درگفتوگوبا حجتالاسلاموالمسلمین دکتر فاضلی؛ مدرس حوزه و دانشگاه بررسی شد؛
فضیلت ماه محرم ازمنظر قرآن و روایات
رضا صفائینسب
روایات فراوانی درباره ماه محرم از منابع تشیع و اهل تسنن وارد شده است که اهم موضوعاتی که در این روایات به آنها پرداخته است اینکه پیشازاسلام و تنفیذ آن ازسوی اسلام و اعمال نماز توسل به حضرات معصومین؟ع؟ مخصوصاً آقا سیدالشهدا؟ع؟ اشاره شده؛ بنابراین میتوان از باب تبرکجستن به سخنان حضرات معصومین به چندمورد اشاره نمود: حضرت علی؟ع؟ فرمود: آنزمانکه حضرت پیامبر گرامی اسلام؟ص؟ در بستر بیماری بودند فرمود: هرسال از ۱۲ماه تشکیل شده است که چهارماه آن حرام است و عبارتاند: رجب، ذیالقعده، ذیالحجه و محرم (وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۲۵۷). ایشان فرمود: هرکس یکروز از ماه محرم را روزه بگیرد برای او در برابر هرروز ۳۰روز پاداش منظور میگردد. (همان، ج ۱، ص ۴۷۰) حضرات معصومین؟ع؟ اهتمام ویژهای به هرچهبهتر و باشکوه برگزارکردن مراسمات و جلسات عزاداری و گریه و اشک بر حسین؟ع؟ داشتند که میتوان بهعنوان نمونه به یکی از روایات بسیار جامع و نافذ که از وجود مقدس علیبنموسیالرضا؟ع؟ نقل گردیده است اشاره نمود. مرحوم صدوق رحمتالله علیه در کتاب امالی روایت از وجود حضرت رضا؟ع؟ (معروف به حدیث ریان بن شبیب) در فضیلت آداب و ثواب ماه محرم و عاشورای حسینی اشاره نموده و گفت: در نخستینروز ماه محرم به محضر امامرضا؟ع؟ رسیدم. حضرت فرمود: ای پسر شبیب! آیا امروز را روزه گرفتهای؟ عرض کردم نه. فرمود: بهراستی امروز زکریا؟ع؟ در نزد پروردگار دعا کرد: خدایا به ما فرزندی عنایت کن. پس خداوند متعال دعای او را اجابت نمود و به فرشته وحی دستور داد که خبر اجابت دعا را به زکریا برساند. وقتی حضرت زکریا برای اقامه نماز و مناجات در محراب عبادت و راز و نیاز ایستاده بود، فرشته وحی بر او وارد شد و گفت: ای زکریا خداوند تو را به فرزندی بهنام یحیی بشارت میدهد؛ بنابراین هرکسی اینروز را روزه بدارد و از خداوند طلب حاجت نماید خداوند حاجت او را مستجاب میکند؛ همانند زکریای پیغمبر. بههمینمناسبت گفتوگویی با حجتالاسلاموالمسلمین دکتر فاضلی (مدرس حوزه و دانشگاه) انجام دادهایم.
