آخرین وضعیت «هیرمان» و «ایلدا»؛ شیرهای ایرانی
«روز جهانی شیر» امسال درحالی در دنیا بزرگ داشته شد که یکی از زیرگونههای آن؛ یعنی «شیر ایرانی» که زمانی در دشتهای کشور زیست میکرد بیش از ۸۰سال است بهدلایلی ازجمله تخریب زیستگاه و شکار در ایران منقرض شده و تنها یکجفت شیر نر و ماده ایرانی در یکی از باغوحشهای کشور در شرایط اسارت زندگی میکنند. دامپزشک این باغوحش میگوید که هردوی آنها حال خوبی دارند. بهگزارش ایسنا؛ شیر آسیایی با نام علمی Panthera leo Persica که با نامهای شیر ایرانی، شیر اوراسیایی و شیر هندی نیز خوانده میشود؛ زیرگونهای از شیر است که هماکنون تنها در جنگل «گیر» در هند یافت میشود. این زیرگونه از شیر زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل دریای مدیترانه تا شمالشرقی هندوستان شامل ایران و عربستان و آسیای میانه پراکندگی داشت اما شکار بیشازحد، آلودگی آبها و کاهش شدید طعمههای این جانور به نابودی آنها در ایران منجر شده است.
گرچه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، طرحهای احیای شیر ایرانی ریخته شد اما دوسالپیش پس از گذشت ۸۰سال از انقراض آن در کشور، یکجفت شیر نر و ماده ایرانی با توافق میان باغوحش ارم و انجمن آبزیگاه و باغوحشهای اروپا به ایران بازگشتند. شیر نر ایرانی بهنام «کامران» در اردیبهشتماه سال ۹۸ از باغوحش بریستول انگلستان به باغوحش تهران منتقل و «هیرمان» نامگذاری شد و «ایلدا» (شیر ماده) نیز یکماهبعد از دوبلین ایرلند به این باغوحش منتقل شد. همزمان با ورود هیرمان به این باغوحش، سید محمدرضا پرهیزکار - مدیرعامل وقت مجموعه ارم سبز - هدف اصلی از تلاش برای بازگرداندن این گونه به کشور را «کمک به ازدیاد نسل این حیوان و آشناکردن هموطنان با حیاتوحش کشور» عنوان کرده بود اما کمتر از یکهفته پس از این اظهارات، مجید خرازیان مقدم (مدیرکل سابق دفتر حفاظت و مدیریت حیاتوحش سازمان حفاظت محیط زیست) هدف از ورود «هیرمان» به کشور را تنها نگهداری در باغوحش دانست و گفت که این سازمان برنامهای برای احیای زیرگونه شیر ایرانی در کشور ندارد. چندماه بعد در چنین روزی همزمان با روز جهانی شیر که برای نخستینبار این دو شیر ایرانی باغوحش ارم درکناریکدیگر قرار گرفتند. ایمان معماریان - دامپزشک وقت این باغوحش- اظهار کرده بود که این شیر نر و ماده فعلاً فقط برای زندگی مشترک به یکدیگر معرفی شدهاند و درحالحاضر برنامهای برای تکثیر آنها نداریم مگر با اعلام برنامه EEP «اتحادیه باغوحشهای اروپا» و مشخصبودن اتفاقیکه برای تولهها درصورت انجام تکثیر میافتد. با وجود برخی انتظارها برای تکثیر زیرگونه شیر ایرانی و احیای نسل آن و ازطرفی نیز انتقادات برخی کارشناسان و فعالان حقوق حیوانات نسبت به ایناقدام که معتقدند بودند چنینکاری بهمعنای احیای نسل نیست، هیچ موقع تکثیر در اسارت این حیوان در کشور اتفاق نیفتاد و مهرماه پارسال امیر الهامی (مدیر سابق باغوحش ارم) دراینخصوص خاطرنشان کرد که درحالحاضر، دو قلاده شیر نر و ماده بنا بهدلایل ژنتیک اجازه تکثیر ندارند.
