برکه راکد رسانه و رویش قارچی بهنامِ «آمدنیوز»
انتشار خبر دستگیری روحالله زم، سوای گمانهزنیها درباره ارتباطات داخلی او و همچنین نحوه دستگیریاش، باردیگر موضوع زمینههای رشد «آمدنیوز» و بحثهایی مانند موازین خبررسانی و دلایل جذب مخاطب به کانالها و رسانههایی که از خبررسانی مسئولانه و حرفهای دور هستند را زنده کرده است. در غیاب قانون دسترسی آزاد به اطلاعات و خبررسانی درست در کشور و نبود آزادیهای رسانهای، کانال آمدنیوز چطور در چنین فضایی سربرآورد؟ بهگزارشِ ایرنا؛ در روزگاری که کاربران ایرانی در سایه عدماعتماد به صداوسیما و رسانههای داخلی، هر منبعی را برای دریافت اخبار درباره آنچه در ایران میگذشت، غنیمت میشمردند، روحالله زم، در سال ۹۵ وبگاه و کانال تلگرامی «آمدنیوز» را با هدف افشای اسناد سری و محرمانه راه انداخت. کانال تلگرامی آمدنیوز که با شعار «آگاهی، مبارزه و دموکراسی» آمده بود و ترمینولوژیِ زبانی خاصی که برای مسئولان و خبررسانی به کار میبرد، بارها در موضوعهای جنجالی دست به افشاگری (درست یا غلط) زد و درپی این اقدام، شمار اعضای آن تا یکمیلیون و ۵۰۰هزارنفر افزایش یافت اما عمر این کانال بیشتر از سهسال طول نکشید و آخرین پست این کانال تلگرامی هم از پایان فعالیت روحالله زم حکایت میکند. بهنظر میرسد بستر اصلی رشد چنین فیکنیوزهایی بیاعتمادی عمومی به رسانههای شناسنامهدار داخلیست. کاربران معتقدند در نبود رسانههای آزاد، فشارهای امنیتی روی خبرنگاران، نبود رسانه معتبر داخلی، فقدان سواد رسانهای مردم و نبود برنامههای آموزشی دراینرابطه، قدرت تشخیص اخبار درست یا جعلی از افکار عمومی گرفته میشود؛ اما کارشناسان دراینباره چه میگویند؟ عباس عبدی؛ رئیس انجمن صنفی روزنامهنگاران استان تهران میگوید: «بهطورکلی هرچیزیکه عرضه میشود، تقاضایی برایش وجود دارد. درواقع آن عرضه محصول آن تقاضاست. فکر نکنیم اگر جلوی عرضه را گرفتیم، مشکل حل میشود. افراد دیگری پیدا میشوند و آنرا بهشکل دیگری عرضه خواهند کرد. بنابراین، استقبال از چنین کانالهای فیکی نشانه تقاضاییست که در جامعه وجود دارد. تا وقتی این تقاضا وجود دارد، این عرضه به یکشکلی خودش را نشان خواهد داد. یکزمانی در قالب آمدنیوز، زمانی دیگر در قالبهایی دیگر». عبدی میافزاید: «بهنظرم برخوردیکه با این فرد شده است، تاآنجاکه اطلاعات کلی داریم، قابلدفاع است اما این برخوردها مسئله را حل نمیکند. همچنانکه وقتی شما یک قاچاقچی عمده را دستگیر میکنید، همه از مجازات قاچاقچی دفاع میکنند، حتی ممکن است اعدامش هم کنید اما مشکل قاچاق حل نمیشود و افراد دیگری وارد میدان میشوند و این قاچاق را انجام میدهند. مبارزه اصلی باید با تقاضا برای مواد مخدر باشد و مبارزه با عرضه، نقش مکمل را ایفاء کند». ازدیگرسو، علی احمدی؛ عضو هیئتعلمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، به چرایی روآوردن مردم به «آمدنیوز» و تلگرام میپردازد و توضیح میدهد: «اول باید بگوییم چرا مردم به تلگرام بیشتر مراجعه میکنند و بعد چرا به آمدنیوز مراجعه میکنند. ما در جامعه شبکهای زندگی میکنیم که رسانههای سنتی نقش گذشته خود را ندارند و مخاطبان پراکنده شدهاند. گسترش تلفنهای همراه هوشمند دارای دوربین فعال، افزایش دسترسی به دادههای ارزان موبایلی، ظهور شبکههای اجتماعی جهانی و بستر پیامرسانهای اجتماعی؛ بهطوریکه همگان بتوانند در آنها به انتشار محتوا و مخاطبسازی بپردازند، از ویژگیهای فضای رسانهای امروز است. پس یکی از علتها گرایش مردم به استفاده از شبکهها و رسانههای اجتماعی بهعلت دسترسی آسانتر به رسانههای جدید است. علت اصلی دیگر، ازبینرفتن نسبی اعتماد به رسانههای رسمی و کمشدن مرجعیت خبری این رسانههاست. وقتی رسانههای رسمی کشور برخی اخبار را منتشر نمیکنند اما در فضای مجازی منتشر میشود، مسلماً مردم در کانالهای غیررسمی دنبال این خبرها میگردند. گرایش مردم به خبرهای غیررسمی بیشتر از خبرهای رسمیست. درضمن، مردم گرایش به اخبار منفی بیشتر دارند؛ خبرهایی که افشاگرانه باشد، خبرهایی که لایههای پنهان را نشان دهد». احمدی میگوید: «آمدنیوز هم از این خلاء استفاده کرد و با تلفیق خبرهای درست و بیشتر نادرست، مخاطبان بسیاری را جلب کرد. علت دیگر، نبود سواد رسانهایست. بسیاری از مخاطبان، خبرها را بدون راستیآزمایی میپذیرند. کسی هم در رسانههای رسمی، حاکمیت یا دولت خبرهای جعلی را تکذیب نمیکند یا واکنشی به آن نشان نمیدهد. بنابراین، وقتی ابهام درباره موضوع مهمی بیشتر میشود، انتشار این اخبار جعلی و شایعات هم بیشتر میشود و برخی مخاطبان هم احتمال میدهند؛ پس حتماً خبری هست که کسی چیزی نمیگوید».