کرونا بازار شایعه را داغ کرد

می‌گویند شایعه همچون آب دریاست؛ یعنی هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می‌کند؛ چراکه معمولاً شایعه، ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می‌‌کند و مردم به‌علت عدم‌دسترسی به اطلاعات دقیق، به آن پناه برده و آن‌را دهان‌به‌دهان نقل کرده و گاه بر آن می‌افزایند. به‌گزارش آنا؛ طبق بررسی کارشناسان، جامعه ما آسیب‌پذیری شدیدی نسبت به رواج شایعات دارد و این آسیب‌پذیری، با بروز حوادث و بحران تشدید می‌شود. یکی از مسائلی که در دوران اخیر وارد موج شایعه شد، بروز بیماری کرونا بود. روح‌الله مهرجو؛ استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی دراین‌رابطه می‌گوید: «بیماری کرونا، اتفاقی جدید بود و تقریباً می‌توان گفت افرادی‌که درحال‌حاضر بر روی کره زمین زندگی می‌کنند، تجربه هم‌زیستی با یک بیماری همه‌گیر را نداشتند. طبیعی بود با اتفاقاتی غیرقابل‌پیش‌بینی روبه‌رو شویم». وی می‌گوید: «در جامعه ما اغلب شایعه‌سازی را می‌توان در سه بخش دسته‌بندی کنیم: شایعاتی که با نیات سیاسی، اقتصادی یا شیطنت ساخته و منتشر می‌شوند و هرکدام نیت و عملکردی جداگانه دارند. کرونا هم از این‌مقوله جدا نیست و بهانه‌ای برای هر‌یک از نیات بالا بود». این پژوهشگر اجتماعی بابیان‌اینکه جناح‌های سیاسی، از هر فرصتی برای واردکردن ضربه به جناح مقابل؛ به‌ویژه‌آنکه در رأس قدرت هم باشد، استفاده خواهند کرد،‌ ادامه داد: «دراین‌زمینه کرونا نیز برخی از شایعات به‌نیت ضربه‌زدن به دولت و سیاست‌های آن‌ها بود و حتی یکی از دلایلی که دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا شکست خورد، همین‌مسئله کرونا بود». وی می‌افزاید: «در کشور ما هم باتوجه‌به‌آنکه زمانی تا انتخابات باقی نمانده و درعمل، کرونا در یک‌سال پایانی عمر دولت وجود دارد، بازار شایعات داغ خواهد بود که این بُعد شایعه دراین‌روزها کمتر بوده؛ چراکه فضای کشور به‌دلیل مشکلات اقتصادی فرصت چندانی به شایعه‌سازان سیاسی نداده است». وی درخصوص نیات اقتصادی در بازار شایعه، می‌گوید: «بی‌تردید، نبود درمان قطعی برای این بیماری و وحشتی که برخی‌ازافراد دارند، این‌فضا را فراهم می‌کند که برخی‌ازافراد ادعا کنند معجونی یا محصولی برای درمان این بیماری یا پیشگیری از آن دارند؛ که اتفاق هم افتاد: عنبر‌نسارا، گلاب و ... مواردی بود که چند‌باری بر سر زبان‌ها افتاد». این استاد دانشگاه بابیان‌اینکه قطعاً افرادی هم بودند و هستند که تنها به‌دلایل تفریح یا شیطنت مواردی از شایعه را نشر دادند، می‌گوید: «این‌روزها هم که به‌لطف اینترنت و فضای مجازی، بازار شایعه‌سازی بسیار‌داغ است و به‌سرعت می‌توان یک خبر را منتشر کرد و به‌مانند ویروس کرونا شیوع داد». وی بیان می‌کند: «دامن‌زدن به شایعات در جوامع، دلایل بسیار و متنوعی دارد: دلیل اول، دانایی‌ست. قبل از توضیح آن باید بگویم که دانایی با سواد متفاوت است. آنچه ما به آن فرهنگ بالا و جامعه توسعه‌یافته می‌گوییم، نیازمند شهروند دانا و آگاه است. بسیار افراد هستند که