چرا باتوجهبهاینکه حضرت سیدالشهدا؟ع؟ در روز دهم محرم بهشهادت رسیده است اما شیعیان و ارادتمندان و عاشقان حضرت از اول محرم مجالس روضه و عزا بهپا میدارند؟
میتوان در جواب سؤال بهروایت حضرت رضا؟ع؟ استناد و تمسک نمود؛ که آقا علیبنموسیالرضا؟ع؟ فرمودند: چون ماه محرم میرسید کسی پدرم موسی بن جعفر؟ع؟ را خندان نمیدید و غمواندوه بر حضرت چیره میشد تاآنکه ۱۰روز میگذشت و روز دهم (روز عاشورا) تمام روز درحالسوگواری و اندوه بود و میفرمود: عاشورا روزیست که حسین بن علی؟ع؟ در آن بهشهادت رسیده. حضرت رضا؟ع؟ فرمود ای پسر شبیب همانا محرم ماهیست که مردم زمان جاهلیت دراینماه ظلم و کشتن افراد را بهخاطر حفظ حرمت اینماه حرام میدانستند اما بنیامیه و طرفداران آنها حرمت اینماه و پیامبرش را نگه نداشتند و دراینماه، به ذریه حضرت رحم نکردند و فرزندان و زنان و کودکان آنها را اسیر نمودند و اموالشان را به غارت بردند (لاغفرالله لهم ذلک ابداً؛ آلعمران/۳۸). درباب فضیلت گریه و اشک بر حسین؟ع؟ آقا علی با موسیالرضا؟ع؟ فرمود: ای پسر شبیب! اگر میخواهی برای کسی گریه کنی بر حسین بن علی؟ع؟ گریه کن که او را سر بریدند و ۱۸نفر از خاندان او را که مانند آنها در زمین نبود بهشهادت رساندند و همچنین آسمان و زمین برای کشتهشدن و بهشهادترسیدن حضرت و یارانش گریه کردند.
آیا عزاداری و گریه بر سیدالشهدا؟ع؟ بدعت است؟
میتوان به سؤال چنین پاسخ داد که عزاداری و گریه بر سیدالشهدا؟ع؟ بدعت در اسلام نیست؛ بلکه در سنت رسولالله و ائمه معصومین سلاماللهعلیه سابقه داشته است زیرا بدعت آناستکه ریشه دینی و دستوری از جانب پیامبر؟ص؟ در قول و فعل نداشته باشد؛ پس عزاداری سیدالشهدا؟ع؟ ریشه دینی در آیات و روایات و سنت حضرت رسول اکرم دارد. نمونه قرآنی را میتوان به سرگذشت حضرت یعقوب و یوسف پیغمبر اشاره نمود که سرگذشت حضرت یوسف آنزمانکه آتش حسد در دل برادران زبانه کشید و نقشه ازبینبردن و نابودکردن او را در سر داشتند تااینکه او را در چاه انداختند و با پیراهن آغشته به برادر، پدر را از حمله گرگ و دریدن اواخر نمودند تاآنجاییکه یعقوب از فراق یوسف صبح تا شام گریه کرد و بینایی خود را از دست داد. قرآن میفرماید: ای دریغ بر یوسف درحالیکه اندوه خود را فرومیخورد و چشمانش از اندوه سپیده شد (یوسف/۸۵). پس میتوان گریه طولانی حضرت یعقوب در فراق یوسف را از ویژگیهای مهم زندگی آن حضرت یاد کرد. در تفسیر کشاف؛ زمخشری روایت کرده که حضرت یوسف از جبرئیل مدت اندوه و گریه پدر را جویا شد که جبرئیل پاسخ داد ۷۰سال بهطول انجامید و درباره پاداش گریه پدر بر دوری از فرزند سؤال کرد پاسخ داد پاداش گریه او ۷۰برابر شهید است (تفسیر کشاف، ج ۲، ص ۴۹۷)؛ بنابراین میتوان نتیجه گرفت یعقوب بهخاطر ازدستدادن یوسف و شدت گریه نابینا شد بااینحال که میدانست او زنده است و برمیگردد. پس چگونه میتوان حال پیغمبر در فراق حسین بااینحال که فرشته وحی جبرئیل امین خبر شهادت حضرت سیدالشهدا را به پیامبر دادند نادیده گرفت. از دیدگاه روایی میتوان اذعان نمود آنگونه بر جنازه حمزه سیدالشهدا گریه کرد بدن حضرت حمزه سیدالشهدا را روبهقبله قرار داد و با صدای بلند حضرت رسول بر جنازهاش گریه و غش نمود. نتیجه میگیریم آیا طبق آیات و روایات و سنت رسولالله نمیتوان بهترین دلیل و مستند شرعی برای اقامه عزاداری و گریه بر حسین؟ع؟ قرارداد؟ درباره فضیلت و آداب ماه محرم و نیز وجود ظهور حضرت حجت؟ع؟ به این مطلب اشاره نمود که امامرضا فرمود: بهاذن پروردگار ۴۰۰۰ فرشته برای یاریرساندن به ساحت مقدس سیدالشهدا؟ع؟ فرود آمدند و حضرت را درحالشهادت یافتند و محزون و غبارآلود کنار قبر مطهر سیدالشهدا ماندند تاوقتیکه حضرت حجت قیام کند در زمان ظهور حضرت حجت آن فرشتهها او را یاری میکنند و شعار فرشتگان یالثارات الحسین است همانطورکه این شعار، شعار منتظران امامزمان در زمان غیبت هم هست.
