شعله‌هایی که خاموش نمی‌شوند...

سوختگی انواع مختلفی دارد، شهر و روستا و شرق و غرب هم نمی‌شناسد، می‌آید، می‌سوزاند و رنگ زندگی را کدر می‌کند. برای مدیریت این‌حوادث صدها کار بر‌زمین‌مانده داریم که اگر غفلت را کنار بگذاریم، میزان و شدت آنها در ایران کم می‌شود. سوختگی؛ یکی از 10 حادثه مرگ‌آفرین در ایران است که هم جان می‌گیرد و هم هر‌سال هزاران‌نفر را مصدوم و راهی بیمارستان می‌کند، چه بسیار صورت‌هایی که بر‌اثر سوختگی با مایعات آسیب می‌بییند و هرگز به‌شکل اول بر‌نمی‌گردند و چه بسیار کارگرانی که به‌علت سوختگی با برق برای همیشه زمین‌گیر می‌شوند؛ نان‌آورانی نشسته با درد، سوخته با خشم. بخاری‌های غیر‌استاندارد در مدارس و خانه‌ها، نبود سیستم هشدار دود در منازل و محیط‌های کاری، نشت گاز، بی‌مبالاتی در ایمنی مایعات در خانه‌ها که کودکان را می‌سوزاند، ته‌سیگارهای مانده در‌میان کاغذ و برگ و پارچه یا انفجار ناگهانی خودرویی غیر‌استاندارد و... هر‌لحظه در جایی از‌این‌سرزمین بزرگ رخ می‌نماید و زندگی انسانی را دگرگون می‌کند. آمارها شاید بخشی از واقعیت را گزارش می‌کنند؛ «قله کوه یخ»، سازمان پزشکی قانونی می‌گوید سالانه بیش‌از 1700‌نفر در کشور بر‌اثر سوختگی جان خود را از‌دست می‌دهند. سال 94 حدود 1721‌نفر، سال 95 حدود 1736‌نفر و سال 96 بیشتر؛ بیش‌از دو‌سوم این‌مردگان سوخته، مردانی هستند که اغلب‌شان نیروهای کاری بوده‌اند که از چرخه تولید بیرون می‌روند. محمد جواد فاطمی؛ رئیس مرکز تحقیقات سوختگی وزارت بهداشت می‌گوید: «هر‌سال 30هزار‌نفر براثر سوختگی در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند که حدود 40درصدشان یعنی حدود 12‌هزار‌نفر، کودک هستند». به‌گفته او شعله؛ شایع‌ترین علت سوختگی در ایران است؛ نه تا 15درصد سوختگی‌ها نیز از‌ نوع سوختگی الکتریکی‌ست و سوختگی‌های شیمیایی درصد کمتری هستند. حمید صالحی؛ متخصص درمان سوختگی و رئیس سابق بیمارستان سوانح و سوختگی شهید مطهری تهران می‌گوید: «شایع‌ترین علت سوختگی در ایران، انفجار گاز و شعله است و در اطفال، مایعات داغ مثل چای داغ یا نوشیدنی‌های داغ؛ مهم‌ترین عامل سوختگی‌ست». وی می‌افزاید: «در‌کنار این‌عوامل، سوختگی‌های شیمیایی، مثل سوختگی با اسید و قلیا هم هست که حدود 10‌درصد موارد سوختگی را شامل می‌شوند. حدود 10درصد نیز سوختگی‌های الکتریکی هستند و حدود دو‌درصد نیز سوختگی تماسی با جسم داغ است». سوختگی در هر رده سنی اتفاق می‌افتد؛ از یک شیرخوار یا یک‌فرد بالای 90‌سال. در سال‌های اخیر، سوختگی در بزرگسالان و افراد سالمند بیشتر شده که شاید با‌توجه‌به افزایش متوسط سن کل جامعه، طبیعی باشد». صالحی می‌گوید: «در ایران، آمار سوختگی نسبت‌به کشورهای منطقه به‌خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس، بیشتر