معرفی «خانه‌موزه مقدم» در تهران

اگر ساکن پایتخت باشید، شاید فکر کنید که برای دیدن زیبایی‌ها و شگفتی‌های تاریخ ایران حتماً باید سفر و تجربه‌های متفاوت کسب کنید؛ اما در دل همین شهر شلوغ و پرهیاهوی تهران هم می‌توانید سفری به دل تاریخ داشته باشید و به جاهایی سر بزنید که شاید تاکنون ندیده باشید. یکی از این مراکز دیدنی «خانه‌موزه مقدم» است. این‌ مکان دیدنی از بناهای تاریخی به‌جامانده از زمان قاجار است و به یکی از بنیان‌گذاران دانشگاه هنر تهران و همسر فرانسوی‌اش تعلق داشته است. این اثر ازنظر تاریخچه، معماری و اشیایی که در آن نگهداری می‌شوند، ارزش بسیاربالا دارد. «خانه‌موزه مقدم» در محدوده میدان امام قرار دارد. وقتی دراین‌محل قدم می‌زنید، اگر از قبل از محل این موزه آگاه نباشید، اصلاً فکر نمی‌کنید چنین بنایی آنجا وجود دارد. همه ساختمان‌های اطراف آن از معماری معمولی و نسبتاً جدیدی برخوردارند؛ اما به درب ورودی موزه که می‌رسید همه‌چیز عوض می‌شود. با ورود به خانه، اولین چیزی‌که توجه را دراین‌خانه جلب خواهد کرد حوض و شمعدانی‌ها و استفاده بسیار، مناسب و زیبا از رنگ‌های شاد مانند فیروزه‌ای، آبی آسمانی و بنفش است. با نگاه‌کردن به نمای بیرونی و نوع معماری آن می‌توان به‌راحتی فهمید این خانه متعلق به یکی از درباریان به‌نام «محمدتقی‌خان احتساب‌الملک» در دوران قاجار بود. «محمدتقی‌خان» دارای دو فرزند به‌نام‌های «حسن» و «محسن» بود که برای ادامه تحصیل به اروپا سفر کردند. اگرچه این دو باهم برادر بود اما با یکدیگر فرق داشتند؛ به‌گونه‌ای‌که برادر بزرگ‌تر (حسن) در فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و ادبی پررنگ بود؛ اما برادر کوچک‌تر (محسن) در رشته هنر. متأسفانه برادر بزرگ‌تر در جوانی از دنیا رفت؛ اما برادر کوچک‌ترش بعد از فارغ‌التحصیلی در رشته تاریخ هنر، باستان‌شناسی و نقاشی سرانجام در سال ۱۳۱۵ به تهران برگشت و این خانه زیبا محل زندگی او و همسرش (سلما) شد. آن دو در کنار فعالیت‌های دیگری که انجام می‌دادند علاقه‌ای فراوان به جمع‌آوری و نگهداری آثار هنری و تاریخی داشتند. ازاین‌رو بسیاری از آثار ارزشمندی نظیر کاشی، سنگ‌های تراشیده را برای زینت‌بخشیدن به خانه مقدم در سراسر آن نصب کردند؛ نیز با گردهم‌آوری آثاری چون مجموعه‌ای از پارچه، مسکوکات، مُهرها و اسناد تاریخی، چپق و وافور و قلیان، سفالینه، شیشه و تابلوهای نقاشی در خانه پدری گنجینه نفیسی را برای آیندگان جمع‌آوری کردند؛ ازاین‌رو نام آن به «خانه‌موزه مقدم»؛ از گران‌بهاترین خانه‌های دنیا معروف است. جالب است بدانید که «محسن مقدم» از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و از استادان ممتاز این دانشگاه بود؛ او در سال ۱۳۵۱ تصمیم گرفت این خانه را وقف دانشگاه تهران کند؛ اما دیری نپایید که «محسن مقدم» در سال ۱۳۶۶ دار فانی را وداع گفت و اداره خانه به‌عهده همسرش قرار گرفت؛ اما تنها بعد از گذشت سه‌سال از فوت «حسن مقدم»، همسرش نیز درگذشت؛ ازاین‌رو، تولیت خانه کاملاً به‌عهده دانشگاه تهران قرار گرفت. ساختمان اندرونی «خانه‌موزه مقدم» تهران همان بخشی‌ست که محل اسکان خانواده «مقدم» بوده است. این‌بخش، در ضلع شمالی حیاط اندرونی باغ قرار دارد که خود از بخش‌های دیگر مثل اتاق قاجار، نشیمن، نمایشگاه، زیرزمین و ایوان می‌شود. اتاق قاجار یا اتاق زمستانی مهم‌ترین بخش از ساختمان حیاط اندرونی‌ست. تمامی متریال استفاده‌شده دراین‌سالن براساس دوران قاجار و زندیه ساخته شده است. شومینه قدیمی نیز سبب نام‌گذاری این ساختمان به‌نام سالن زمستانه است. دراین‌اتاق برخی اشیاء دکتر «مقدم» چون اسناد، مهرها و مدارک نگهداری می‌شود. نشیمن همان اتاقی‌ست که دکتر «محسن مقدم» و خانواده در آن زندگی می‌کردند. امروزه این اتاق محل به‌نمایش‌گذاشتن مجموعه نفیس نقاشی‌های استاد، قلمدان و ... است. طبق نام‌گذاری این اتاق مشخص است تمام سفالینه‌های آبی سفید ایرانی از دوران قاجار و صفویه دراین‌اتاق هستند. این نمایشگاه سفال‌های بسیار‌‌قدیمی ایرانی از عصر آهن را که در منطقه دیلمان خوروین یافت شده را تحت‌پوشش دارد. در نمایشگاه سفال تاریخی، 94 قطعه باارزش نگهداری می‌شود. نمایشگاه موقت هرساله محل برگزاری رویدادهای مختلف با موضوعات فرهنگی‌وهنری متعدد است. زیرزمین بخش اندرونی «خانه‌موزه مقدم» به‌عنوان انباری و حمام مورداستفاده قرار می‌گرفت. زیرزمین پس از بازسازی کلی به موزه تاریخی تبدیل شد. بخش سرایداری در ضلع جنوب‌شرقی باغ است؛ که متعلق به مستخدمین و افرادی‌که در «خانه مقدم» کار می‌کردند؛ اختصاص دارد. حیاط سرایداری ابتدا علاوه‌بر اتاق‌های سرایداری و مستخدمین، مطبخ‌خانه نیز بود. پس‌ازمرگ دکتر و اهدای خانه «مقدم» به دانشگاه تهران، بخش سرایداری موردبازسازی واقع می‌شود. امروزه این‌قسمت در دست بخش اداری و حراست «خانه‌موزه مقدم» است. فکر می‌کنم اگر اهل گردشگری و سفر به دل ناشناخته‌ها باشید؛ تا همین‌جا هم با تجسم این‌همه زیبایی و اصالت در معماری این بنا وسوسه شده‌اید سری به «خانه مقدم» بزنید. حتماً فرصت را از دست ندهید.