نگاهی به راهاندازی ایستگاههای دیوار مهربانی کتاب
یار مهربان روایتکنندهی عشق
دیر زمانی نیست، که ایدهی دیوار مهربانی به دلیل استقبال مردمی فراگیر شده است و اکنون زمان زیادی نمیگذرد از پیشنهاد دیوار مهربانی، اینبار با محوریت کتاب. سال گذشته بود. در آخرین روزهای دیماه 94 که عضو کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران از بررسی طرح دیوار مهربانی با کتاب خبر داد و گفت که این طرح پس از بررسی و تصویب شورای شهر در پایتخت اجرا میشود. به گزارش هنرآنلاین، به گفتهی مجتبی شاکری اجرای این طرح با هدف افزایش مشارکت شهروندان برای نهادینه کردن فرهنگ کتاب و کتابخوانی به شورای اسلامی شهر تهران پیشنهاد شد. در این طرح به این حجت که «اقشار محروم و نیازمند جامعه توان خرید کتاب را ندارند» پیشبینی شد که با اجرای دیوار مهربانی کتاب دسترسی عموم شهروندان به کتاب با همراهی و مشکارکت خیرین فراهم شود، تا با یک تیر و دو نشان بزنند، و نشان دوم هم اینکه مشکل کمبود کتابخانه در برخی از مناطق شهر تهران حل شود. به یقین دیوارهای مهربانی کتاب بیاهمیتتر از دیوارهای دیگر بخشش لباس نیستند، چه بسا اهمیت این سخاوت فکری بیشتر نیز باشد. شاید بدین واسطه بتوان گام مهمی در ترویج کتاب و کتابخوانی برداشت.
اولین روایتها از دیوار مهربانی کتاب
در ایران
از اولین اخباری که در این زمینه رسانهای شد، خبری بود در 12بهمن با این توضیح که برای اولینبار در نمایشگاههای کتاب استانی، غرفهی «دیوار مهربانی کتاب» در سیزدهمین نمایشگاه کتاب بندرعباس برپا شد. ماه لی لی بستکی، مسئول این غرفه گفته بود: «این حرکت در غرفهای با عنوان کوی یار مهربان و با شعار «بگذارید بدانند» آغاز شده است. کار اصلی این غرفه جمعآوری کتاب برای مدارس و مراکز نیازمند و بدون کتابخانه است که در مدت دو روز ابتدایی نمایشگاه مورد استقبال و حمایت بازدیدکنندگان و خیران و نیکوکاران فرهنگی قرار گرفته است. تجربه موفق دیوار مهربانی نشان داد ظرفیتهای خوبی برای تامین نیازهای مردم در حوزههای مختلف وجود دارد که باید این ظرفیتها فعال شده و مورد استفاده قرار گیرد و بخش فرهنگ نیز از همین رویه پیروی میکند. در این مدت بسیاری از ناشران حاضر در نمایشگاه آمادگی خود را برای همراهی با این برنامه و اهدای کتاب اعلام کردهاند و بازدیدکنندگان از غرفه نیز با توجه به توان خود، اهدای تعدادی کتاب را تعهد کردهاند که با نام آنان بر دیوار غرفه ثبت شده است.» این فعال فرهنگی یادآور شد: «هیچگونه محدودیتی برای تعداد و نوع کتابهای اهدایی وجود ندارد و با توجه به تنوع و فراگیر بودن نیازمندان کتاب و جامعه هدف این طرح، مهرورزان فرهنگی میتوانند کتابهای خود را متناسب با تمام ردههای سنی و با موضوعهای گوناگون اهدا کنند.»
دیوار مهربانی در شیراز
چندیبعد محمد حسین نیکوپور نوشت: «نخستینبار که جوانان شیرازی با خوشذوقی دیوار مهربانی را در خیابان خلیلی راهاندازی کردند، شاید هیچکس باور نمیکرد تبوتاب این جنبش مردمی سراسر ایران را در در نوردد و به مرور این حرکت خداپسندانه اجتماعی در کشورهای همسایه هم الگوبرداری شود. انگار شیراز به نخستینها شناخته میشود، چراکه با آزادسازی نرخ نانواییها هم نخستینبار در کشور یک نانوایی در خیابان هدایت این شهر دست به اقدامی نیکوکارانه زد و با تحویل نان به نرخ پیش از آزادسازی جنبشی را رقم زد تا به مرور در دیگر جاهای ایران هم این خیرخواهی تکثیر شود.» «کتاب اسفند» یکی از با سابقهترین کتابفروشیهای شیراز است که در ۲۲ اسفند ۱۳۶۶ با همکاری مشترک شاپور بنیاد، از شعرای بنام شیراز و غلامحسین امامی، در خیابان پوستچیِ شیراز تاسیس شد و پس از درگذشت شاپور بنیاد در سال ۱۳۷۸، توسط غلامحسین امامی در میدان دانشجو، ابتدای خیابان ساحلی روبه رودخانه خشک یا «هفت پیلی» فعالیت میکند.