است؛ اما از کشورهایی مثل پاکستان، بنگلادش و هندوستان کمتر است». به‌گفته این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، سوختگی‌های با شعله معمولا عمیق‌تر و در‌مقایسه‌با سوختگی با مایع داغ، کشنده‌تر هستند؛ «مشکل سوختگی‌های الکتریکی این است که اگر در صحنه باعث مرگ نشوند، در اغلب موارد باعث از‌کار‌افتادگی می‌شوند. سوختگی‌های الکتریکی بیشتر در‌بین افراد جوان و مردان اتفاق می‌افتد و باعث قطع عضو می‌شود». صالحی، سوختگی‌ها را به‌طور کلی به دو‌دسته سطحی و عمیق تقسیم‌بندی می‌کند و می‌گوید: «سوختگی‌های سطحی معمولا با تشخیص پزشک متخصص و با مراقبت و پانسمان مناسب، در کمتر از سه‌هفته خود‌به‌خود درمان می‌شوند، فقط باید کنترل شود که عفونی نشود؛ اما سوختگی‌های عمیق، نیازمند بستری و خیلی‌از‌آنها نیازمند اقدامات جراحی هستند». به‌گفته وی، سوء تفاهمی که برای برخی‌مردم وجود دارد این است که مثلا می‌گویند چطور می‌شود یک‌نفر مثلا با سوختگی 40درصد فوت نکرده؛ ولی یک‌نفر دیگر با سوختگی مثلا 30 درصد فوت کرده است؟ باید توجه کرد که مرگ بر‌اثر سوختگی، به عوامل متعددی ارتباط دارد. عمق سوختگی، یکی‌از‌عوامل است؛ چون هر‌چه سوختگی عمیق‌تر باشد، عفونت بیشتر و احتمال مرگ نیز بیشتر است». صالحی می‌افزاید: «سوختگی حتی با درصد کم در افرادی‌که دیابت دارند، یا افرادی‌که ضعف سیستم ایمنی بدن دارند یا افرادی‌که بیماری زمینه‌ای دارند، می‌تواند بسیار‌خطرناک باشد. توصیه اکید این است که مردم در‌مواجهه‌با سوختگی به‌هیچ‌وجه خود‌درمانی نکنند و حتی به پزشکانی که تجربه آنها در درمان سوختگی کم است توصیه می‌کنیم که این‌بیماران را نزد مراکز و افرادی‌که در‌زمینه درمان سوختگی تجربه کافی دارند، بفرستند؛ چون درمان‌های نامناسب می‌تواند درمان سوختگی را به‌تاخیر بیندازند یا حتی عفونت ایجاد کند». کمبود تخت‌های درمان سوختگی نیز یکی از چالش‌های کشور است. در بسیاری‌از‌شهرها، تخت سوختگی به‌خصوص تخت آی‌سی‌یو سوختگی برای افرادی‌که دچار سوختگی حاد شده‌اند، وجود ندارد و اغلب افرادی‌که دچار سوختگی شدید هستند، باید به کلان‌شهرها ارجاع شوند. درمان سوختگی بسیار هزینه‌بر است و پوشش بیمه‌ها نیز کافی نیست؛ به‌خصوص اینکه اغلب افرادی‌که دچار سوختگی می‌شوند، فقیر هستند و توان پرداخت هزینه‌های گزاف درمان را ندارند. به‌همین‌علت، بخش خصوصی و بیمارستان‌های خصوصی تقریبا در خدمات سوختگی تعطیل و تعداد تخت سوختگی در بیمارستان‌های خصوصی در‌حد صفر است. البته به‌گفته دکتر صالحی، وزارت بهداشت در سال‌های اخیر و بعد‌از طرح تحول سلامت برای افزایش تعداد تخت‌های آی‌سی‌یو سوختگی اقداماتی در بخش دولتی انجام داده است و تعداد این‌تخت‌ها در کشور نسبت‌به چهار‌سال‌پیش، بیشتر شده است. رئیس