یادداشت
تاثیر اندک کاهش قیمت نفت بر اقتصاد جهان
در پی چهار سال ثبات قیمت نفت بالای ١٠٠دلار برای هر بشکه، قیمت آن از ١١٥دلار برای هر بشکه در ژوئن ٢٠١٤ به کمتر از ٤٠ دلار در ماه دسامبر ٢٠١٥ کاهش یافت که عوامل متعددی در آن نقش داشت. از جمله آنها میتوان به افزایش تولید انواع نامتعارف، کاهش رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و نوظهور، تغییر سیاستهای اوپک از سوی بعضی از کشورهای عضو آن سازمان، ایجاد شرایط بحرانی در ژئوپلیتیک منطقهی خاورمیانه و افزایش ارزش دلار اشاره کرد. کاهش قیمت نفت از ماه ژوئن ٢٠١٤ تا کنون بیسابقه بوده، بازار نفت طی سه دههی گذشته چندین بار شاهد کاهش شدید قیمت نفت بوده، اما شدت آنها کمتر و مدت آن دورههها نیز کمتر از یک سال بوده است. با توجه به منطق اقتصادی انتظار میرفت که با کاهش قیمت نفت، رشد اقتصاد جهان افزایش یابد، اما در سال ٢٠١٥ با وجود کاهش شدید قیمت نفت، شاهد افزایش خیرهکنندهی رشد اقتصاد جهان نبودیم. رشد اقتصاد جهان که در سال ٢٠١٤ معادل ٣.٣ بوده در سال ٢٠١٥ به ٣.١درصد کاهش یافت و پیشبینی میشود رشد اقتصاد جهان در سال ٢٠١٦ به ٣.٤درصد افزایش یابد که در این صورت شاهد رشد ملایمی نسبت به ٢٠١٥ خواهیم بود. کاهش قیمت نفت در سالهای ٢٠١٤ و ٢٠١٥ شباهت بسیار زیادی به کاهش قیمت نفت در دورهی ١٩٨٦- ١٩٨٥ دارد زیرا در هر دو دوره قبل از کاهش قیمت نفت، بالا بودن قیمت نفت سبب افزایش تولید نفت غیراوپک شد، بهطوریکه در سال ١٩٨٥ تولید نفت آلاسکا، دریای شمال و مکزیک افزایش چشم افسایی یافت و در دورهی کنونی افزایش تولید نفت شیل آمریکا، نفتماسهای کانادا و سوختهای زیستی را شاهد بودیم. طی سالهای اخیر اگرچه منابع جدید عرضهی نفت در افزایش عرضهی نفت جهان نقش مهمی داشتهاند اما افزایش شدید نفت رستی تاثیر بیشتری در افزایش عرضهی نفت جهان داشته است بهطوریکه تولید نفت آمریکا از پنج میلیون در روز در سال ٢٠٠٩ به ٩میلیون و ٣٠٠هزار بشکه در روز در سال ٢٠١٥ افزایش یافته است. افزایش تولید نفت غیرعضو اوپک سبب ایجاد مازاد عرضه و در نتیجه کاهش قیمت نفت در هر دو دوره شد. قابل توجه است که اوپک در هر دو دوره، هدف خود که ثبات قیمت نفت بود را رها کرد و به دنبال سهم خود از بازار نفت رفته است که خود سبب تشدید کاهش قیمت نفت شد. بنابر گزارش بانک جهانی انتظار میرفت که با کاهش ٤٥درصدی قیمت نفت، اقتصاد جهان شاهد ٠,٧ و ٠.٨درصدی تولید ناخالص داخلی شد، اما در سال ٢٠١٥ چنین نشد، دلیل آن را باید در عوامل متعددی جویا شد که از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد: کوتاه یا بلندمدت بودن دورهی کاهش قیمت نفت: هماکنون افزایش فشارهای اقتصادی بر کشورهای صادرکنندهی نفت، ملایم شدن رشد اقتصادی در کشورهای واردکنندهی نفت، افزایش بدهی، کاهش استفاده از نیروی کار و کاهش رشد تولید در بعضی از اقتصادهای توسعهیافته سبب شد تا خانوارها و شرکتها به جای مصرف اضافی، تلاش کنند از شرایط به وجود آمده پسانداز بیشتری داشته باشند. وزرات بازرگانی آمریکا در گزارش خود اعلام کرد هزینهی بنزین و سایر فرآوردههای نفتی برای خانوادههای آمریکایی طی یک سال و نیم اخیر ١١٥میلیارد دلارکاهش یافته است که این موضوع سبب شد تا پس انداز خانوادههای آمریکایی طی این مدت بالغبر ١٢١میلیارد دلار شود که قسمت عمدهی آن به دلیل کاهش قیمت بنزین و سایر فرآوردههای نفتی بوده است. قابل توجه است که مصرفکنندگان فرآوردههای نفتی به ویژه خانوادههای آمریکایی به جای مصرف اضافی ترجیح دادهاند بدهیهای خود را کاهش دهند. علت اصلی افزایش پسانداز آن است که آنها معتقدند قیمتهای پایین نفت موقتی خواهد بود و در صورت اطمینان از باثبات بودن قیمت پایین نفت مصرف آنها نیز افزایش و پسانداز کاهش خواهد یافت، همانگونه که در دورهی ١٩٨٦- ١٩٨٥ شاهد آن بودهایم. انتظار میرود طولانیشدن قیمت پایین نفت با یک تاخیر زمانی سبب افزایش ملایم رشد اقتصاد جهان طی سالهای آینده شود. انتظار میرود کاهش قیمت نفت سبب افزایش تقاضای جهانی شود زیرا مصرفکنندگان هزینهی کمتری پرداخت کرده در نتیجه مصرف آنها افزایش خواهد یافت، اما در سال ٢٠١٥ عکسالعمل مصرفکنندگان بسیار کمتر از حد معمول بوده است که یکی از دلایل آن افزایش نقش کشورهای در حال ظهور واردکنندهی نفت، در اقتصاد جهان است. طی سالهای گذشته کشورهایی همچون چین و هند با پرداخت یارانهی انرژی، ثبات نسبی در قیمت خردهفروشی انرژی برای مصرفکنندگان خود ایجاد کردهاند از اینرو این موضوع سبب تحمیل هزینههای بسیاری به اقتصاد آنها شد. کاهش قیمت نفت بهترین فرصت برای رهایی آنها از پرداخت یارانهی انرژی و برقراری مالیات بر فرآوردههای نفتی است تا بدین وسیله بتوانند هزینههای سنگین خود را پوشش داده و کسری بودجههای خود را کاهش دهند. قابل توجه است که کاهش یارانهی انرژی در اقتصادهای نوظهور خود مانع افزایش تقاضا و مصرف نفت در آن کشورها شده است، از اینرو با وجود کاهش شدید قیمت نفت شاهد افزایش چشمافسای تقاضای
آن نیستیم./محمدصادق نوروزی/ شانا