گزارش
۲۵سال تلاش برای استقلال ژنتیکی دام
پس از ۲۵سال تلاش مداوم، پژوهشگران ایرانی با بومیسازی کامل فناوری IVF دامی، به ظرفیت تولید سالانه هزار جنین از نژادهای برتر گوشتی و شیری دست یافتند؛ گامی که ایران را از واردات دام مولد بینیاز و آماده ورود به بازار صادرات کرده است. بهگزارش تسنیم؛ یکی از حوزههایی که بیش از هر زمان دیگری به فناوری نیاز دارد، دامپروری کشور است؛ صنعتی که تولید سنتی آن با نژادهای کمبازده و نرخ پایین زادوولد، دیگر پاسخگوی نیاز روزافزون جامعه نیست. ازسویدیگر، واردات دام مولد از کشورهای خارجی علاوهبر هزینهبربودن و وابستگی به ارز، با خطر انتقال بیماری نیز همراه است. دراینشرایط، بهره از فناوریهای نوین که هم بهرهوری را افزایش دهند و هم ایران را از واردات دام بینیاز کنند، ضرورتی انکارناپذیر است. یکی از شرکتهای دانشبنیان ایرانی پس از 25سال تلاش، موفق به بومیسازی مجموعهای از فناوریها شده که امکان تولید جنین دامی بهروش IVF (تلقیح خارجرحمی) در شرایط آزمایشگاهی را فراهم میکند. این فناوری بهکمک سونوگرافی تخمکگیری از دامهای زنده و ارزشمند بهلحاظ ژنتیکی، امکان تولید 20 تا 30 جنین از یک گاو الیت را در مدتزمانی کوتاه پیش از رسیدن به سن تولیدمثلی، ممکن کرده. این جنینها به رحم گاوهای معمولی و غیرالیت منتقل میشوند؛ درنتیجه بدون نیاز به واردات دام، میتوان گلهای از گاوهای با ارزش ژنتیکی بالا ایجاد کرد که ازنظر تولید شیر، تولیدمثل و بهرهوری اقتصادی، برتر هستند. شرکت دانشبنیان «سینا فناوران ماندگار» توانسته چرخه کامل IVF دامی را در کشور بومیسازی کند؛ از تولید جنینهای نژادهای برتر گوشتی و شیری گرفته تا انتقال موفق آنها به گاوهای گیرنده. این فناوری نرخ موفقیت آبستنی را حتی در دامهای معمولی به بیش از 60درصد رسانده و با جایگزینی واردات مستقیم دام، هزینهها را بهطور چشمگیری کاهش داده. نیز با رعایت کامل پروتکلهای دامپزشکی بینالمللی، زمینه صادرات جنین دامی ایرانی فراهم شده. محمدمهدی نادری؛ بنیانگذار این شرکت درباره مسیر شکلگیری فناوری میگوید: سال 86 در پژوهشگاهی که فعالیت داشتیم، تصمیم گرفته شد یکی از طرحهای کاربردی در صنعت دام انتخاب شود. ما طرح تکثیر گاوهای پربازده ازطریق تولید جنین را پیشنهاد دادیم و از آنجا کار را شروع کردیم. پس از تلاش فراوان، موفق شدیم در سه گاوداری، جنینها را رایگان پیادهسازی کنیم. این گاوداریها بعدها به مشتریان ما تبدیل شدند و با مشاهده تأثیر گوسالههای حاصل ازاینروش، راندمان تولیدشان بهطور قابلتوجهی افزایش یافت. وی ادامه داد: امسال در شرکت سینا فناوران ماندگار به ظرفیت اسمی تولید سالانه 10هزار جنین رسیدهایم و قصد داریم باتوجهبه پروژههای صادراتی، ظرفیت را در سالهای آینده افزایش دهیم. فرآیند تولید جنین دامی دراینشرکت بهاینصورت است که دامهای ممتاز ژنتیکی تحت هورمونتراپی خفیف قرار میگیرند تا حداکثر تعداد تخمک از آنها استخراج شود. تخمکها در روز برداشت به آزمایشگاه منتقل شده و طی 24 ساعت بالغ میشوند. سپس با اسپرمهای ممتاز تلقیح شده و پس از هفتروز، جنینهایی که به مرحله بلاستوسیست رسیدهاند، شناسایی و منجمد میشوند. جنینها در مرحله بعدی به فارمها منتقل و در رحم گاوهای گیرنده و غیرممتاز کاشته میشوند تا نسل جدید دامهای پربازده متولد شود. فناوری IVF