روایت پیشرفت فناوری هسته‌ای ایران

در ایالات‌متحده ۹۱.۵‌گیگاوات انرژی برق توسط ۹۳ رآکتور در ۳۰ ایالت تولید می‌شود. این‌کشور بیش از ۳۰‌درصد انرژی هسته‌ای جهان را تولید می‌کند. فرانسه نیز تقریباً دوسوم برقش را از منابع هسته‌ای تولید می‌کند. به‌عبارتی هر ۱۰ قدرت هسته‌ای دنیا بر تولید برق هسته‌ای اهتمام ویژه دارند. علاوه‌بر کشورهای فوق؛ اتحادیه اروپا چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های هسته‌ای در سطح کشورهای این اتحادیه را ۵۰۰‌میلیاردیورو ترسیم کرده. عربستان سعودی با داشتن ذخایر غنی نفتی، ساخت ۱۶ راکتور هسته‌ای را در دستور ساخت قرار داده است، فنلاند بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای جهان را با ظرفیت ۱۶۵۰‌مگاوات تولید برق پاک با هزینه ۱۰‌میلیاردیورویی در سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی کرد. دررابطه‌با مزیت انرژی هسته‌ای نسبت به سوخت‌ فسیلی می‌توان اشاره کرد؛ یکی از دلایل گرمایش زمین، وجود گازهای گلخانه‌ای و آلاینده است که ازسوی صنایع مختلف تولید می‌شود. این‌درحالی‌ست‌که نیروگاه‌های اتمی به‌دلیل‌اینکه با ترکیب اکسیژن محصول احتراقی تولید نمی‌کنند و نوع تأمین انرژی دراین‌مراکز نیازی به اکسیژن ندارد، تولیدکننده گازهای آلاینده نیستند، پس نیروگاه‌های اتمی نقشی مهم در کاهش گرمایش زمین دارند، اکنون نیروگاه‌های هسته‌ای جهان از انتشار هشت‌درصد گازهای گلخانه‌ای به فضا جلوگیری می‌کنند. به‌رغم بالابودن هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه نیروگاه‌های هسته‌ای درمقایسه‌با نیروگاه‌های فسیلی، مزایای چشمگیری در انرژی هسته‌ای وجود دارد نظیر طول عمر بیشتر (تا ۸۰‌سال)، هزینه‌های پایین سوخت، صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی، تأمین بار پایه شبکه برق و کاربردهای جانبی ازجمله تولید هیدروژن و آب شیرین که درمقایسه‌با دیگر گزینه‌های انرژی، اهمیت بیشتری به انرژی هسته‌ای می‌بخشد. البته هزینه اولیه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای هم به‌راحتی بازگشت‌پذیر است. به‌عنوان‌مثال یک نیروگاه 1000مگاواتی هسته‌ای در کمتر از شش‌سال می‌تواند با فروش برق تولیدی کلیه هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه را استحصال کند. این‌درحالی‌ست‌که برای تولید 1000مگاوات برق چیزی درحدود 3125میلیون پنل خورشیدی یا ۴۳۱ توربین بادی در مقیاس کاربردی موردنیاز است که برای این‌کار به زمینی وسیع نیاز است. درنتیجه؛ هزینه-فرصت نیروگاه هسته‌ای از نیروگاه‌های حرارتی بسیارکمتر است. ازطرفی راه‌اندازی نیروگاه‌های هسته‌ای کشور را از مصرف بیش‌ازحد منابع فسیلی نجات می‌دهد به‌گونه‌ای‌که گاز طبیعی به‌تنهایی ۷۰‌درصد از سبد مصرف انرژی کشور را تشکیل می‌دهد و وابستگی بیش‌ازحد به گاز برای تأمین برق کشور، به‌احتمال‌زیاد در آینده نزدیک برایمان مشکل‌آفرین بوده و از دیدگاه پدافند غیرعامل، وابستگی به یک منبع انرژی به مسئله‌ای بحرانی تبدیل خواهد شد. باتوجه‌به مطالب فوق، فناوری هسته‌ای در کشور ما نیز جزو اولویت‌ها بوده و پروژه‌های آن از قبل از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شده است، به‌نحوی‌که در ۱۴ اسفند ۱۳۳۵ موافقت‌نامه همکاری بین دولت آمریکا و ایران راجع به استفاده‌های غیرنظامی از انرژی اتمی امضا شد. به‌موازات این موافقت‌نامه، انستیتو علوم هسته‌ای که تحت‌نظارت سازمان مرکزی پیمان سنتو بود از بغداد به تهران منتقل شد و دانشگاه تهران مرکزی را تحت‌عنوان مرکز اتمی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش هسته‌ای پایه‌گذاری کرد. «آیزنهاور» رئیس‌جمهور وقت آمریکا جهت تبلیغ طرحش (اتم برای صلح) یک رآکتور اتمی کوچک به ایران داد به‌نحوی‌که ظرفیت این رآکتور پنج‌مگاوات بود و با ۵۸۴.