نسخهی غربیِ بخشیدن کتاب
در گرازشی در ایسنا آمده است: «کتاب تنها یک دوست نیست، بلکه برایتان دوست هم پیدا میکند»، این شعار کسانی است که عضو کمپین بینالمللی «کتاب در گردش» هستند و آثاری را که مطالعه کردهاند به رایگان و بدون هیچ ادعایی در مکانهای عمومی جا میگذارند تا افراد بیشتری از آنها استفاده کنند.» وبسایت Book Crossing در توضیح فعالیتهای این گروه نوشته است: «این یک کتابخانه جهانی است، شبکه اجتماعی هوشمندی که ادبیات را گرامی میدارد و به کتابها جان دیگری میبخشد. «کتاب در گردش» به کتابها هویتی بیهمتا میبخشد، همانطور که کتابی از دست یک خواننده به دست دیگری میرسد، همه آنها را در یک فضای شبکهمانند به هم متصل میکند. در حال حاضر یک میلیون و 420 هزار و 996 نفر در این زمینه فعالیت دارند و 10 میلیون و 812 هزار و 418 کتاب در 132 کشور جهان در گردش است.» این وبسایت هوادارانش را تشویق میکند که به کتابهایشان زندگی دوباره ببخشند و آنها را به جای خاک خوردن در قفسهها، به دست خوانندهای جدید بسپارند. آرشیو آنلاین و برچسبهایی که این کمپین در اختیار اعضای داوطلبش قرار میدهد، به آنها کمک میکند سرنوشت کتابهای اهداییشان را دنبال کنند و از این طریق با کتابدوستان دیگر ارتباط بگیرند. این اقدام فرهنگی اکنون در نقاط مختلف جهانی طرفداران بسیاری دارد اما کشور آمریکا و سپس آلمان و انگلیس، بیشترین سهم را در این کتابخانه جهانی دارند. هلند، فنلاند، کانادا، استرالیا، فرانسه، پرتغال و اسپانیا هم به ترتیب در این فهرست قرار دارند.
«رون هورنبیکر» مبدع این کمپین فرهنگی بود و در آوریل 2001 رسما این سفر را با همراهی همسرش «کائوری» و دو نفر از دوستانش آغاز کرد. هسته اصلی این جنبش در سندپونیت ایالت آیداهوی آمریکا واقع است، اما فعالیت آن بدون کمکهای داوطلبانه افرادی از ملیتهای مختلف جهانی ممکن نمیشد. وبسایت «هورنبیگر» تا سال 2003 بیش از 113کتابخوان را به خود جذب کرد و یک سال پس از آن، فرهنگ لغت آکسفورد واژه book crossing را به فهرست واژگانش اضافه کرد. سال 2007 بود که سنگاپور عنوان اولین کشور رسمی کمپین «کتاب در گردش» را از آن خود کرد و با همکاری کتابخانه ملی سنگاپور، 2000 مکان مشخص را برای جا گذاشتن کتاب تعیین کرد. Book Crossing در ماه می 2005 دو جایزه صدای مردم را از جوایز «وبی» دریافت کرد و به عنوان بهترین وبسایت اجتماعی ویژه ارتباطات شبکهای شناخته شد. فعالیتهای اعضای «کتاب در گردش»، به جا گذاشتن آثار مورد علاقهشان در پارک و ایستگاههای اتوبوس و مترو، کافهها، رستورانها و... خلاصه نمیشود، آنها از طریق وبسایت Book Crossing یکدیگر را ملاقات میکنند، حلقههای کتابخوانی تشکیل میدهند، فهرست آثار برجسته مورد علاقهشان را در اختیار دیگران قرار میدهند، در فضای مجازی نشستهای نقد برگزار میکنند و به صورت سالانه همایشهایی ترتیب میدهند. عضو شدن در این کمپین بینالمللی رایگان است و افراد میتوانند با ثبتنام در سایت، آمادگی خود را برای جا گذاشتن کتابشان و یا بخشیدن آن به یک دوست اعلام کنند و با برچسب منحصربهفردی که برای کتابشان طراحی میشود، سرنوشت آن را دنبال کنند. اعضای این گروه همچنین میتوانند وبسایت را چک کنند و به شکار کتاب مورد علاقهشان در محلی بروند که جا گذاشته شده و اطلاعات آن در وبسایت ثبت شده است. این سایت خود نقاط مشخصی را برای جا گذاشتن کتابها مدنظر قرار داده که اکثرا کافیشاپ، رستوران و پارک هستند. اعضای «کتاب در گردش» سالانه در ماه آوریل یک گردهمایی جهانی نیز دارند که هر دوره در یک شهر برپا میشود. ملبورن استرالیا، گوتنبرگ سوئد، دوبلین ایرلند، واشنگتن آمریکا و آمستردام هلند از جمله شهرهایی هستند که طی سالهای اخیر میزبان کتابدوستان بودهاند.فعالیتهای این جنبش جهانی اما انتقادهایی را هم در پی داشته است، همانطور که میتوان حدس زد مثلا نویسندهای به نام «جسیکا آدامز» این فعالیتها را با بیارزش شدن کتاب و کاهش فروش آثار ادبی مرتبط میداند. اما بسیاری از کتابدوستان عضو این کمپین مخالفت خود را با آدامز اعلام کرده و در دفاع از خود گفتهاند که این وبسایت به خوانندگان کتابها، نویسندگان و ژانرهایی را معرفی میکند که پیشتر هرگز به سراغش نرفتهاند. این جنبش تعداد بیشتری از مردم را به کتابخوانی تشویق کرده و عادت داده و هستند کسانی که کتابی را خوانده و پس از علاقهمند شدن به آن، چندین نسخه از آن را خریداری کرده و از این طریق به اشتراک گذاشتهاند.