.
پروتکل‌های حضور در اماکن همگانی
همه پروتکل‌های بهداشتی مقابله با کرونا که برای افراد عادی جامعه توصیه می‌شود به شکل ویژه‌تری باید موردتوجه افراد مبتلابه انواع سرطان قرار بگیرد. محدود‌کردن فعالیت‌های خارج از منزل، پرهیز از حضور در اماکن شلوغ، استفاده از ماسک، پرهیز از لمس سطوح بدون دستکش، شست‌وشوی مداوم دست‌ها به‌ویژه پس از لمس سطوح مختلف، استفاده از دستمال‌کاغذی، خلال‌دندان یا گوش‌پاک‌کن برای لمس کلیدهای آسانسور، ایستادن رو به در آسانسور و پرهیز از صحبت‌کردن با دیگران در آسانسور، پرهیز از حضور در رستوران‌ها و مراکز تفریحی و استفاده از سطل‌های زباله پدالی دردار از نکات مهمی هستند که افراد مبتلابه سرطان برای پیشگیری از ابتلا به سرطان باید مدنظر قرار دهند.
مقابله با کرونا در محیط خانه
بخش مهمی از اقدامات خودمراقبتی بیماران مبتلابه سرطان برای پیشگیری از ابتلا به کرونا در منزل باید انجام شود. درصورت مراجعه به مراکز درمانی، بلافاصله پس از بازگشت به خانه باید تمام لباس‌های خود را در سبد شست‌وشو یا ماشین لباسشویی قرار داده و پس از استحمام لباس تمیز به تن کنند. در هر خانه یک فرد مسئول رسیدگی به بیمار مبتلابه سرطان باشد. این فرد باید بیشتر از سایر اعضای خانواده اصول بهداشتی را رعایت کند و کمترین تماس را با محیط خارج از خانه و سایر افراد خانواده داشته باشد. ضمن‌اینکه در زمان مراقبت از بیمار باید ماسک به‌صورت داشته و قبل و بعد از هر مراقبت، دست‌های خود را ضدعفونی کند. جدا‌کردن تمام لوازم شخصی بیمار مبتلابه سرطان از سایر اعضای خانواده، استقرار بیمار مبتلابه سرطان در فضایی مخصوص به خود و محدودیت رفت‌وآمد به محل حضور او برای سایر افراد خانواده، توجه ویژه به انجام فعالیت‌های جسمی و تحرک برای جلوگیری از لخته عروقی در بیمار مبتلابه سرطان، کم‌کردن فضای مشترک با بیمار و توجه به تهویه مناسب هوا در فضاهای مشترک مانند آشپزخانه و سرویس بهداشتی با بازکردن پنجره‌ها و ضدعفونی کردن اتاق بیمار و سطوحی مانند روشور توالت و حمام به‌وسیله پارچه مرطوب شده با مواد ضدعفونی‌کننده از نکات مهمی هستند که برای فرد مبتلابه سرطان در محیط خانه باید انجام شود.
همچنین باید روزانه یک نوبت فرد مبتلابه سرطان تب‌سنجی شود و درصورتی‌که دمای بدن از 37.3درجه بیشتر باشد یا بیمار هر یک از علائم سرفه خشک، تنگی نفس یا احساس ناخوشی غیرطبیعی را داشت با پزشک درمانگر بیمار یا مرکزی که بیمار خدمات تشخیصی درمانی خود را از آن دریافت می‌کند تماس گرفته شود.
جلوگیری از رفت‌وآمد افراد مبتلابه ساده‌ترین علائم سرماخوردگی، درنظرگرفتن رژیم غذایی هفتگی متعادل برای بیمار و رعایت همه نکات بهداشتی هنگام پخت و تحویل غذا به بیمار نیز از موارد مهم برای پیشگیری از کرونایی‌شدن افراد مبتلابه سرطان هستند. اما نکته بسیارمهم و پایانی اینکه همه این اقدامات باید به‌شکلی انجام شود که اضطراب به بیمار القا نکند و محیط خانه همیشه آرام و بدون استرس باشد.