۵‌کیلوگرم سوخت اورانیوم غنی‌شده ۹۳‌درصد تا سال ۱۳۵۷ کار می‌کرد. از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ قرارداد ساخت هشت نیروگاه اتمی بین سازمان انرژی اتمی و پیمانکاران خارجی از انگلستان، کانادا، هند، استرالیا، آلمان و آمریکا به‌امضا رسید اما همه علی‌رغم دریافت مبلغ قرارداد، از انجام تعهدات خود پس از پیروزی انقلاب سر باز زدند که پروژه‌های زیر از جمله برنامه‌های مطرح بود:
1. نیروگاه اتمی بوشهر (دو واحد): قرارداد ساخت این دو واحد هر یک با قدرت ۱۳۰۰‌مگاوات با شرکت آلمانی KWU منعقد شد. از زمان انعقاد تا هنگام تعلیق قرارداد توسط آلمان‌ها در ۱۳۵۸، کارهای ساختمانی واحد 1 این نیروگاه حدود ۸۰‌درصد و کارهای برقی و مکانیکی آن نیز حدود ۶۰‌درصد انجام شده بود.
2. نیروگاه اتمی کارون (دو واحد): مذاکرات ساخت این دو واحد هر‌یک با قدرت ۹۵۰‌مگاوات با شرکت فرانسوی فراماتوم انجام شده بود و مقاوله‌نامه‌های این واحدها با شرکت مذکور به‌امضاء رسید و مکان نیروگاه در نزدیکی دارخوین تعیین شده بود اما به‌سرانجام نرسید.
۳. نیروگاه اتمی اصفهان (دو واحد): موافقت‌نامه ساخت این دو واحد هر‌یک با قدرت ۱۲۹۰‌مگاوات با شرکت آلمانی KWU به‌امضاء رسید اما به‌سرانجام نرسید.
۴. نیروگاه اتمی ساوه (دو واحد): موافقت‌نامه ساخت این دو واحد نیز هر‌یک با قدرت ۱۲۹۰‌مگاوات با شرکت آلمانی KWU به‌امضاء رسید اما به‌سرانجام نرسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم پهلوی، جمهوری اسلامی تصمیم گرفت همچنان به عضویت و پایبندی خود به NPT، موافقت‌نامه پادمان و اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای ادامه دهد اما کشورهای طرف قرارداد فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای ایران در قبل‌ازانقلاب مثل آلمان، فرانسه، انگلیس و ... نسبت به اجرای قراردادهای منعقده که قانونی و تحت‌نظارت آژانس بود و حتی مبالغ آن‌را نیز دریافت کرده بودند، استنکاف کردند. دی‌ماه ۱۴۰۲ روزنامه «ولکس کرانت» هلند فاش کرد دو سرویس اطلاعاتی هلند (AIVD و MIVD) در ۲۰۰۸ به‌دستور سازمان اطلاعات ایالات‌متحده آمریکا (CIA)، عامل نفوذی را برای عملیات خرابکارانه در تأسیسات هسته‌ای نطنز استخدام کرده‌اند. به‌گفته این روزنامه، یک مرد ۳۶ساله هلندی به‌نام «اریک وان سابن» به مجتمع هسته‌ای زیرزمینی نطنز نفوذ و تجهیزات آلوده به ویروس پیچیده «استاکس‌نت» را نصب کرده است. وجود تأسیسات هسته‌ای نطنز یا مجتمع شهید احمدی‌روشن، اولین‌بار در سال ۲۰۰۲ توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین) افشا شد. این تأسیسات از سال ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۰، هدف پنج موردحمله تخریبی گسترده قرار گرفته. در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ نیز عملیات خرابکارانه دیگری در بخش برق تأسیسات هسته‌ای نطنز رخ داد. این تأسیسات غنی‌سازی که بخشی‌ازآن در عمق ۴۰-۵۰متری زمین قرار دارد، یکی از تأسیسات هسته‌ای ایران است که