چرا امامحسین؟ع؟ یاری و کمک فرشتههای آسمانی و الهی را رد کرد؟
در پاسخ میتوان گفت که امامحسین؟ع؟ نسبت بهشهادت خود و یارانش آگاه بود همانطورکه پیغمبر از شهادت سیدالشهدا بارهاوبارها توسط جبرئیل امین خبردار بودند. امامحسین؟ع؟ بهتبعیتاز فرمان الهی، قصد امربهمعروف و نهیازمنکر و نجات امت اسلام از خلافت بنیامیه و حاکمیت زور و ستم به دست عراق بهسمت عراق و کربلا حرکت کردند. حضرت سیدالشهدا؟ع؟ نسبت به هدایت و هلاکت در روز عاشورا، فرمود: به خدا سوگند ما بیش از شما بر نابودی آنها قدرت داریم اما میخواهیم هرکه هلاک میشود یا به حیات ابدی میرسد براساس دلیل و برهان و با اختیار واقعی باشد (ابن طاوس، اللهوف، ص ۶۷). امامرضا؟ع؟ فرمود: ای پسر شبیب! پدرم از پدرش نقل کرده وقتی جدم حسین؟ع؟ بهشهادت رسید آسمانها خون و خاک سرخ گریه کردند. همچنین درمورد مبحث رجعت میتوان گفت که جابر از امامباقر؟ع؟ نقل میکند که امامحسین؟ع؟ در روز عاشورا قبل از شهادت خود و خانواده و یارانش فرمود: بشارت باد شما را که به خدا قسم اگر این قوم ما را بکشند و بهشهادت برسانند ما نخستین کسانی هستیم که نزد پیامبرمان بازمیگردیم و تا مدتی که خدا بخواهد، توقف خواهیم کرد و من اولین کسی هستم که قبر شکافته و از قبر خارج میشوم درحالیکه علیبنابیطالب؟ع؟ از قبرش خارج شد و آنهنگام است که مهدی؟ع؟ قیام خواهد کرد (مجلسی، بحارالانوار، ج ۳۳، ص ۶۱).
علت قیام امامحسین؟ع؟ چه بود؟
میتوان به چندمورد و ادله اشاره نمود. انگیزه دینی؛ یعنی حفظ دین و حضرت فرمودند هوشیار باشید سنت پیامبر از بین برده شد و بدعت زنده گردید. انگیزه اجتماعی؛ انما خرجت لطلب اصلاح، دراینباره حدیث نقلشده از امام معصوم؟ع؟ که فرمود هرکس رابطه خود با خدا را اصلاح کند خدا رابطه او را با مردم اصلاح خواهد کرد. انگیزه فرهنگی؛ حضرت فرمودند هدف من اصلاح امت جدم رسولالله است. (لطلب الاصلاح فی امه جدی رسولالله) یعنی جهلزدایی از جامعه اسلامی. انگیزه سیاسی؛ یعنی جامعه امام خود را بشناسد (امامشناسی) و همچنین انگیزه شخصی و بصیرتافزایی افراد جامعه؛ و سیستم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون.