این روزها هم حق گرفتنی است؟!

هنگام صحبت از عدالت به مفهوم کلی آن، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد، احقاق حقوق فرد، جامعه و هر بنیان زیستی انفرادی و جمعی دیگر است. در طی قرن‌ها بیشترین عاملی که در روند مناسبات جهانی، وقوع جنگ‌ها و تصمیمات سیاسی نادیده گرفته شده و البته به اشکال مختلف پایمال شده، همین «حق» است که اتفاقا در بسیاری موارد شروع این درگیری‌ها و تنش‌ها اساسا برای احقاق آن و تفکرات حق‌طلبانه بوده است. نابرابری‌های مختلفی که بین انسان‌ها و جوامع شکل گرفته و نگاه‌های تبعیضی و عدم تقسیم منابع و استفاده‌ی یک‌اندازه از امکانات متنوعی که به شکل طبیعی و مصنوعی در جهان وجود دارد، ما را به این سمت می‌برد که در تمام این دوره‌ها بشر نتوانسته به شکل عادلانه‌ای رفتار کرده و حق را به معنای واقعی از گفتار به کردار تبدیل کند. عدم توجه به نیازهای طبیعی و تعدی به ابتدایی‌ترین حقوق انسانی در برخی کشورها باعث شده تا با این مساله روبه‌رو شویم که همیشه به یک نیروی بزرگ و موثر جهانی در راستای حمایت از مظلومان و احقاق حقوق ضایع‌شده‌ی آن‌ها نیاز است. نیرویی که بیش از سخنرانی‌های فرمالیته و پوپولیستی برای ایجاد جاذبه‌ی رسانه‌ای و ارائه‌ی آمار، نیازمند قدرتی اجرایی در جهت اهداف سازمان باشد و بتواند به معنای واقعی کلمه از حقوق ضایع‌شده‌ی محرومین و ستم‌دیده‌ها دفاع کند. حقوق بشر، اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود. این تعریف ساده، عواقب و بازتاب اجتماعی و سیاسی مهمی را برای مردم و حکومت‌ها به دنبال دارد. مطابق اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین‌المللی، این حقوق ویژگی‌هایی همچون جهان شمول بودن، سلب‌ناشدنی، انتقال‌ناپذیری، تفکیک‌ناپذیری، عدم تبعیض و برابری‌طلبی، به‌هم‌پیوستگی و درهم‌تنیدگی را دارا است. از این‌رو به تمام افرد در هر جایی از جهان تعلق دارد و هیچ‌کس را نمی‌توان به صرف منطقه‌ی جغرافیایی که در آن زیست می‌کند، از حقوق بشر محروم کرد، ضمن اینکه همه‌ی افراد فارغ از عواملی چون نژاد، ملیت، جنسیت و غیره در برخورداری از این حقوق با هم برابر و یکسانند و در این خصوص، کسی را بر دیگری برتری نیست. اما آیا در عمل هم شاهد چنین نگاه عدالت‌گستری در جوامع مدعی آن به ویژه غرب هستیم؟ سازمان عفو بین‌الملل در تازه‌ترین گزارش خود، از آمریکا و کشورهای اروپایی به خاطر سوء‌استفاده از ابزارهای امنیتی برای محدود کردن آزادی‌های مدنی انتقادکرد و با مورد نکوهش قراردادن نقض حقوق پناهجویان در فرانسه و انگلیس، گسترش نفرت علیه مهاجران خارجی در آلمان را نگران‌کننده دانست. در گزارش جدید عفو بین‌الملل، در میان کشورهای اروپایی و آمریکایی، به پرونده‌ی حقوق بشری اتریش، بلژیک، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، بلاروس، جمهوری چک، کانادا، کرواسی، دانمارک، جمهوری دومینیکن، استونی، فنلاند، فرانسه، یونان، آلمان، مجارستان، ایسلند، ایرلند، ایتالیا، لیتوانی، مونته‌نگرو، نروژ، هلند، پرتغال، لهستان، رومانی، روسیه، سوئیس، اسلواکی، صربستان، اسلوونی، اسپانیا، سوئد، انگلیس و ایالات متحده آمریکا، به صورت جداگانه پرداخته شده است. در ادامه چکیده‌ای از گزارش این سازمان غیردولتی درباره‌ی آمریکا را می‌خوانید. آمریکا پیش از این تعهد کرده بود که بدرفتاری با بازداشتیان را متوقف و کسانی که مسئول چنین رفتارهایی باشند را وادار به پاسخگویی کند. با این حال، تا پایان سال 2015 میلادی، برای لغو مصونیت از کسانی که در بازداشتگاه‌های سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) مرتکب نقض حقوق بشر می‌شوند، هیچ اقدامی انجام نشده است. این مصونیت ویژه به دنبال حمله‌های 11 سپتامبر 2001 از سوی جرج بوش رییس‌جمهور پیشین به سیا داده شده بود. همچنین 12 ماه پس از انتشار خلاصه گزارش