یک متخصص در امور روانشناختی شهری مطرح کرد؛
تهران پراسترس، درتعارض با حقوق شهروندی!
استرس، بر کیفیت زندگی تاثیر مستقیم دارد و واقعیت ایناستکه ناملایمات و استرسهای ناشیاز زندگی مدرن شهری، بخش قابل پذیرشی از زندگی در کلانشهر تهران است؛ ایندرحالیستکه تجربه زندگی در فضای خالیازاسترس و پرازآرامش، ازجمله حقوق شهروندی محسوب میشود. جذابیت سکونت در شهرها موضوعیست که ازسوی نهادها و موسسات تحقیقاتی بینالمللی بررسی میشود و شهرهای بزرگ در کشورهای مختلف دنیا را بهلحاظ شاخصهای کیفیت زندگی مورد ارزیابی و سنجش قرار میدهد. براساس اینارزیابیها، شهردارانیکه استانداردهای بالاتری برای رفاه شهروندان فراهم میکنند، مورد تشویق قرار میگیرند و نشان و جوایزی را دریافت میکنند که هم افتخاری برای مدیریت شهری شهرهای منتخب است و ازسوییدیگر، شهرهای دارای استانداردهای بالا بهلحاظ کیفیت زندگی، معرفی میشود. معمولا ایران در ارزیابیهای جهانی بهدلیل موقعیت استراتژیک مورد توجه و بررسی قرار میگیرد و اخیرا در مطالعهای که انجام شده است، شهر تهران بهعنوان یکیاز شهرهای پراسترس، در رتبه ششم قرار دارد. جدا از شهروندان که بر کیفیت محیط زندگی تاثیرگذار هستند، شرایط محیطی نیز تاثیر بسیاری در مطلوبیت کیفیت زندگی دارد و مجموعه عوامل مختلف میتواند تنشزا یا کاهشدهنده تنشها و استرسها در زندگی شهری باشد. حسن عماری؛ روانشناس بالینی و متخصص در امور روانشناختی شهری، بااشارهبه یکیاز مطالعات طولی در شهر تهران، گفت: «در سال 87، وضعیت اختلالات روانشناختی در شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت و پسازآن، اینموضوع روندپژوهی و در سالهای بعد نیز اطلاعات آن، جمعآوری شد». وی اظهار کرد: «طبق یافتههای اینپژوهشها، اختلالات روانشناختی در شهر تهران رشد فزایندهای داشته؛ بهطوریکه از 24درصد به 34.5درصد رسیده است؛ این درحالیستکه در شهرهای ایران، اینمیزان، 21درصد و در کل دنیا ایناختلالات تقریبا 12 تا 13درصد است و آمارهای موجود درباره وضعیت اختلالات روانشناختی در شهر تهران، با میزان جهانی فاصله بسیار دارد». عماری به عوامل موثر بر ایجاد و تشدید استرس در محیطهای شهری اشاره کرد و افزود: «عوامل کالبدی و محیطی، عوامل فرهنگی و اجتماعی؛ همچنین عوامل اقتصادی، بر میزان استرسزایی یا کاهش استرس شهری تاثیرگذار است. وی، نورپردازی محیط شهری را عاملی برای ایجاد استرس و تنش عنوان کرد و گفت: «میزان نور فضاهای شهری میتواند باعث ایجاد استرس یا کاهش آن شود؛ زیرا ممکن است محرکهای نوری باعث تحریک عصبی شود و تنشهای روانی ایجاد کند». این روانشناس افزود: «نورپردازی شهر تهران، براساس اصول مدیریت شهری طراحی نشده است؛ بهطوریکه برخینقاط پرنور است و دربرخینواحی، نور کمی وجود دارد که درهرحالت باعث ایجاد استرس میشود؛ زیرا محیطهای پرنور، تحریک سیستمهای عصبی را بههمراه دارد و نواحیای که نور کمتر است مانند زیر پلها در شب یا فضاهای سبز برخی بوستانها، امکان ایجاد جرم و بزه را بیشتر میکند و امنیت شهروندان را تحت تاثیر قرار میدهد». عماری اظهار کرد: «نور، پروتکل دارد؛ اما در تهران این پروتکل رعایت نمیشود و زمینه بروز تنشها، استرسها و آسیبها را فراهم کرده است؛ اینکه نور در محیط شهری به چهصورت باشد، چهشعاعی را روشن کند، از چهزاویهای بتابد، از چهنورهایی استفاده شود؛ ازجمله مسائلیست که باید مورد توجه برنامهریزان شهری قرار گیرد». وی همچنین اضافه کرد: «دیدن ستاره در شب، در شهری مانند