تحت‌نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌ست. شبکه دولتی کان رژیم غاصب اسرائیل روز یکشنبه ۲۲ فروردین ۱۴۰۰ خبر داد که حادثه در تأسیسات اتمی نطنز، نتیجه «حمله سایبری این‌کشور به ایران» بوده است. در کنار تحریم‌های همه‌جانبه و ظالمانه، اقدامات خبیثانه و خرابکارانه ایالات‌متحده آمریکا و هم‌پیمانانش و رژیم صهیونیستی، تنها به تأسیسات هسته‌ای کشور محدود نبوده بلکه استکبار جهانی، نخبگان اتمی کشورمان مانند شهیدان «اردشیر حسین‌پور»، «مجید شهریاری»، «مصطفی احمدی‌روشن»، «مسعود علی‌محمدی»، «داریوش رضایی‌نژاد»، «رضا قشقایی‌فرد» و «محسن فخری‌زاده مهابادی» را هم آسمانی کرده‌اند اما نه‌تنها توسعه فناوری هسته‌ای ما تعطیل و یا حتی محدود نشده است بلکه این چرخه تا خودکفایی کامل در تولید نیروگاه و فرآورده‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ادامه دارد. دراین‌وضعیت، جمهوری اسلامی که به‌دنبال خودکفایی در تولید برق هسته‌ای بود، ساخت و توسعه نیروگاه‌های اتمی طبق نیاز کشور را در ۱۳۸۴ برمبنای تولید ۲۰‌هزارمگاوات برق در مجلس تصویب کرد. سپس در دی‌ماه ۱۳۷۳ قرارداد تکمیل واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد شد. راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر بارها به‌دلیل فشارهای سیاسی آمریکا و برخی کشورهای غربی به‌تأخیر افتاد تااینکه سرانجام در ۱۲ شهریور ۱۳۹۰ واحد 1 این نیروگاه طی مراسمی با حضور رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان، رئیس روس‌اتم و وزیر انرژی روسیه به شبکه برق سراسری کشور متصل شد، ازاین‌رو ایران سی‌ویکمین کشور دنیاست که به تولید برق هسته‌ای می‌پردازد. برنامه کلان دیگر در توسعه هسته‌ای ایران، خودکفایی درزمینه تولید سوخت هسته‌ای برای انواع نیروگاه‌های اتمی‌ست؛ به‌گونه‌ای‌که فعالیت‌های چرخه سوخت هسته‌ای از اکتشاف و استخراج اورانیوم، فرآوری ترکیبات اورانیوم، غنی‌سازی اورانیوم و ساخت مجموعه سوخت را شامل می‌شود. دران‌راستا، پروژه ساغند یزد نمود عینی فعالیت درزمینه استحصال اورانیوم از منابع‌طبیعی‌ست. تأسیسات موجود دراین‌کارخانه، اورانیوم را از عمق ۳۵۰‌متری استخراج و در منطقه اردکان یزد پس از اعمال فرایندهای مختلف شیمیایی و فیزیکی به کیک زرد تبدیل می‌کند. آنچه در اصفهان تحت‌عنوان پروژه UCF انجام می‌گیرد، تبدیل کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (UF۶)، اورانیوم فلزی و اکسید اورانیوم است. این UF۶ خوراک اصلی کارخانه غنی‌سازی در نطنز است. برای تولید میله سوخت نیز کارخانه ZPP در اصفهان درحال‌ساخت است. محمد اسلامی؛ رئیس سازمان انرژی اتمی کشور ۱۸ آبان ۱۴۰۲ از آخرین وضعیت تولید ۲۰‌هزارمگاوات برق هسته‌ای در کشور خبر داد و اعلام کرد جانمایی ساخت پنج نیروگاه برق هسته‌ای در شهرهای ساحلی مشخص شده است. وی ۳ اسفند ۱۴۰۳ نیز اعلام کرد که مرحله نخست خاک‌برداری نیروگاه اتمی ۳۰۰‌مگاواتی کارون (دارخوین) به‌پایان رسیده و پاییز ۱۴۰۳ فاز 2 ساخت این نیروگاه با انجام بتن‌ریزی آغاز خواهد شد. او در جدیدترین گفت‌وگویی که با صداوسیما داشت، از ورود دو نیروگاه 1000مگاواتی دیگر به مدار در پنج‌سال‌آینده خبر داد و ساخت نیروگاه «ایران هرمز» در سواحل مکران را نیز از الزامات توسعه‌ای خواند و تصریح کرد؛ کشور از رهاورد این نیروگاه در افقی کمتر از ۱۵‌ساله، به 5000مگاوات برق دست خواهد یافت.
پدرام محسن‌نژاد/ ایسنا