سنا از تحقیق و تفحص در سازمان سیا، هنوز کل گزارش 6‌هزار و 700 صفحه‌ای سنا که به صورت موردی به برخوردها با تک‌تک مظنونان می‌پردازد، منتشر نشده است. بازرسان نظامی آمریکا نیز سال گذشته موفق به کشف حافظه رایانه‌ای شامل 14‌هزار عکس از بازداشتگاه‌های مخفی سیا در افغانستان، تایلند، لهستان، رومانی، لیتوانی و احتمالا جاهای دیگر شدند. انتقال بازداشت‌شدگان به صورت تمام‌برهنه، از جمله این عکس‌ها بود، این عکس‌ها هنوز هم مخفی مانده است. بازداشت‌شدگان در زندان گوانتانامو همچنان از حقوق خود محروم هستند. در پایان سال گذشته میلادی، 107 مرد در این بازداشتگاه نگه‌داری می‌شدند. بیشتر این افراد حتی هنوز به صورت رسمی و قضایی تفهیم اتهام نشده‌اند. در یک سال اخیر، دست‌کم 43 نفر در 25 ایالت آمریکا به خاطر برخورد شوکرهای پلیس جان خود را از دست داده‌اند. بدین ترتیب شمار کل کسانی که با شوکرهای پلیس آمریکا از سال 2001 تاکنون کشته شده‌اند، به 670 تن می‌رسد. مقام‌های رسمی نتوانسته‌اند برآوردی دقیق از شمار کسانی ارائه کنند که هر سال توسط نیروهای انتظامی سراسر این کشور کشته می‌شوند. برآوردها از 458نفر تا بیش از 1000نفر بوده است. در یک سال گذشته، بیش از 35‌هزار کودک بی‌همراه و 34‌هزار خانواده در مرزهای جنوبی آمریکا دستگیر شده‌اند. بسیاری از این افراد، از خشونت‌های جاری در مکزیک و کشورهای آمریکای مرکزی گریخته بودند. خانواده‌ها در حالی ماه‌ها در بازداشتگاه نگه‌داری شدند که برای اقامت در ایالات متحده می‌کوشیدند. بسیاری از این مهاجران در اردوگاه‌هایی نگه‌داری شدند که دسترسی استاندارد به امکانات بهداشتی و مشاوره‌ی حقوقی نداشت. افراد تراجنسی به دلیل نامشخص بودن گزینه‌ی «جنسیت در هنگام تولد» بارها به زندان و حتی سلول انفرادی افتادند و از هورمون‌درمانی محروم شدند. زنان سرخ‌پوست و آلاسکایی که قربانی خشونت‌های خانگی یا تعرض شده‌اند، به خوبی از سوی دولت ایالات متحده پشتیبانی نمی‌شوند و این در حالی است که این افراد، 2.5‌برابر بیشتر از میانگین زنان آمریکایی قربانی مورد تجاوز و تعرض قرار می‌گیرند. احتمال مرگ زنان سیاه‌پوست در هنگام وضع حمل، چهاربرابر بیش از میانگین سراسر این کشور است. بیش از 230 لایحه‌ی ایالتی در ایالت‌های مختلف آمریکا برای محدود کردن امکان سقط قانونی و بهداشتی پیشنهاد شده است. براساس برآوردها، در هر لحظه، بیش از 80‌هزار زندانی آمریکایی در شرایط محرومیت از حقوق زندانیان نگه‌داری می‌شوند. در یک سال اخیر، 27مرد و زن در شش ایالت آمریکا اعدام شدند و شمار کل اعدام‌شدگان از زمان بازگشت قانون اعدام در سال 1976 تاکنون به یک‌هزار و 422 تن رسید. در یک سال اخیر، 50 حکم اعدام جدید نیز صادر شد. اکنون تقریبا سه‌هزار نفر در آمریکا در انتظار اعدام هستند. گفتنی استAmnesty International  یا سازمان عفو بین‌الملل، سازمانی غیردولتی است که با داشتن بیش از سه‌میلیون عضو در زمینه‌ی حمایت از حقوق بشر فعالیت می‌کند. هدف‌گذاری این بنیاد غیردولتی این است که بتواند با تحقیق و فعالیت در زمینه‌ی حقوق بشر از پایمال شدن حقوق انسان‌ها در سطح دنیا جلوگیری کرده و در نهایت خواستار برقراری عدالت در مورد افرادی است که حقوق ایشان به هر نحوی پایمال می‌شود. عفو بین‌الملل در سال ۱۹۶۱ و با تاثیرپذیری مستقیم از مقاله‌ی زندانیان فراموش‌شده که در مجله‌ی آبزرور توسط پیتر بننسون به چاپ رسید، در لندن تاسیس شد. در ماده یک اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر آمده است: «تمام ابنای بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند. به آن‌ها، موهبت عقل و وجدان عطا شده است و باید نسبت به یکدیگر روحیه‌ی برادری داشته باشند». اما امروز در دنیای پر از جنگ و خونریزی و تعصبات قومی و نژادی و... چقدر همین خط اول از اعلامیه‌ی حقوق بشر رعایت می‌شود؟.