تهران که سعی شده شبها هم مثل روز روشن باشد، آرامش را ازبین میبرد و ازآنجاییکه انسان موجودی آفتابی مهتابیست؛ یعنی با نور خورشید بیدار میشود و با غروب خورشید استراحت میکند، آرامش را از او سلب کرده است که البته یکیاز ویژگیهای زندگی مدرن برهمخوردن تعادل میان زمان بیداری و خواب انسانهاست». عماری به موضوع آلودگی صوتی در فضای شهری که موجب ایجاد استرس میشود، اشاره کرد و گفت: «مغز انسان تاحدی میتواند صداها را پردازش کند و صدای بیشاز حد مجاز میتواند تنشزا باشد و آلودگی محیط زیستی ایجاد کند که ایننوع آلودگی منجر به اختلالهایی در یادگیری افراد میشود». اینروانشناس اظهار کرد: «زمانیکه افراد اختلال در یادگیری داشته باشند، تمرکز و هدف خود را ازدست میدهند و اینموضوع بر کیفیت زندگی در سطوح مختلف تاثیر منفی دارد». عماری درباره ساختمانهای شهر و تاثیر آنها بر میزان استرس، گفت: «تهران بهلحاظ کالبدی، شهر بههمریخته و بینظمیست و ازنظر دیداری، هماهنگی میان عناصر بصری وجود ندارد؛ این درحالیستکه دربرخیکشورها خط آسمان دیده میشود و ساختمانها تعریف شده هستند و اینمسئله تنش را کم میکند و آرامشبخش است». وی خاطرنشان کرد: «حتی فضای داخلی ساختمانها نیز میتواند در میزان استرس موثر باشد و معماران طراحی داخلی و مهندسان ساختمانها باید فضای درونی منازل را مبتنیبر آرامش طراحی کنند؛ اما اکنون فضای پذیرایی در خانهها ازبینرفته است و مساحت اتاق خوابها بیشتر شده که نشانگر رشد فردگرایی و تضعیف دگرخواهی و تعاملات اجتماعی در جامعه است». این روانشناس بالینی اظهار کرد: «رشد فردگرایی یعنی بیتوجهی به دیگری، کمشدن ارتباطات و تعاملات؛ بدینمعناستکه استرسهای درونی افراد افزایش مییابد». عماری به عوامل اقتصاد شهری در ایجاد و تشدید استرس تاکید کرد و افزود: «فقر، حاشیهنشینی، وضعیت سکونت شهروندان، میزان سفرهای درونشهری، فاصله محل سکونت تا محل کار، هزینههای اوقات فراغت و میزان هزینههای زندگی شهری ازجمله عوامل اقتصادی موثر بر میزان استرس است. برای نمونه، براساس استانداردهای موجود، یکدهم از درآمد افراد باید صرف هزینه مسکن شود؛ اما اکنون در تهران برخیافراد بیشاز نیمیاز درآمد خودرا برای اجاره بهای محل سکونت خود میپردازند و میانگین هزینه تامین مسکن دوسوم درآمد افراد است و این، نشان میدهد که خانوارهای تهرانی وضعیت بسامانی دراینزمینه ندارند». وی، خاطرنشان کرد: «تهران در آمارها و بررسیها، ازنظر میزان استرسزایی وضعیت مطلوبی ندارد و لازم است تا مدیران و برنامهریزان شهری برای کاهش استرسهای ناشیاز سبک جدید زندگی در کلانشهر تهران برنامهریزی داشته باشند و اندیشمندان دراینباره، ایدهپردازی کنند». عماری تصریح کرد: «تعیین شاخصها و مولفههای آرامش در محیط شهری یکیاز اقداماتیست که متولیان امور شهری میتوانند جهت کنترل و مدیریت استرس در فضای شهری انجام دهند». وی اضافه کرد: «اگرچه بهعنوان یکروانشناس معتقدم که افراد در ایجاد، تشدید و کاهش استرس حتما تاثیر دارند و میزان پذیرش اجتماعی و مسئولیتپذیری شهروندان همچنین تاکید خانوادهها بر آموزشوپروش فرزندان در کیفیت زندگی تاثیر مستقیم دارد؛ اما امکان و قدرت حوزه نهادی برای ارتقای آگاهیهای عمومی بیشتر است و کنترل و مدیریت استرس در محیطهای شهری را میتوان ازطریق برنامههای مدون و هدفمند پیگیری کرد؛ زیرا اگر محیط شهری بسامان نرسد، تنشزا و پراسترس میشود و چرخه خشونت و آسیبهای اجتماعی را بازتولید و تشدید میکند»./حنانه شفیعی/ ایرنا