افشین علیزاده؛ استادیار دانشگاه تهران و متخصص اکولوژی حیاتوحش و مدیریت زیستگاهها که از موافقان تکثیر شیر ایرانی در باغوحش تهران بود همانموقع با ورود «هیرمان» و «ایلدا» به کشور به ایسنا گفته بود که «امروزه باغوحشهای دنیا بهسمتی میروند که به باغ جانورشناسی تبدیل شوند و بتوان از آنها برای تحقیقات و ایجاد بانک ژنی زنده استفاده کرد و باوجوداینکه قرار است یکجفت شیر ایرانی نر و ماده تحتنظر اتحادیه باغوحشهای اروپا در باغوحش تهران تولید نسل کنند اما این تصور که میتوانیم با احیای نسل شیر ایرانی آنها را در طبیعت کشور رها کنیم اشتباه است چراکه زیستگاههای این گونه از بین رفته و گونههای دیگری مانند گورخر که در گذشته طعمه شیر بود نیز روبهانقراض است بنابراین این گونه از حیاتوحش بههیچعنوان قابلیت رهاسازی در طبیعت را ندارد.» هیرمان بهمنماه سال گذشته بدحال و علائم بالینی آن بیحالی و آبریزش بینی اعلام شد همچنین گفته شد که این شیر دچار اختلال در قسمت فوقانی سیستم تنفسی شده است. پرویز قندالی - مدیر باغوحش ارم- مدتی پس از اینماجرا گفت که طبق اعلام نظر متخصصان «هیرمان» به بیماری ویروسی «هرپس» مبتلا شده بود که دستگاه تنفسی فوقانی را تحتتأثیر قرار میدهد و ترشحات بینی و دهان او نیز بهدلیل ابتلا به همین ویروس بود و حال این شیر ایرانی روبهبهبود است.
حال با گذشت دوسال پیمان محمدزاده (دامپزشک باغوحش ارم) درباره آخرین وضعیت این جفت شیر نر و ماده ایرانی ۹ و ۵ساله میگوید: حال هردو شیر ایرانی خوب است و از زمان بهبود بیماری هیرمان، این دو حیوان درکناریکدیگر زندگی میکنند. او ضمن تأکید بر اینکه هدف از بازگرداندن این دو شیر ایرانی هیچ زمان زادآوری و احیای نسل آن نبوده است، اظهار میکند که اصولاً احیای نسل و معرفی مجدد یک گونه جانوری به اکوسیستم بهشکلی نیست که بتوان ازطریق یکجفت شیر نر و ماده صورت گیرد. هدف از ورود این جفت شیر تنها نمایش عمومی و شکلگیری ارتباط و همکاری با اتحادیه باغوحش اروپا بود و امکان این تکثیر مطلقاً با این جفت شیر وجود ندارد. محمدزاده میگوید: اتحادیه باغوحشهای اروپا که ما نیز عضو آن هستیم، بهمنظور اینکه میزان توانایی و قدرت یک باغوحش در نگهداری از یک گونه خاص را بررسی کند در مرحله نخست یکجفت از آن گونه را که بهلحاظ شرایط فیزیولوژیک و ژنتیک نیز از ردههای پایین ژنتیکی بهحساب میآیند را به باغوحش موردنظر منتقل میکنند و توانایی و مهارت آنرا در نگهداری از آن حیوان میسنجند. این دو شیر ایرانی نیز بههمینترتیب در مرحله نخست به باغوحش ارم تحویل داده شده است تا طی یک فرایند زمانی مشخص توانایی این باغوحش ارزیابی شود. بهگفته این دامپزشک، باغوحش ارم طی دوسالاخیر در نگهداری این دو شیر ایرانی موفق عمل کرده است و اتحادیه باغوحشهای اروپا در آینده تصمیم میگیرد که شیرهایی با خلوص ژنتیک یا تعداد بیشتری را به این باغوحش منتقل کند یا خیر.