سابق بیمارستان سوانح و سوختگی مطهری می‌گوید: «در اکثر مراکز استان‌ها حداقل یک مرکز درمان سوختگی وجود دارد. کاری‌که اخیرا در وزارت بهداشت پیگیری می‌شود، اجرای طرح سطح‌بندی خدمات سوختگی‌ست؛ زیرا ایجاد مراکز درمان سوختگی هزینه‌های سنگینی دارد. هزینه‌های درمان آن بسیار بالاست و سوختگی جزو بیماری‌هایی‌ست که بالاترین هزینه‌های درمانی را دارد؛ به‌همین‌علت نمی‌شود در هر شهری چنین مراکزی را دایر کرد». او اضافه می‌کند: «اینکه در تمام مراکز استان‌ها یک مرکز پیشرفته سطح سه سوختگی ایجاد کنیم، مقرون‌به‌صرفه نیست. نظام سطح‌بندی این است که بیمارانی‌که به خدمات پیشرفته و تخصصی نیاز دارند، به مراکز پیشرفته سطح سه که در برخی‌استان‌ها وجود دارند، اعزام شوند و بقیه بیماران دچار سوختگی که زیر 20‌درصد سوختگی دارند، می‌توانند در مراکز سطح پائین در استان‌ها و شهرهای مختلف کشور تحت درمان قرار گیرند. هیچ‌جای دنیا مقرون‌به‌صرفه نیست که در همه شهرها مراکز پیشرفته و فوق تخصصی درمان سوختگی را دایر کنند؛ حتی در کشورهای توسعه‌یافته چنین نیست». به‌گفته این پزشک متخصص سوختگی، مراکز سطح سه و پیشرفته درمان سوختگی علاوه‌بر تهران، در همه شهرهای بزرگ مثل شیراز، اصفهان، مشهد، تبریز، ارومیه، رشت، اهواز و... وجود دارند و حداقل 10 مرکز سطح سه و فوق تخصصی درمان سوختگی در کشور وجود دارد»؛ اما اشکال اینجاست که همه امکانات درمانی موجود در کشور در‌حد استاندارد نیست. صالحی می‌گوید: «کمبود تخت سوختگی استاندارد در کشور، یک واقعیت است؛ چون بیماران دچار سوختگی اگر درصد بالایی سوختگی داشته باشند، باید در تخت‌های آی‌سی‌یو سوختگی بستری شوند. در سه یا چهار‌سال اخیر، تعداد این‌تخت‌ها در کشور افزایش پیدا کرده است. برای مثال، برنامه وزارت بهداشت این است که تعداد تخت‌های ویژه مراقبت از سوختگی را در بیمارستان مطهری تهران که الان 12 تخت است، حداقل دو‌برابر کند. در شیراز، اهواز و رشت هم این‌امکانات در‌همین‌حد در‌حال گسترش است». از دکتر صالحی درباره هزینه‌های درمان سوختگی و میزان حمایت بیمه‌ها می‌پرسم، می‌گوید: «میانگین هزینه درمان سوختگی به‌ازای هر درصد سوختگی، تا دو‌میلیون‌تومان هزینه دارد؛ البته این‌هزینه فقط مربوط به درمان در فاز حاد بیماری‌ست. هزینه‌های دیگری مثل درمان در فاز مزمن بیماری که مدت‌ها به‌طول می‌انجامد و هزینه بازتوانی و بهبود بدشکلی‌های بعد‌از سوختگی به‌مراتب بیشتر است و این‌هزینه دو‌میلیون‌تومان به‌ازای هر‌درصد سوختگی برای فاز حاد سوختگی نیز مربوط به بیمارستان‌های دولتی‌ست». او می‌افزاید: «پوشش بیمه‌ای خدمات درمان سوختگی در کشور کامل نیست. نه‌فقط در ایران؛ در انگلیس و آمریکا نیز همه خدمات درمان سوختگی به‌طور کامل پوشش بیمه‌ای داده نمی‌شود». 
افشین شاعری/ ایرنا