در دامپروری تنها به ارتقای تولیدمثل محدود نمیشود بلکه گامی اساسی درجهت نسلسازی و افزایش بهرهوری در زنجیره دام کشور است. در سطح جهانی، بازار IVF دامی در سال 2023 بیش از دومیلیارددلار ارزش داشته و پیشبینی میشود تا سال 2030 از مرز سهمیلیارددلار عبور کند. آمریکا و برزیل سهم عمدهای ازاینبازار را دراختیار دارند و ایران با صادرات جنین به آفریقا و همکاری منطقهای، درحالورود جدی به عرصه است. این دستاوردها در همراستایی کامل با اهداف سند تحول کشاورزی، توسعه زیستفناوری و تحقق اقتصاد دانشبنیان قرار دارند. شرکت دانشبنیان سینا فناوران ماندگار نیز با پایبندی به اصول استاندارد مدیریت کیفیت ISO 9001:2015 درحالپیشبرد مسیر است. برنامههای تولید جنین دراینشرکت دانشبنیان، روزانه تدوین و به تیمهای تخصصی مربوطه ارائه میشود؛ مثلاً در روز نخست ورود تخمکها به آزمایشگاه، کیفیت آنها بهدقت بررسی میشود؛ روز بعد، در مرحله لقاح (IVF)، وضعیت اسپرمهای انتخابشده موردارزیابی قرار میگیرد. اینروند تا روز هفتم ادامه دارد؛ زمانیکه کیفیت نهایی جنینها سنجیده میشود تا مشخص شود کدام جنینها قابلیت انجماد و نگهداری در تانک نیتروژن را دارند. این برنامهریزیهای دقیق روزانه در پایان هرروز مرور و صحتسنجی میشود. اینپروژه فناورانه در سه بخش اثرگذار است: 1. خودکفایی در تولید گوشت؛ برخی نژادهای دومنظوره (گوشتی/شیری) اگر هدفمند تکثیر شوند، در آینده میتوانیم به صادرکننده گوشت تبدیل شویم. 2. خودکفایی در تولید کره؛ نژادهایی در کشور داریم که درصد چربی شیر آنها دوبرابر گاوهای معمولی است. بدون نیاز به واردات، میتوان این نژادها را توسعه داد. 3. افزایش بهرهوری مصرف آب است. بهجای افزایش جمعیت دام، بر تکثیر دام برتر تمرکز کردهایم؛ دامهای باکیفیتتر، نیاز کمتری به آب دارند و اینموضوع برای کشور ما که با کمآبی روبروست، بسیارحیاتی است. در دنیا اصلاح نژاد دام با فناوریهای نوینی چون هوش مصنوعی و ژنومیکس همراه شده. در هلند، سیستمهای غربالگری ژنتیکی گاوها، بازدهی گلهها را پیشبینی میکند. در آمریکا، انتقال جنین با رباتهای دقیق و بدون دخالت انسان انجام میشود و در چین از شبیهسازی (کلونینگ) کنترلشده برای حفظ ژنهای برتر استفاده میشود. حالا در ایران باتکیهبر توان شرکتهای دانشبنیان، نسل آینده دامها همینجا متولد میشوند، نه از خارج وارد میشوند. درحالحاضر، روند تولید آزمایشگاهی جنین، پیشرفتهترین فناوری در صنعت اصلاح نژاد دام در جهان بهشمار میرود. این شرکت دانشبنیان نیز با رعایت استانداردهای بینالمللی، از این فناوری بهره میبرد تا با بالاترین راندمان ممکن، نسل دامهای برتر را توسعه دهد. از دیگر افتخارات مجموعه، صادرات جنین بهعنوان محصول فناورانه و نیز فروش دانش فنی این فرآیند به دیگر کشورهاست. صادرات میتواند سهم قابلتوجه در ارزآوری برای کشور داشته باشد. اینموضوع میتواند نماد قدرت فناوری ایران باشد؛ اینکه قادر باشیم هم به کشورهای آفریقایی و هم به کشوری مانند روسیه، جنین و حتی دانش فنی صادر کنیم. بومیسازی کامل فناوری IVF دامی در ایران، نشان میدهد ظرفیت علمی و فناورانه کشور میتواند نهتنها وابستگی به واردات دام مولد را کاملاً از میان بردارد؛ بلکه با ارتقای بهرهوری، کاهش مصرف آب و بهبود شاخصهای تولید، یک تحول بنیادین در صنعت دامپروری رقم بزند.