«ریسپانسیبل استیت کرفت» بررسی کرد؛
آیا بخت احیای برجام هنوز وجود دارد؟
باتوجه‌به بن‌بست کنونی و سرعت ناامیدکننده اقدامات دولت جو بایدن در هفته‌های نخست خود (دررابطه‌با توافق هسته‌ای ایران) اخبار منتشرشده درباره شرکت ایالات متحده در نشست هفته آینده در وین بین ایران و شرکای جهانی آن برای احیای برجام از بسیاری جهات خوشایند بود. دلیلش هم این‌است‌که مقامات کاخ سفید در خفا اذعان دارند از همان ابتدای امر در پرونده ایران خراب کرده‌اند؛ اما پیامی که اکنون شنیده می‌شود این‌است‌که اوضاع تغییر کرده و ایالات متحده حالا با سرعت کامل سمت بازگشت به برجام پیش می‌رود. اولین نشانه‌هایی که این روایت را تائید می‌کنند، قابل‌مشاهده هستند. بااین‌حال، بی‌اعتمادی بین دو طرف در هفته‌های گذشته افزایش یافته است. ایرانی‌ها در ناامیدی کامل شاهد پیام‌های ارسالی ازسوی بایدن مبنی‌بر اولویت‌نداشتن برجام و هماهنگی با اسرائیل و کمک به شاهین‌ها در کنگره بود. این اتفاقات سبب شد ایران به‌این‌نتیجه برسد که یا بایدن قصد دارد از فشار حداکثری تحریم‌های ترامپ به‌عنوان یک ابزار چانه‌زنی استفاده کند یااینکه اراده پرداختن بهای به‌چالش‌کشیدن مخالفان برجام در ایالات متحده و منطقه را ندارد. به‌طور هم‌زمان، طرف آمریکایی هم شاهد ادامه حملات در عراق، سخت‌ترشدن موضع عمومی ایران و حرکت‌های هسته‌ای تنش‌آمیز این کشور بود و این‌طور تصور می‌کرد که شاید پنجره احیای برجام پیش‌تر بسته شده و ایران دست‌کم تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری دراین‌کشور برنامه‌ای برای بازگشت به تعهدات هسته‌ای خود ندارد. دو طرف ماجرا در چندهفته‌‌قبل غیرمستقیم درباره چگونگی عبور از بن‌بست موجود، پیشنهاد‌هایی ردوبدل کرده‌اند. پیشنهادهای ایالات متحده طبق آنچه توسط رسانه‌ها گزارش شده، همگی مواردی بودند که برای ایران قابل‌پذیرش قلمداد نمی‌شدند و به‌نظر می‌رسد که اوضاع را بدتر کردند. پیشنهاد یک توافق سخت و سودجویانه در شرایط موجود تنها اعتماد را بیش‌ازپیش از بین می‌برد و بر تحقق هدف میانی (شروع گفت‌وگوهای مستقیم) تأثیر عکس دارد. درواقع، تبدیل امری‌که باید هماهنگی می‌بود، به مذاکره از همان ابتدا یک اشتباه بود. پس دلیل نشانه‌های مثبت کنونی چیست؟ احتمال می‌رود واشینگتن در اقدامی عاقلانه در پشت‌صحنه پیشنهادی قابل‌پذیرش‌تر به تهران ارائه داده باشد. کم‌لطفی و توافق سودجویانه دیگر در‌کار نیست. قطعاً وقتی سرگئی لاوروف؛ وزیر خارجه روسیه، از «تحرکات مثبت» در سمت ایالات متحده صحبت می‌کرد، منظورش پیشنهادهای کم‌ارزش نبودند. همچنین، بعید است ایران باتوجه‌به شرایط سیاسی آن، درصورت نبودن پیشنهادی قابل‌توجه روی میز، با جلسه هفته بعد موافقت کند. گفتنی‌ست؛ مقامات آمریکایی به «نیویورک‌تایمز» گفته‌اند به‌دنبال حفظ برخی از تحریم‌های ترامپ به‌عنوان «اهرم فشار» نخواهند بود. این‌جلسه (درصورت تحقق)، مهم‌ترین موفقیت در تاریخ برجام خواهد بود. پیش‌ازاین رویداد، آنچه در مارس 2013 در عمان حاصل شد؛ یعنی آغاز مذاکرات بر سر برجام واقعی پس‌ازآنکه ایالات متحده پذیرفت که غنی‌سازی در ایران را به‌رسمیت بشناسد، بزرگ‌ترین موفقیت درروند گفت‌وگوها به‌شمار می‌رفت. ایالات متحده آن‌زمان این موفقیت را تا سال‌ها به‌عنوان راز حفظ کرد. درحقیقت، بیشتر روزنامه‌نگارانی که این‌موضوع را پوشش خبری می‌داده‌اند، هنوز به‌طورکامل این‌موضوع را تصدیق نمی‌کنند و درعوض، موفقیت توافق را نتیجه فشار تحریم‌ها علیه ایران توضیح می‌دهند؛ اما این‌اقدام هوشمندانه واشینگتن بود که به آغاز مذاکرات واقعی با تهران انجامید و درعین‌حال، توانست از واکنش شدید گروه‌های مختلف در ایالات متحده به این واقعیت که یک امتیاز بزرگ به ایران داده شده، جلوگیری کند. اگر حالا هم اتفاقات مشابهی درحال‌وقوع باشد، چندان عجیب نخواهد بود. البته این فقط آغاز فرآیند است. همان‌طورکه سفیر روسیه در وین گفت: «فکر می‌کنم در مسیر درستی هستیم؛ اما راه پیش‌رو آسان نخواهد بود و به تلاش بسیار نیاز خواهد داشت». سؤال این‌است‌که ادامه روند از‌این‌لحظه‌به‌بعد چگونه خواهد بود؟ طرف آمریکایی چندین مرحله هماهنگ با هدف نهایی انطباق کامل در برابر انطباق کامل را ترجیح می‌دهد. ترجیح ایرانی‌ها اما فرایند سریع و یک مرحله‌ای‌ست که بلافاصله اجرایی شود. برای هر‌دو رویکرد استدلال وجود دارد؛ اما تهران به‌دلیل انتخابات کمی بیشتر با مشکل زمان درگیر است و یک فرآیند طولانی آن‌را در برابر حملات مخالفان برجام بسیار آسیب‌پذیر می‌کند. البته دقیقاً عکس این جمله نیز صحت دارد و باتوجه‌به انتخابات جمهوری اسلامی ایران، توافق هسته‌ای درمعرض سیاست‌زدگی قرار گرفته. به‌هرحال، می‌توان گفت برای ایالات متحده بهتر است که این‌روند سریع باشد؛ زیرا احتمال دارد انتخابات ایران به موضع‌گیری‌های سیاسی و غیرمفید ازسوی این کشور بیانجامد. بهترین کار شاید این‌است‌که هردوطرف با یک برنامه سرعتی به انطباق کامل با تعهداتشان بازگردند. شاید در گام‌های اولیه صرفاً تصمیماتی درجهت اقدامات در چندهفته آتی باشند و گام‌های حقیقی بعدتر برداشته شوند؛ اما لازم است که تصمیمات به‌سرعت گرفته و اعلام شوند. به‌این‌ترتیب، برجام قبل از انتخابات کشور ایران احیا و محافظت خواهد شد و منوط به نتیجه انتخابات نخواهد بود. این‌مسئله به‌وضوح مطابق منافع ملی ایالات متحده است و جو بایدن بارها به این‌موضوع اشاره کرده.
تریتا پارسی/ دیپلماسی ایرانی