بار رشد اقتصادی روی دوش «نفت» و «خدمات»

در تابستان 1402، بخش‌های «خدمات» و «استخراج نفت و گاز» بیش‌ترین تأثیر مثبت روی رشد اقتصادی نفتی و غیرنفتی گذاشته‌اند. این در حالی است که بخش‌های «کشاورزی» و «صنعت و معدن» موجب کاهش رشد اقتصادی شده‌اند. به‌گزارش اکو ایران؛‌ تازه‌ترین داده‌های مرکز‌ آمار نشان می‌دهد که تولیدات اقتصادی ایران به قیمت‌های ثابت سال 90 در تابستان سال جاری به 219 هزارمیلیاردتومان (همت) رسیده که نسبت به مدت مشابه در سال قبل 7.1 درصد رشد کرده است. البته این رقم شامل کل اقتصاد است و اگر تولیدات مربوط به نفت و گاز را از آن خارج کنیم نتایج متفاوتی حاصل می‌شود. به بیان دقیق‌تر، تولید ناخالص داخلی بدون نفت در تابستان سال جاری 185 همت برآورد شده که نشانگر رشد اقتصادی بدون نفت 4.2 درصدی نسبت به تابستان 1401 است. این ارقام حاصل محاسبه تولید ناخالص داخلی به روش ارزش‌افزوده است. در روش ارزش‌افزوده، سمت تولید اقتصاد به چند فعالیت عمده تقسیم می‌شود. این فعالیت‌ها شامل‌ «کشاورزی»، «صنعت و معدن بدون احتساب نفت»، «استخراج نفت و گاز» و «خدمات» می‌شود. هریک‌از این بخش‌ها در تحقق رشد تابستانی اقتصاد نقش داشته‌اند و هرکدام با سهم مشخصی در شکل‌گیری رشد اقتصادی اثرگذار بوده‌اند. شواهد آماری حاکی از آن است که بخش‌های «خدمات» و «استخراج نفت و گاز» تأثیر مثبت روی رشد اقتصادی تابستان 1402 گذاشته‌اند. همچنین، این دو بخش بیش از سایر بخش‌ها موجب بالارفتن رشد اقتصادی در تابستان شده‌اند. این در حالی است که بخش‌های «کشاورزی» و «صنعت و معدن» موجب کاهش رشد اقتصادی شده‌اند.

اندازه‌گیری حجم کیک اقتصاد ایران به روش ارزش‌افزوده
برای محاسبه تولیدات و رشد اقتصادی روش‌های متفاوتی وجود دارد که یکی از آن‌ها روش «ارزش‌افزوده» است. ارزش‌افزوده همان ارزش خالص کالا و خدمات تولیدشده طی یک دوره زمانی مشخص است. اگر این کالا و خدمات تنها در داخل کشور تولید شده باشد، به آن تولید ناخالص داخلی می‌گویند. این شاخص تولیداتی که توسط ایرانیان خارج از کشور محقق شده را در خود جای نداده است. برای محاسبه تولید ناخالص داخلی به روش ارزش‌افزوده، ابتدا اقتصاد را براساس فعالیت‌های اقتصادی به چند بخش تقسیم می‌کنند. سپس در هر بخش کل ارزشی که توسط عوامل تولید آن بخش طی یک دوره زمانی ایجادشده را محاسبه می‌کنند. منظور از عوامل تولید، همان نیروی کار و سرمایه است. به‌بیان‌دیگر، ارزش‌افزوده هر کالا شامل مجموع حقوق و دستمزد، اجاره، بهره و سودی است که برای تولید آن پرداخت شده است.

رشد اقتصادی نفتی و غیرنفتی در تابستان 1402
آخرین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که تولید ناخالص داخلی یا همان حجم کیک اقتصاد در تابستان امسال 219 همت بوده است. این رقم براساس قیمت‌های ثابت سال 90 محاسبه‌شده تا آثار تورمی از آن خارج شود؛ یعنی این ارزش منحصراً مربوط به تولید است و بالارفتن قیمت‌ها به‌واسطه تورم در آن جایی ندارد. حجم کیک اقتصاد ایران در تابستان سال جاری 7.1 درصد نسبت به تابستان سال گذشته رشد کرده است. این رشد مربوط به کل اقتصاد است و به‌تبع بخشی از آن متأثر از تولید نفت است. نفت یک منبع طبیعی است. به‌همین‌دلیل برای ارزیابی عملکرد یک اقتصاد، رشد غیرنفتی هم محاسبه می‌شود تا نشان‌دهنده سایر بخش‌های اقتصادی که به نفت متکی نیستند چه عملکردی درطول یک دوره زمانی داشته‌اند. طبق داده‌های مرکز آمار تولید ناخالص داخلی غیرنفتی ایران در تابستان سال جاری 185 همت برآورد شده که نشانگر رشد اقتصادی بدون نفت 4.2 درصدی نسبت به تابستان 1401 است. یکی از شاخص‌هایی که به تحلیل بهتر عملکرد اقتصاد کمک می‌کند، «سهم بخش‌ها از رشد اقتصادی» است. این شاخص نشان می‌دهد که چند «واحد درصد» از رشد اقتصادی، به‌واسطه هر فعالیت محقق شده است.

رشد تابستانه کیک اقتصاد مدیون نفت و خدمات
بررسی‌ها نشان می‌دهد که 4 واحد درصد از رشد 7.1 درصدی «کل اقتصاد» و رشد 4.2 درصدی «غیرنفتی» در تابستان سال جاری متأثر از بخش «خدمات» بوده است؛ بنابراین می‌توان گفت بیش از 95 درصد از رشد اقتصادی غیرنفتی در تابستان امسال به‌واسطه تولیدات بخش خدمات محقق شده است. دومین بخش اثرگذار بر افزایش رشد کل اقتصاد، «استخراج نفت و گاز» است. سهم این بخش از رشد تولید ناخالص داخلی از 0.7 واحد درصد در تابستان گذشته به 3.4 درصد در تابستان 1402 رسیده است. به‌بیان‌دیگر، حدوداً 47 درصد از رشد 7.1 درصدی کیک اقتصاد متأثر از تولیدات نفت و گاز بوده است.

صنعت، معدن و کشاورزی کاهندگان رشد اقتصادی در تابستان 1402
سهم دو بخش «صنعت و معدن» و کشاورزی از رشد اقتصادی کل در تابستان 1402 منفی بوده است. به‌عبارت‌دیگر، اگر این دو بخش وجود نداشت، رشد اقتصادی در تابستان در سطح بالاتری قرار می‌گرفت. سهم بخش کشاورزی از رشد اقتصادی منفی 0.2 واحد درصد بوده است. این سهم در تابستان سال گذشته نیز در همین سطح قرار داشته است. یکی از علل سهم منفی بخش کشاورزی، رشد منفی و پی‌در‌پی این بخش طی دو سال گذشته است. سهم «صنعت و معدن» نیز از 1.2 واحد درصد در تابستان گذشته به منفی 0.1 واحد درصد رسیده است. به‌بیان‌دیگر، اگر این بخش وجود نداشت رشد اقتصادی کل 7.2 درصد و رشد اقتصادی غیرنفتی 4.3 درصد می‌شد.