مدرک دانشگاهی دارند؛ اما درک لازم برای ایفای نقش یک شهروند را ندارند». مهرجو بابیان‌اینکه افرادی هم که بازار شایعات را دوست دارند، درک لازمی از مسائل اجتماعی و مسئولیتی که برعهده ‌دارند، به‌دست نیاوردند، اظهار می‌کند:‌ «ازهمین‌رو، ما شاهد اتفاقاتی در جامعه هستیم که به آن، بی‌فرهنگی می‌گوییم. البته یکی از دلایل اصلی آن‌ نیز عدم‌رشد اقتصادی‌ست. توسعه اقتصادی، زیربنای توسعه سیاسی و اجتماعی جامعه است و این‌مسئله را باید جدی انگاشت و تاجایی‌که می‌توان گسترش داد تا همه نسبت به آن حساس شوند و به دغدغه‌ای همگانی بدل شود. قطعاً برای رسیدن به جامعه ایدئال، به برنامه‌ریزی برای رشد اقتصادی نیاز داریم». این پژوهشگر اجتماعی درخصوص نقش فضای مجازی درخصوص شایعات کرونایی اظهار می‌کند: «قطعاً نوع شایعه در دنیای امروز با گذشته متفاوت است. یکی از دلایلی که در ایام قبل از توسعه فناوری دلیل شایعات بی‌اطلاعی مردم از واقعیت‌ها و سطح پائین دانش و آگاهی بود؛ اما امروز شایعات قدیمی خنده‌دار است و دروغ‌ها هم به‌اندازه شبکه مجازی بزرگ شدند و گاهی تشخیص واقعیت را دشوار می‌کنند». وی ادامه داد: «هربار که در جامعه با یک چالش مواجه می‌شویم، سخنگویان و مسئولان مربوطه اعلام می‌کنند که مردم اخبار را از صداوسیما دنبال کنند و به سایر رسانه‌ها توجه نکنند. این اتفاق یعنی رسانه‌های دیگر؛ به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گرفته و اخبار نادرستی با نیت‌هایی که پیش‌ازاین دسته‌بندی کردیم، منتشر می‌شود؛ بنابراین، مردم بدانند که آن دستگاه صرفاً اخبار خود را از صداوسیما منعکس می‌کند و تنها آن معتبر است». این استاد دانشگاه بیان می‌کند: «فضای مجازی به‌دلیل‌اینکه هر عضو آن نیز می‌تواند فرستنده و دریافت‌کننده باشد، به‌قدری گسترده شده که کنترل آن ساده نیست. درباره بیماری کرونا نیز آن‌قدر حرف‌وحدیث زیاد است که ستاد ملی مبارزه با کرونا سخنگوی ویژه داشته و در فواصل زمانی مقرر پشت دوربین رسانه ملی قرار گرفته و آخرین اخبار را اعلام می‌کند». وی بیان می‌کند: «هنوز برخی‌ازافراد اهمیت اصالت منبع خبری و صحت آن‌را نمی‌دانند و هر سخنی را صرف‌اینکه در اینترنت و یک شبکه اجتماعی آمده است، می‌پذیرند». وی می‌گوید: «به‌راحتی می‌توان یک شایعه درباره کمبود یک کالای اساسی در شبکه مجازی رواج داد که صحیح نباشد؛ اما با هجوم مردم به بازار برای تأمین آن، کمبود فرضی محقق شود و این، مشکل بزرگی‌ست. یا همین‌مسئله واکسن کرونا که منشأ هزاران بحث و نظر شده و هرروز یک خبر جدید منتشر می‌شود که درواقع، تشخیص واقعیت را دچار مشکل و چالش کرده است». به‌نظر می‌رسد در دنیای توسعه روزافزون رسانه‌هایی که نیاز به مجوز ندارند و امکان کنترل صددرصدی آن وجود ندارد و درشرایطی‌که یک خبر کذب یا اشتباه به‌راحتی می‌تواند هزاران‌بار تکثیر؛ و به‌ویژه در بحران‌ها موجب التهاب هرچه‌بیشتر جامعه شود،‌ فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی درخصوص دامن‌نزدن به شایعه‌ها و پیگیری اخبار از منابع موثق، امری ضروری به‌نظر می‌رسد.